تحلیل مخاطرات تحولات 2024 سوریه برای ایران

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 گروه علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2025.390012.866

چکیده

سوریه از مهم‌ترین کانون‌های تحولات منطقة خاورمیانه در سال‌های اخیر بوده است. تحولات این کشور در ابعاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، تأثیری شگرف بر مجموعه رویدادهای سیاسی، امنیتی خاورمیانه نهاد؛ به‌نحوی که این کشور در اندک زمانی پس از بیداری اسلامی یا بهار عربی، جولانگاه ظهور و بسط فعالیت‌های تروریستی شد. از سوی دیگر، حمایت‌های لجستیکی جمهوری اسلامی ایران و رفتارهای حمایتی روسیه، به افول نسبی داعش و دیگر گروه‌های تروریستی در سوریه منتهی شد که به نظر می‌رسید این موضوع عامل بقای دولت اسد باشد؛ اما در دسامبر 2024 دولت اسد مجدداً با دامنۀ گسترده‌ای از اعتراضات درونی مواجه شد و تنها در یازده روز سقوط کرد. مسئلة مهم در این میان، بررسی دو موضوع بسیار مهم است. نخست، تحلیلی واقع‌بینانه از سرعت و شتاب سقوط دولت اسد و دوم، تعمیم این وضعیت به دولت‌های متحد سوریه همچون جمهوری اسلامی ایران (سوریه‌ای شدن ایران). بر این اساس، هدف نویسندگان در پژوهش حاضر آن است تا 1. به چرایی سقوط دولت سوریه در دامنۀ زمانی شگفت‌آور یازده‌روزه پاسخی متقن و مستدل ارائه کنند؛ 2. به مخاطرات محیطی و ارزشی و روان‌شناختی این موضوع بر جمهوری اسلامی ایران بپردازند. در هر دو بخش شواهد و مدارک عینی ارائه می‌شود. فهم مخاطرات احتمالی برای ایران منوط به فهم چیستی و چگونگی فرایند سقوط در سوریه است تا بتوان شباهت‌ها، تفاوت‌ها و تمایزات دو جامعه و دولت در سوریه و ایران را درک کرد. در سقوط دولت سوریه حرکت‌ها و ضدحرکت‌های بی‌شماری انباشته شده است که هر یک سهمی در پیامد نهایی آن یعنی فروپاشی داشته است. در بخش دوم نویسندگان ضمن آینده‌پژوهی تحولات سوریه، مخاطرات روان‌شناختی و محیطی آن را بر ایران بررسی کرده و سناریوی این مخاطرات را دارای احتمال کم ارزیابی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


[1] اسماعیلی، محمدمهدی؛ قادری کنگاوری، روح‌اله؛ و فیروزکوهی، مهدی (1402). تبیین مناسبات امنیتی حاکم بر روابط امارات متحده عربی و رژیم صهیونیستی و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. سیاست دفاعی، 32(124)، 101-128.
[2] اسماعیلی، علی (1400). بحران سوریه: زمینه‌ها، علل و پیامدها. تهران: چاپخش.
[3] الهامی، امیرحسین؛ کاوندی کاتب، ابوالفضل؛ و جلالی راد، محمدصادق (1403). تحرکات نظامی رژیم ‌صهیونیستی در منطقۀ جنوب غرب آسیا پس از بحران سوریه. مطالعات بیداری اسلامی، 13(2)، 77-106.
[4] امیدی، علی؛ و رشیدی علویجه، مهرداد (1392). بازنمایی تحولات سوریه در شبکۀ الجزیره. مطالعات و ارتباطات، 14(24)، 139-161.
[5] باقری دولت‌آبادی، علی؛ خلقی، جمشید؛ و فتحی مظفری، عبدالرضا (1392). تحولات سوریه، مبانی، روندها و پیچیدگی‌ها، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(4)، 55-77.
[6] برزگر، ابراهیم (1388). تاریخ تحول دولت در اسلام. تهران: سمت.
[7] بندری، مرتضی؛ و عالیشاهی، عبدالرضا (1403). ارائۀ الگوی سیستمی اهداف جنبش حماس در عملیات طوفان‌الاقصی. مطالعات روابط بین‌الملل، 17(3)، 63-82.
 [8] جانسون، چالمرز (1363). تحول انقلابی. ترجمة حمید الیاسی، تهران: امیرکبیر.
[9] جعفریان، رسول (1380). تاریخ تشیع در ایران. قم: انصاریان.
[10] جونز، کلایو. (1401). دیپلماسی پنهان اسرائیل. ترجمة مصطفی ملکی، تهران: جوینده.
[11] جهانی، انسیه؛ و مهرابی کوشکی، راضیه (1401). کنشگری رسانه در بحران سوریه: مطالعۀ تطبیقی مواضع رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران و اتحادیۀ اروپا. علوم سیاسی، 25(97)، 157-182.
[12] حسین‌زاده، محمدصالح (1400). رسانه و افکار عمومی؛ نگرشی تاریخی و تحلیلی به بحران سوریه 2011. سیاست دفاعی، 30(117)، 107-137.
[13] رفیعی بصیری، مرتضی؛ جاودانی مقدم، مهدی؛ و کیانی، داود (1402). ارزیابی نقش جمهوری اسلامی ایران در بحران سوریه در پرتو اصول حاکمیت و مداخله در سیاست جهانی و حقوق بین‌الملل. سیاست دفاعی، 32(124)، 11-38.
[14] سامر، فیصل (1388). دولت حمدانیان. ترجمه علیرضا ذکاوتی، تهران سمت.
[15] شفیعی سیف‌آبادی، محسن (1398). سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه (زمینه‌های شکل‌گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی). مطالعات دفاع مقدس، 5(2)، 85-109.
[16] صفوی، یحیی (1400). ژئوپلیتیک و ژئواستراتژی جهان اسلام. تهران: سمت.
[17] عالیشاهی، عبدالرضا؛ فروزان، یونس؛ و مسعودنیا، حسین (1398). ویژگی‌های پان‌شیعیسم جریان صدر در عراق پساداعش. پژوهش‌نامۀ ایرانی سیاست بین‌الملل، 7(2)، 193-216.
[18] غلام‌نیا، هادی؛ و پیرمحمدی، سعید (1399). تحول در سیاست منطقه‌ای امارات متحده عربی؛ رهیافت محمد بن زاید. آفاق امنیت، 13(49)، 115-145.
[19] غنی، پرهام و هدی و عسگریان، عباسقلی (1400). مانع‌های شکل‌گیری ائتلاف راهبردی جمهوری اسلامی ایران و روسیه؛ مطالعۀ موردی ائتلاف ایران و روسیه در بحران سوریه. مطالعات اوراسیای مرکزی، 14(1)، 229-249.
[20] کرزمن، چارلز (1397). انقلاب تصورناپذیر در ایران. ترجمة محمد ملاعباسی، تهران: ترجمان علوم انسانی.
[21] کلیب، سامی (1401). راز پایداری سوریه به روایت اسناد محرمانه. ترجمة فاطمه شاه‌حسینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[22] گلرو، عباس؛ و سنایی، اردشیر (1400). سیاست روسیه در قبال بحران سوریه با تأکید بر مذاکرات آستانه و سوچی. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 27(116)، 121-138.
[23] معزی، مریم (1390). پیشگامان حکومت شیعی: تاریخ حمدانیان و فاطمیان. تهران: سمت.
[24] مقیمی، ابراهیم (1403). رویکرد جدید به مخاطرات محیطی و توسعۀ پایدار در ایران. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(1)، 73-84.
[25] مورتون، مایکل کوئنتین (1400). امپراتوری‌ها و آنارشی‌ها. ترجمة قدیر گلکاریان، تهران: نگاه.
[26] نجات، علی (1396). بحران سوریه و بازیگران منطقه‌ای، تهران: ابرار معاصر.
[27] نجات، علی (1395). جدایی جبهه النصره از القاعده. تهران: ابرار معاصر.
[28] هالیدی، فرد (1402). خاورمیانه نو؛ نظریه و عمل. ترجمة عسگر قهرمان‌پور، تهران: امیرکبیر.