سنجش آسیب‌پذیری بافت فرسوده در برابر مخاطرات محیطی (مطالعۀ موردی: شهر نقده)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، مازندران، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، عضو باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، ایران

3 گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه خوارزمی، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2025.385965.852

چکیده

امروزه معضلات و مشکلات بافت‌های فرسودۀ شهری یکی از مسائلی است که در حوزۀ برنامه‌ریزی شهری شهروندان را با مشکلات متعددی مواجه ساخته است و همچنین یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهری با توجه به نبود زیرساخت‌های مناسب شهری و افت عملکرد این بافت‌ها از نظر ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی در مواجهه با مخاطرات است. این مقاله با هدف سنجش آسیب‌پذیری بافت فرسوده در مقابل مخاطرات محیطی صورت گرفته است. از پرسشنامۀ خبره به‌عنوان ابزار اصلی گردآوری داده‌ها استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش کارکنان شهرداری نقده بودند که 17 نفر به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش میدانی و ابزار پرسشنامه و برای ترسیم نقشه‌ها از نرم‌افزار Arcgis استفاده شد. برای اولویت‌بندی معیارهای سنجش از روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که معیار کالبدی محیطی بیشترین اولویت را دارد و شاخص اجتماعی، کیفیت ساختمان‌ها و معیار سازمانی- نهادی در رتبه‌های دوم تا چهارم جای دارند؛ در نهایت هم معیارهای اقتصادی قرار دارند. با توجه به محاسبات، وزن نهایی هر یک از شاخص‌های مدل با روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی محاسبه شد. نتایج نشان داد که شاخص بافت و ساختار کالبدی دارای بیشترین اهمیت است. نوع مصالح به‌کاررفته دومین شاخص بااهمیت است و دسترسی به مراکز آتش‌نشانی، مراکز آموزشی و نیروی انتظامی و غیره، آگاهی از بحران‌های موجود و مهارت مدیریت بحران در بافت فرسوده دیگر شاخص‌های مهم هستند. در نهایت با روش ویکور فازی کارکنان و مدیران شهری شهر نقده ارزیابی شدند.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابراهیمی‌پور، مرضیه؛ زیاری، کرامت‌الله؛ پورجعفر، محمدرضا؛ و صالحی، اسماعیل (1399). تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر سیلاب (مطالعۀ موردی: رودخانۀ چشمه کیله شهر تنکابن)، شهر پایدار، 3(1)، 105-89.
[2]. احمدزاده کرمانی، حمید و امین‌زاده گوهرریزی، بهرام (1398). ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه، هویت شهر، 14.
[3]. اکبرپور، محمد؛ پوراحمد، احمد؛ و عمران‌زاده، بهزاد (1390). ارزیابی میزان مشارکت مردم در بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، نمونۀ موردی: محلۀ سیروس تهران، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دوره 16، تابستان.
[4]. آقاصفری، عارف؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمدتقی؛ منصوری، سید امیر؛ و کلانتری خلیل‌آباد، حسـین (1389). بررسی نوسازی و بهسازی بافت فرسودۀ محلۀ شهید خوب‌بخت تهران، مطالعـات شـهر ایرانـی اسلامی، 1(1)، 71-59.
[5]. حیدرزاده، حمیده؛ بالیست، جهانبخش؛ کریمی، سعید؛ و جعفری، حمیدرضا (1395). پهنه‌بندی تاب‌آوری بافت‌های شـهری در برابر زلزله با استفاده از منطق فازی و FAHP (مطالعۀ موردی: منطقـۀ 12 شـهرداری تهـران)، پژوهش‌های محیط زیست، 7(14)، 72-61.
 [6]. زیاری، کرامت‌الله؛ ده‌چشمه، مصطفی؛ پوراحمد، احمد؛ و قالیباف، محمدباقر (1388). اولویت‌بخشی به ایمن‌سازی بافـت فرسودۀ کلان‌شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چندمعیاری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 79.
[7]. سجادی، ژیلا؛ پورموسوی، سید موسی؛ و اسکندرپور، مجید (1390). بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسودۀ شـهری بـا تأکیـد بـر مشارکت مردمی (مطالعۀ موردی: محلۀ دولاب تهران)، آمایش محیط، 4(14)، 164-143.
[8]. سرور، رحیم (1390). بررسی ظرفیت‌های بافت فرسوده و توانمندسازی آن (مطالعۀ موردی: شهر بافق)، جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران)، 9(31)، 124-101.
[9]. لطفی، صدیق؛ ملکشاهی، غلامرضا؛ و مهدوی، مهدیه (1389). برنامه‌ریزی راهبردی به‌منظور بهسازی بافت‌های فرسـودۀ شـهری نمونه (مورد مطالعه: شهر بابل، جغرافیای انسانی)، 3(1)، 206-193.
[10]. میرکتولی، جعفر؛ علیپور، عباس؛ و حسنی، عباسعلی (1391). بررسی اثر سیاست‌های حمایتی دولت در مدیریت توسعۀ بافت‌های قدیمی و فرسودۀ شهری، مطالعۀ موردی شهر بهشهر، آمایش جغرافیایی فضا، 2(5)، 56-37.
[11]. Batisani, N. (2005). Urban expansion in center country, Pennsylvania: Spatial dynamics and landscape transformations, Applied Geography, doi: 10.1016/j.apgeog.
[12]. Lal, P. (2022). The transformation of urban political in western Wurope international journal of urban and regional research. 28. pp. 107-120.
[13]. Rang, P. (2016). Sustaniable urban expansion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beiging, Habitat International, 34(2).
[14]. Salinsca, V.S., & Tari, R. (2021) city government structures an Attempt at classification, state and local government review 34, 95-104
[15]. Rosemary, C. (2005). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1–23.
[16]. Habibi, A., Izdiyar, S., & Serafrazi, A. (2013). Fuzzy multi-criteria decision making, Rasht, Ketiba Gil
[17]. Nazarian. A., Zalnejad K., & Irani, S. (2015). Urban Furniture Issues and Challenges, Academic Researcher Publications.