تحلیل ساختاری آسیب‌پذیری نواحی تحت مخاطرۀ افت سطح آب زیرزمینی در دشت کبودرآهنگ

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

2 استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

3 استادیار گروه آب‌و‌هواشناسی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

10.22059/jhsci.2025.395280.881

چکیده

افت آب زیرزمینی از مهم‌ترین مسائل و چالش‌ها در زمینۀ کاهش ذخایر آبی در همة جوامع انسانی است که سبب ایجاد آسیب‌پذیری اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در مکان‌های مختلف شده است. این پژوهش به تحلیل ساختاری آسیب‌پذیری نواحی تحت مخاطرۀ افت سطح آب زیرزمینی در دشت کبودرآهنگ استان همدان پرداخته است. نمونه‌های تحت بررسی به تعداد 400 نفر براساس روش کوکران و به شیوۀ تصادفی– طبقه‌ای انتخاب شدند. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از الگوریتم‌ها و توابع کاربردی در نرم‌افزار ARCGIS، آمار توصیفی و استنباطی در نرم‌افزار SPSS و برای مدل‌سازی و تحلیل عوامل مؤثر بر شاخص‌های آسیب‌پذیری از روش‌های تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM) و معادله‌های ساختاری با استفاده از نرم‌افزار AMOS بهره گرفته شد. نتایج پژوهش حاضر در گام نخست و در ارزیابی مهم‌ترین مؤلفه، بیانگر رخداد آسیب‌پذیری در برابر افت سطح آب زیرزمینی، منتهی به شناسایی مؤلفۀ کالبدی با ضریب 579/0 و مؤلفۀ زیست‌محیطی با ضریب 178/0 شد. مهم‌ترین مؤلفۀ مؤثر بر آسیب‌پذیری منطقه، مؤلفۀ اقتصادی و زیست‌محیطی با میانگین 44/3 است. در مدل‌سازی معادله‌های ساختاری، اتکا نکردن به انگاره‌های ارزشی پارادیم نوین زیست‌محیطی که بر تعادل و هماهنگی با طبیعت و محیط ‌زیست تأکید دارد، منتهی به رفتارهای تخریب‌گرایانه در زمینۀ بهره‌برداری از منابع طبیعی شده است. در نهایت تحلیل فضایی- مکانی مناطق آسیب‌پذیر نشان داد که دهستان‌های سرداران و حاجیلو با درجۀ آسیب‌پذیری زیاد و خیلی زیاد در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • اسمیت، کیت (1391). مخاطرات محیطی، ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: سمت.
  • اکبریان، مرتضی؛ و قهرودی تالی، منیژه (1403). تحلیل محیطی فرونشست زمین در دشت اسدآباد همدان و مخاطرات آن. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(1)، 57-72.‌
  • پورطاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ و کاظمی، نسرین (1395). بررسی سطح و درجۀ آسیب‌پذیری ناشی از خشکسالی در مناطق روستایی از دیدگاه کشاورزان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 48‌(1)، 19-31.
  • حاجیلو، فتانه؛ و رستمی، مصطفی (1403). رویکردشناسی تاب‌آوری اجتماعی برای کاهش مخاطرات. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(3)، 259-272.
  • حسنی، صادق؛ نوری، مرتضی؛ و چایانی، جمشید (1382). نگرشی به شهرستان کبودرآهنگ، همدان: کرشمه.
  • حسینی، سید فضل‌الله؛ زال‌نژاد، کاوه؛ و علی‌پور، یوسف (1403). سنجش آسیب‌پذیری بافت فرسوده در برابر مخاطرات محیطی (مطالعۀ موردی: شهر نقده). مدیریت مخاطرات محیطی، 11(3)، 243-257.
  • سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (1376). گزارش نقشۀ زمین‌شناسی 1:2500000 کبودرآهنگ.
  • سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان همدان (1397). معاونت آمار و اطلاعات.
  • شیرافکن، محمد؛ و جعفری، هادی (1392). ارزیابی بیلان هیدروژئولوژیکی آبخوان بهاباد در استان یزد، هشتمین همایش زمین‌شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، 48-55.
  • صالحی، سعید؛ چیذری، محمد؛ صدیقی، حسن؛ و بیژنی، مسعود (1396). تأثیر باورهای زیست‌محیطی بر رفتار پایدار کشاورزان استان فارس در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 13(1)، 175-193.
  • عباس‌نژاد، احمد (1377). بررسی شرایط و مسائل محیط زیست دشت رفسنجان، فشردۀ مقالات دومین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران. مشهد.
  • عزمی، آئیژ؛ و نوری، مجتبی (1396). نقش سرمایۀ اجتماعی در مدیریت مخاطرات طبیعی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: بخش ماهیدشت کرمانشاه). جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 7(26): 77-89.
  • قاسمی، وحید (1389). مدل‌سازی معادلۀ ساختاری در پژوهش‌های اجتماعی با کاربرد Amos Graphics، تهران: جامعه‌شناسان.
  • قهرودی تالی، منیژه؛ خدامرادی، فرهاد؛ و علی‌نوری، خدیجه (1402). تأثیر افت آب‌های زیرزمینی بر مخاطرات فرونشست زمین در دشت دهگلان، استان کردستان. مدیریت مخاطرات محیطی، 10(1)، 57-70.‌
  • کردی، مهین؛ فضل‌نیا، عبدالناصر؛ پیرخراطی، حسین؛ و وفائی، هوشنگ (1392)، ارزیابی منشأ آلودگی آب‌های زیرزمینی در محدودۀ شمال غرب کبودرآهنگ با استفاده از GIS، اولین همایش ملی و تخصصی پژوهش‌های محیط زیست ایران، همدان.
  • مجیدی ‌خلیل‌آباد، میثم؛ مجیدی‌خلیل‌آباد، نجمه؛ داوری، کامران؛ و قلی‌زاده سرابی، شیوا (1398). تحلیل پیامدهای اقتصادی تداوم برداشت بی‌رویۀ از آب زیرزمینی بر بخش کشاورزی (مطالعۀ موردی: دشت نیشابور)، سامانه‌های سطوح آبگیر ایران، 7(4)، 21-30.
  • نظم‌فر، حسین؛ و پاشازاده، اصغر (1397)، ارزیابی تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل)، آمایش فضایی جغرافیا، 8(27)، 101-116.
  • Ahmadi Beni, F,. Entezari, M., Sadeghi, A., & Salehi, A. (2024). Quantifying land subsidence and its nexus with groundwater depletion in isfahan-borkhar plain: An integrated approach using radar interferometry and spatial bivariate relationships, Remote Sensing Applications: Society and Environment, 35, 101248.
  • Alberico, I., & Matano, F. (2024), Subsidence and recent landscape evolution at Volturno Coastal Plain (Italy), Quaternary International, 712, 1-50.
  • Carol, E.S., Dragani, W.C., Kruse, E.E., & Pousa, J.L. (2012). Surface water and groundwater characteristics in the wetlands of the Ajó River (Argentina). Continental Shelf Research, 49(15), 25-33.
  • Khajehali, M., Safavi, H.R., & Iran Pour, S. (2023). Evaluation of management scenarios for land subsidence reduction and groundwater rehabilitation in Damane-Daran plain, Iran, Groundwater for Sustainable Development, 23, 100995, 1-10.
  • Lazarus, N.W. (2011). Coping capacities and rural livelihoods: challenges to community risk management in Southern Sri Lanka. Applied Geography, 31(1), 20-34.
  • Li, Y., Gong, H., Zhu, L., & Li, X. (2017). Measuring spatiotemporal features of land subsidence, groundwater drawdown and compressible layer thickness in Beijing Plain, China. Water, 9(1), 64.
  • Marshall, G., & Jonker, L. (2011). An introduction to inferential statistics: A review and practical guide. Radiography, 17(1),.e1-e6.
  • Minderhoud, P.S.J., Erkens, G., Pham, V.H., Bui, V.T., Erban, L., Kooi, H., & Stouthamer, E., (2017). Impacts of 25 years of groundwater extraction on subsidence in the Mekong delta, Vietnam. Environ. Res. Lett. 12, 064006 https://doi.org/10.1088/1748-9326/ aa7146.
  • Palczewski, K., & Sałabun, W. (2019). The fuzzy TOPSIS applications in the last decade. Procedia Computer Science, 159, 2294-2303.
  • Teartisup, P., & Kerdsueb, P. (2013). Land Subsidence Prediction in Central Plain of Thailand, International Journal of Environmental Science and Development, 4(1), 59-61.
  • Thomalla, F., Downing, T., Seigfried, E.S., Han, G., & Rockstorm, J. (2006). Reducing hazard vulnerability: towards a common approach between disaster risk reduction and climate adaptation, Disasters, 30(1): 48-39.
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 12، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 1-17

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار