امکان‌سنجی جرم‌انگاری زمیولوژی در حقوق ایران برای کاهش مخاطرات

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استاد، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

10.22059/jhsci.2025.394102.876

چکیده

هدف: به عقیدۀ بانیان زمیولوژی، جرم برمبنای تصمیمات و ضوابط تعیین‌شده از سوی حاکمیت تعریف می‌شود و اغلب بزهکار و بزه‌دیده را درگیر می‌کند، درحالی که پرداختن به مخاطرات شدید اجتماعی که به حیاتی‌ترین ارزش‌های اجتماعی جامعه یا ملتی آسیب می‌رساند و در مقیاس گسترده‌تری نسبت به جرم اشخاص را در معرض قربانی شدن قرار می‌دهد از اهمیت بیشتری برخوردار است. ازآنجا که بیشتر رفتارهای موجد این مخاطرات، مشمول مقررات‌گذاری کیفری نمی‌شود، جرم‌شناسی نیز نمی‌تواند به مطالعۀ دقیق آنها بپردازد. زمیولوژی از مفاهیم رسمی و متداول جرم فراتر می‌رود، درصدد جرم‌انگاری این رفتارهای مخاطره‌آمیز برمی‌آید و هر روشی از کنترل جرم را برمبنای درک صحیحی از علل اساسیِ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن قرار می‌دهد.
روش پژوهش: روش تحقیق در این مقاله، پژوهش بنیادی به‌صورت تحلیلی- توصیفی و از نوع کیفی است و تدوین آن حاصل مطالعه، تجزیه‌و‌تحلیل و تطبیق مطالب پس از استخراج از منابع مدون و معتبر علمی داخلی و خارجی از جمله کتب، نشریات و مقالات است.
یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در برخی کشورها، فعل و ترک فعل‌های دولتی سبب بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود و در بسیاری از موارد، دولت‌ها علی‌رغم توان به‌ کار بستن قانون، در مقابل خاطیان سکوت کرده و از تعقیب و محاکمۀ آنها چشم‌پوشی می‌کنند. وجود شرایط و بسترهای سیاسی- اجتماعی نامناسب، ویژگی‌های خاص و جرم‌انگاری نکردن بیشتر رفتارهای مسبب مخاطرات گستردۀ اجتماعی در کشور، موجب گسترش این آسیب‌ها و عدم تعقیب و محکومیت عاملان آن شده است، به‌گونه‌ای که از این رهگذر، تمامیت جسمانی و حیاتی شهروندان و ارزش‌های اساسی و اجتماعی جامعه تحت شعاع قرار گرفته است.
نتیجه‌گیری: لزوم جرم‌انگاری رفتارهای موجب مخاطرات گستردۀ اجتماعی و نیاز به حفاظت از شهروندان در مقابل این رفتارها، قانونگذار کشور را بر آن می‌دارد که بدون محقق دانستن نتیجه‌ای خاص و در راستای احتراز از نتایج احتمالی در آینده، اقدام به مقررات‌گذاری کیفری این رفتارها کند. در نظر گرفتن این موضوع بیانگر سیاست جنایی کارآمد و معیار پیشرفت قانونگذاری در هر نظام حقوقی محسوب می‌شود، به‌طوری که این مهم قانونگذاران بیشتر کشورها را بر آن داشته تا در زمینۀ تأمین امنیت رفاهی شهروندان و محافظت از مصالح عمومی، به‌سمت جرم‌انگاری رفتارهای مخاطره‌آمیز، فارغ از تحقق نتیجۀ آن هدایت شوند. این مقررات‌گذاری می‌تواند ارزش‌های اساسی و بنیادین جامعه و امنیت رفاهی شهروندان را تضمین و تأمین کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ایرانی، امیر (1398). جرم‌انگاری و پاسخ‌گذاری رفتار مخاطره‌آمیز. رسالۀ دکتری. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز.
  • برهانی، محسن (1388). تأثیر نظریه‌های اخلاقی بر حقوق کیفری با تأکید بر حقوق ایران. رسالۀ دکتری. گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
  • بوک‌لی، اوی؛ و کوتزه، جاستین (1400). زمیولوژی (بازپیوند جرم و آسیب اجتماعی). ترجمۀ هانیه هژبرالساداتی. تهران: میزان.
  • جاوید، احسان؛ و نیاورانی، صابر (1392). قلمرو حق سلامتی در نظام بین‌المللی حقوق بشر، پژوهش‌های حقوق عمومی، 15(41)، 47-70.
  • خصال، حانیه (1397). مبانی مسئولیت مطلق کیفری در جرایم خسارت اجتماعی‌محور. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران.
  • رایجیان اصلی، مهرداد؛ ایمانی، سیروس؛ و محمدی، قاسم (1399). تبیین جرم دولتی در چشم‌انداز جرم‌شناسی پسامدرن: از هنجارگذاری جنایی تا هنجارگریزی دولت، تحقیقات حقوقی آزاد، 13(50)، 371-395.
  • رایجیان اصلی، مهرداد؛ ناظمی‌پور، محمد؛ محمودی جانکی، فیروز؛ و الهی‌منش، محمدرضا (1401). رویکرد آسیب اجتماعی‌شناسی به جرم حکومتی و کاربست پاسخ‌گذاری به آن، پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 10‌(20)، 347-390.
  • شمس ناتری، محمدابراهیم؛ و مقیمی، ابراهیم (1402). مخاطرات و حقوق. تهران: میزان.
  • شمس ناتری، محمدابراهیم؛ و مهذب، مریم (1394). عوامل مداخله در مواد غذایی فاسد و مخاطرات ناشی از آن، مدیریت مخاطرات محیطی، 2(2)، 171-189.
  • شهریاری، بهمن (1394). جرم‌انگاری رفتارهای منتهی به آسیب‌های گستردۀ اجتماعی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران.
  • شهریاری، بهمن؛ و شمس ناتری، محمدابراهیم (1394). مخاطرات گستردۀ اجتماعی در بستر مکاتب و اندیشه‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانش مخاطرات، 2(3)، 275-289.
  • شیدایی، آیدا (1396). سیاست کیفری اقتصادی ایران در پرتو یافته‌های آسیب اجتماعی‌شناسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
  • شیداییان، مهدی؛ عمرانی‌فر، عدنان؛ و بیرنگ، یگانه (1401). زمیولوژی؛ بررسی موردی حقوق مصرف‌کنندگان، چالش‌ها و راهکارها، آموزه‌های فقه و حقوق جزا، 1‌(3)، 79-98.
  • غلامی، حسین (1399). درآمدی بر آسیب اجتماعی‌شناسی، زمیولوژی، تهران. پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا.
  • قماشی، سعید؛ و متقی اردکانی، امید (1399). اهداف مجازات در پرتو پارادایم رفتارگرا، پژوهش حقوق کیفری، 8‌(30)، 83-108.
  • محمودی جانکی، فیروز (1386). مبنای فلسفی منع حقوقی و کیفری ایراد ضرر به خود. مطالعۀ موردی: الزام استفاده از کمربند و کلاه ایمنی در رانندگی. مطالعات حقوق خصوصی. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 37‌(1)، 117-157.
  • مقیمی، ابراهیم (1391)‌، مدیریت مخاطرات محیطی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • موسوی‌فرد، سید محمدرضا؛ نوروزیان، حمیدرضا؛ دهرویه، نفیسه؛ انصاری‌نیا، محمدرسول؛ و حقیقی، ندا (1401). امکان‌سنجی تحقق ایدۀ جرم‌انگاری (جرم مسئولیت مدنی مدیران) از تئوری تا عمل براساس رویکردهای مدل مسئولیت کیفری قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها، تمدن حقوقی، 5(12)، 415-441.
  • منصورآبادی، عباس؛ آقاپور، علی؛ و اکبری، عباسعلی (1403). دستاوردهای آموزه‌های جرم‌شناسی بر مسئولیت کیفری با تأکید بر مکتب زمیولوژی و جرم‌شناسی عصب، پژوهش‌های تطبیقی فقه، حقوق و سیاست، 6(1)، 35-50.
  • میرخلیلی، سیدمحمود؛ دارابی، شهرداد؛ و فدایی، حسن (1399). تطور هستی‌شناسی رفتار مجرمانه و جایگزینی آسیب اجتماعی با مفهوم جرم در زمیولوژی (آسیب اجتماعی‌شناسی)، تحقیقات حقوقی آزاد، 13(50)، 231-251.
  • میرخلیلی، سیدمحمود (1399). جرم‌شناسی، تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • میرخلیلی، سیدمحمود (1390). سد ذرائع و پیشگیری از بزهکاری در آموزه‌های اسلامی، حقوق اسلامی، 8(31)، 95-125
  • میرمحمدصادقی، حسین (1374). تحلیل مبانی حقوق جزا. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.
  • نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1390). از جرم‌شناسی تا آسیب اجتماعی‌شناسی، تحقیقات حقوقی، 56، 1015-‌1032.
  • ون‌هام، فرانسواز (1395). آسیب اجتماعی‌شناسی: رشته‌ای جدید، توسعۀ قلمرو جرم‌شناسی، ترجمۀ سیدحسین حسینی و اقبال محمدی، مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی (کتاب دوم)، تهران: میزان، 985-1003.
  • ولد، جرج؛ برنارد، توماس؛ و اسنیپس، جفری (1394). جرم‌شناسی نظری، ترجمۀ علی شجاعی، تهران: سمت
  • Billings, L. (2019). Pardoning, Zemiology and Harm. Justice, Power and Resistance, 3(2), 49-77, https://egpress.org/papers/pardoningzemiolog, university Bristol.
  • Hillyard, P., & Tombs, S. (2005). Beyond criminology? in Criminal obsessions: Why harm matters more than crime. Edited by Will McMahon, 6-23, Second edition, London: Centre for Crime and Justice Studies King’s College.
  • Hopici, A. (2016). the zemiology of psychiatric medication. York University Criminological Review, 1, 43-65.
  • Pearce, F. (1998). Toxic Capitalism: Corporate Crime and The Chemical Industry. London: Routledge.
  • Tombs, S. (2004). Workplace Injury and Death: Social Harm and The Illnesses of Law, in Beyond Criminology. London: Pluto press, 156-177.
  • Yates, S. (2014). Crime, Criminality & Social Revolution, A thesis submitted in partial fulfilmen
  • For the requirements for the degree of MA at the University of Central Lancashire.

 

مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 12، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 35-50

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار