بازخوانی درس‌آموخته‌های اجتماعی اسکان موقت بعد از زلزله در ایران

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسنده

استاد گروه توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2025.388445.863

چکیده

مقالۀ حاضر، «خلأ اجتماعی» در فرایند مدیریت فاجعه و بحران در ایران را بازنمایی می‌کند. در چرخۀ مدیریت بحران، دورۀ موسوم به اسکان موقت، زمان بااهمیت و مهمی است که بخشی از قوت یا ضعف مدیریت فاجعه برپایۀ آن ارزیابی می‌شود. اسکان موقت، ترکیبی از اشکال اقامت و سکونت غیردائمی آسیب‌دیدگان فاجعه‌ها تحت نام‌های سرپناه، سکونت‌دهی اضطراری، سکونت کوتاه‌مدت و غیره را در بر می‌گیرد و دارای جنبه‌های فنی- سازه‌ای، کالبدی- محیطی و اجتماعی- فرهنگی است. بخش مهمی از اطلاعات مقاله، از یک پژوهش میدانی و کیفی شامل 300 مصاحبۀ عمیق با مردم و مسئولان ملی، استانی و محلی متولی اسکان در استان کرمانشاه اقتباس شده است. بازخوانی تجارب اسکان موقت در زلزله‌های مهم ایران به‌ویژه زلزلۀ سرپل‌ذهاب، هفت نکتۀ اجتماعی مهم را به‌شرح زیر یادآوری می‌کند: «استقبال اندک آوارگان از اردوگاه‌های گروهی و اصرار بر انتخاب فردی»، «انتقاد به ناهماهنگی و موازی‌کاری‌ و ایجاد حس نابرابری و تبعیض»، «ورود افراد غیربومی در مناطق بحران‌زده و تولید ناامنی»، «استفادۀ اندک از ظرفیت‌های محلی و دانش بومی در تاب‌آوری اجتماعی»، «اسکان یکنواخت و کم‌توجه به تعلقات قومی، نظام خویشاوندی و همسایگی، محارم و تابوهای اجتماعی»، «فقدان برنامۀ معین در تقویت خودامدادی محلی با بهره‌گیری از توان گروه‌های اجتماعی از جمله زنان» و «تصور و توقع نادرست مردم و مسئولان از وظایف یکدیگر». مقاله با تأکید بر بازخوانی عوامل اجتماعی، بر نقاط مشترک برآمده از یافته‌های پژوهش‌های مختلف تمرکز می‌کند. در پایان برخی راهکارهای اجتنابی و انطباقی برای اصلاح فرایند مذکور پیشنهاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آصفی، مازیار؛ و فرخی، شهین (1395). ارزیابی اسکان موقت بعد از زلزله و راهکارهای بهبود کیفی آن متناسب با نیاز آسیب‌دیدگان (مطالعۀ موردی: روستای سرند ـ هریس). پژوهش‌های روستایی، 7(1)، 55-80.
  • امیدوار، بابک؛ قاسمی، رضا؛ و ظفری، حسین (1386). روش اسکان موقت و راهکارهای بومی آن در زلزلۀ لرستان. صفه، 45(16)، 38-53.
  • بابایی، جواد؛ پوررجب، رضا؛ سلیمانی هرق، ابراهیم؛ شکری، صمد؛ و صادقی، فاطمه (1392). چالش‌های تأمین آب آشامیدنی در روستاهای زلزله‌زده هریس، اهر و ورزقان در سال 1391. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت بحران‌های طبیعی.
  • بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1385‌). گزارش اجمالی بازسازی مناطق زلزله‌زدۀ شهرستان بم. معاونت بازسازی – دفتر بازسازی.
  • بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1396). مستندسازی فرایند اسکان موقت پس از زلزله 1382 بم. معاونت بازسازی و مسکن روستایی- دفتر مطالعات و تحقیقات مسکن روستایی.
  • بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1396‌). برنامۀ بازسازی مسکن پس از سوانح، معاونت امور بازسازی و مسکن روستایی.
  • پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله (1387‌). بررسی اثربخشی نظام مدیریت بحران در زلزله‌های منجیل، آوج، بم و سیلاخور. پروژۀ بانک جهانی.
  • حسینی، مازیار (1387). مدیریت بحران. سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران. تهران: مؤسسۀ نشر شهر.
  • خورشیدیان، عبدالحمید (1390‌). سرپناه موقت پس از سانحه. بررسی سیاست‌های تأمین مسکن موقت پس از زلزلۀ 1385 لرستان. صفه، 53(21).
  • شادی‌طلب، ژاله (1372). جامعه‌شناسی فاجعه: تجربۀ زلزله رودبار – منجیل. مسکن و انقلاب. 56، تهران.
  • طالب، مهدی (1372). مشارکت روستاییان در بازسازی مناطق زلزله‌زده، در مجموعه مقالات هشتمین سمینار بین‌المللی پیش‌بینی برای زلزله، تهران: مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی.
  • عنبری، موسی (1387‌). جامعه‌شناسی فاجعه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • عنبری، موسی (1390‌). زلزلۀ بم: ارزیابی عملکرد اجتماع سازمانی مدیریت بحران، تهران، مؤسسۀ آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
  • عنبری، موسی (1397). ارزیابی مسائل و مشکلات اجتماعی اسکان موقت زلزله کرمانشاه. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مجری دانشگاه تهران.
  • فلاحی، علیرضا (1380). معماری و مدیریت اردوگاه‌های پناهندگان و آوارگان. تهران: مؤسسۀ آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
  • فلاحی، علیرضا (1386‌). معماری سکونتگاه‌های موقت پس از سوانح. دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
  • فلاحی، علیرضا؛ مسگری هوشیار، سارا؛ و حاجی ابراهیم، زرگر (1398). الگوی اسکان موقت مبتنی بر روش نظریۀ زمینه‌ای (مطالعۀ موردی: شهر سرپل ذهاب پس از زلزلۀ 1396). مدیریت مخاطرات محیطی، 6(3)، 287-300.
  • محمدزاده، رحمت؛ و فرخی، شهین (1394‌). ارزیابی پدیدارشناختی وضعیت مسکن موقت از دید زنان روستای زلزله‌زدۀ چوپانلار سردارلو- هریس. مسکن و محیط روستا، 152، 69-84.
  • مقیمی، ابراهیم (1401). استراتژی علم مخاطره‌شناسی، آیا علم مخاطره‌شناسی استراتژی دارد؟ مدیریت مخاطرات محیطی، 9(1)، 45-54.
  • مقیمی، ابراهیم (1403). رویکرد جدید به مخاطرات محیطی و توسعۀ پایدار در ایران. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(1)، صص 84-73. DOI; 10.22059/JHSCI.378814.830
  • یزدانی، ف. احمدزاده، س. (1384). مطالعات اقتصادی – اجتماعی بم، گزارش مرحلۀ دوم. تهران: پژوهشکدۀ سوانح طبیعی.
  • Anderson, M., & Woodrow, P. (1989). Rising from the Ashes: Development Strategies in Times of Disaster-U.S.A., UNESCO Westviwe Press.
  • Azimi, N., & Asgary, A. (2013). Rural residents and choice of building earthquake-resistant house: results of a choice experiment study, Environmental Hazards, DOI:10.1080/ 17477891.2013.777893
  • Badri, A., Asgary, A., Eftekhari, A.R. & Levy, J. (2006). Post-disaster resettlement, development and change: a case study of the 1990 Manjil earthquake in Iran, Disasters, 30(4): 451−468. DOI: 10.1111/j.0361-3666.2006.00332.x
  • Davis, Ian (1978). Shelter After Disaster, Oxford, Polytechnic Press.
  • Ekrami nasab N., & Anbari M. (2009). Assessing the Current Status and Local Capacities for ommunity Participation in Public Works in Earthquake-stricken Area of Gazvin: The Case of Abegarm; (With a Special Focus on Capacity Building for Vulnerable Groups), Earthquake Emergency Reconstruction Project, Loan Number: 4697-IRN, The World Bank, Reference Number: EERP-CB-ST1, Implementing Agency: Shahed University, July 2010.
  • Fallahi, A. R. (2007). Lessons learned from the housing reconstruction following the Bam earthquake in Iran, Emergency Management. 22(1). 26-35. DOI: 10.3316/ielapa.839452027871930.
  • Félix, D., Branco, J. M., & Feio, A. O. (2013). Temporary housing after disasters: A state of the art survey, Habitat International 40 (2013) https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.03.006
  • IFRC & OCHA (2015). Shelter After Disaster (second edition). https://preparecenter.org/wp-content/sites/default/files/shelter_after_disaster_2nd_edition.pdf
  • Oliver, P. (1981). The Cultural Context of Shelter Provision, Disaster and the Small Dwelling, Pergamon, Oxford, United Kingdom, 39-42.
  • Oxford (1981). Disasters and small Dwelling. UK.
  • Quarantelli E.L. (1982). Shelter and housing after major community disaster: case studies, Columbus. Disaster Research Center, Ohio Stat University.
  • UNOCHA (1982). Shelter After Disaster (Guidelines 1982).
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 11، شماره 4
دی 1403
صفحه 339-353

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار