TY - JOUR ID - 86353 TI - مخاطرات هیدرومورفوتکتونیک و لرزه‌خیزی منطقۀ بدخشان افغانستان JO - مدیریت مخاطرات محیطی JA - JHSCI LA - fa SN - 2423-415X AU - محمدی, خدیجه AU - مقیمی, ابراهیم AU - زارع, مهدی AU - یمانی, مجتبی AU - مجرب, مسعود AD - دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولوژی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه تهران AD - استاد، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه تهران، دانشگاه تهران AD - استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی AD - دکتری مهندسی اکتشاف دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، شرکت بنیان زمین پایدار Y1 - 2021 PY - 2021 VL - 8 IS - 4 SP - 355 EP - 370 KW - افغانستان KW - بدخشان KW - لرزه‌خیزی KW - مخاطرات KW - هیدرومورفوتکتونیک DO - 10.22059/jhsci.2022.338271.702 N2 - فعالیت‌های تکتونیکی (زمین‌لرزه) از مهم‌ترین علل تغییرات لندفرمی محسوب می‌شود. هدف این پژوهش، بررسی شواهد هیدرومورفولوژیک، هیدرومورفوتکتونیک، لرزه‌خیزی و مخاطرات مربوط به آنها در منطقۀ بدخشان در شمال شرق افغانستان است. زون بدخشان یکی از ساختارهای مهم لرزه‌خیز  افغانستان است‌. زلزله‌های بزرگ و کوچک در مقیاس تاریخی و دستگاهی در پهنۀ زمین‌شناسی در این منطقه رخ داده و به‌صورت پیچیده زمین بدخشان را قطعه‌قطعه کرده  است. در این پژوهش با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی و کاتالوگ لرزه‌خیزی با هدف مخاطره‌شناسی و تکتونیک فعال بررسی شد. در ابتدا از تصاویر ماهوارۀ لندست 8 و کوئیک‌برد و نرم‌افزارهای گلوبال مپر، GIS و تصاویر SRTM  با قدرت تفکیک 5/12 متر استفاده شد. برای محاسبۀ مورفوتکتونیک از شاخص‌های ژئومورفیک T و  Hiاستفاده شد. سپس کاتالوگ لرزه‌خیزی با به‌روزرسانی سال‌های 2021-2011 و آمار EMME تهیه شد. در نهایت نقشۀ مخاطرات لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که براساس شواهد بصری، شبکۀ زهکشی مستطیلی و هم‌راستا با جهت گسل‌هاست. روندهای 040/140 و 180 درجه فراوان‌ترین روند آبراهه‌ها هستند. از نظر مورفوتکتونیک، نواحی شرق، جنوب و شمال منطقه با توجه به لندفرم‌های کوهستانی تا ارتفاع 7400 متر و شواهد اشکال مثلثی در خط مبنا‌، موازی با خطوط گسل است. بیشترین فعالیت تکتونیکی و کج‌شدگی نیز به‌سمت غرب است. 48/54 درصد مساحت منطقه در طبقۀ 6000-4000 متر قرار دارد. بیشترین فراوانی گسل‌های فرعی و گسل‌های اصلی (اندرآب، بدخشان، چمن، دروازه) نیز در این طبقه جای گرفته است. روند اصلی تنش (s1) با سازوکار شیب‌لغز  از نوع نرمال و دارای امتداد جنوب به شمال است. دو روند ساختاری 060 و 070 درجه، دارای سازوکار امتدادلغز چپ‌گرد و راست‌گرد است و نیروی واردشده از سوی جنوب را به مناطق شرقی و غربی منتقل می‌کند. روندهای شرقی- غربی دارای سازوکار شیب‌لغز محض از نوع معکوس است. نقشۀ فراوانی آبراهه‌ها یک زون خردشده در شرق بدخشان را نشان می‌دهد که مورفولوژی و سیستم هیدرولیکی منطقه را به‌شدت تحت کنترل خود دارد و نشان‌دهندۀ ارتباط مستقیم لرزه‌خیزی، مورفولوژی و هیدرولوژی است. براساس این داده‌ها، نوآوری پژوهش این است که کج‌شدگی و نامتقارن بودن حوضه‌های آبریز و تراکم کانون زلزله‌ها‌ی با بزرگای چهار و بیشتر، دو روند شرقی- غربی و شمال شرقی- جنوب غربی خلاف جهت سه گسل اصلی را نشان می‌دهد و احتمال وجود دو گسل جدید یا ناشناخته را تأیید می‌کند. از نتایج دیگر این پژوهش می‌توان به تعیین نقاط مستعد پرخطر و وجود گسل‌های جدید برای راهبرد‌سازی توسعۀ شهری و عمرانی  از نظر لرزه‌خیزی و مورفوتکتونیک در آینده استفاده کرد. UR - https://jhsci.ut.ac.ir/article_86353.html L1 - https://jhsci.ut.ac.ir/article_86353_e82f9843813bc4f434675152d4d38212.pdf ER -