تحلیل همدیدی توفان‌های تندری مخاطره‌آمیز اصفهان

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد هواشناسی کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

3 دانشیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر

چکیده

توفان‌های تندری از جمله پدیده‌های جوی محسوب می‌شوند که در برخی از فصول، به‌ویژه فصول انتقالی پاییز و بهار در عرض‌های میانی بسیار روی می‌دهند. این توفان‌ها یکی از مخاطرات جوی محسوب می‌شوند که همه‌ساله خسارات فراوانی را به بخش‌های کشاورزی، باغات و غیره وارد می‌سازند.  شناخت سازوکار، تکوین و توسعۀ این توفان‌ها کمک شایانی در جهت مقابله و یا کنترل آنها می‌کند. در این پژوهش به بررسی توفان‌های تندری شدید اصفهان در یک بازۀ زمانی نوزده‌ساله  (1990ـ 2008) پرداخته شده است. در ابتدا کدهای مربوط به توفان تندری که بارش بیش از 10 میلی‌متر داشته‌اند استخراج و سپس با دریافت داده‌های فشار تراز دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 850 و 500 میلی‌باری در روز بارش از پایگاه داده‌های NCEP/NCAR سازمان ملی جو و اقیانوس‌شناسی آمریکا، نقشه‌های مورد نیاز در محیط نرم‌افزاری Grads ترسیم و الگوهای موجد بارش شناسایی شد. در این پژوهش دو الگوی کلی برای بارش‌های تندری اصفهان شناسایی شد.
در الگوی اول (12 نوامبر 1993) در فشار تراز دریا زبانۀ واچرخندی که از سمت شرق گسترش یافته با عبور از شمال دریای عمان و خلیج فارس، موجب فرارفت رطوبت به سمت منطقۀ تحقیق شده و در تراز 850 میلی‌باری، چرخندی با پربند 1500 ژئوپتانسیل متر بر روی منطقه قرار گرفته است. در تراز 500 میلی‌باری هم منطقۀ تحقیق کاملاً در جلوِ ناوۀ عمیق غربی قرار گرفته که علاوه بر تأمین رطوبت، ناپایداری را تا تراز‌های بالایی تشدید کرده است.
در الگوی دوم (26 آوریل 2006) مرکز کم‌فشار بزرگی با فشار 1008 میلی‌باری بر روی کشور قرار گرفته است. جهت جریانات در این سامانه به گونه‌ای است که هوای مرطوب را به‌سمت کشور شارش می‌دهد و در تراز 850 میلی‌باری منطقۀ تحقیق کاملاً در جلوِ چرخندی با منحنی پربندی1470ژئوپتانسیل متر قرار گرفته است که علاوه بر فرارفت رطوبت خلیج فارس به مرکز کشور، ناپایداری را در این تراز هم تشدید کرده است و در تراز 500 میلی‌باری، همچنان ناوه‌های عمیق غربی با عبور از کشور و منطقۀ تحقیق، ناپایداری را تا ترازهای فوقانی فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها


 
[1] تاجبخش، سحر؛ غفاریان، پروین؛ میرزایی، ابراهیم (1388). روشی برای پیش‌بینی رخداد توفان‌های تندری با طرح دو بررسی موردی، مجلة فیزیک زمین و فضا، دورۀ 35، شمارۀ 4: 166-‌147.
[2] جلالی، اورج (1385). تحلیل زمانی ـ مکانی بارش‌های رعدوبرقی منطقۀ شمال غرب کشور، پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه تبریز.
[3] جلالی، اورج؛ رسولی، علی‌اکبر؛ ساری صراف، بهروز (1385). توفان‌های تندری و بارش‌های ناشی از آن در محدودة شهر اهر، نشریة دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز: 33-19.
[4] جوانمرد، سهیلا؛ بداق جمالی، جواد (1381). پارامترسازی فرایندهای خردفیزیکی و دینامیکی بارش در مدل ابرتندری، مجلة پژوهش فیزیک ایران، جلد ٣، شمارة ٣، زمستان ١٣٨1: 198‌-‌185.
[5] خالدی، شهریار؛ خوش‌اخلاق، فرامرز؛ خزایی، مهدی (1389). تحلیل همدیدی توفان‌های تندری سیلاب‌ساز استان کرمانشاه، مجلة چشم‌انداز جغرافیایی، سال پنجم، شمارة 13‌: 41-‌21.
 [6] خوشحال دستجردی، جواد؛ قویدل رحیمی، یوسف (1386). شناسایی ویژگی‌های سوانح محیطی منطقۀ شمال غرب ایران (نمونة مطالعاتی: خطر توفان‌های تندری در تبریز)، فصلنامة مدرس علوم انسانی، ویژه‌نامة جغرافیا: 115- 101.
[7] رسولی، علی‌اکبر؛ بوداق جمالی، جواد؛ جلالی، اورج (1385). توزیع زمانی بارش‌های رعد‌و‌برقی منطقۀ شمال غرب کشور، مجلة پژوهشی دانشگاه اصفهان: 170- 155.
 [8] رسولی، علی‌اکبر؛ جوان، خدیجه (1391). تحلیل روند وقوع توفا‌ن‌های رعد‌و‌برقی در نیمة غربی ایران با کاربرد آزمون‌های ناپارامتری، فصلنامة علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شمارة 38 : 126‌-‌111.
[9] صادقی حسینی، سید علی‌رضا؛ رضائیان، مهتاب (1385). بررسی تعدادی از شاخص‌های ناپایداری و پتانسیل بارورسازی ابرهای همرفتی منطقۀ اصفهان، مجلة فیزیک زمین و فضا، جلد 32، شمارة 2: 98- 83.
[10] صلاحی، برومند (1389). بررسی ویژگی‌های آماری و همدیدی توفان‌های تندری استان اردبیل، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارة 72، : 141-129.
[11] فرج‌زاده، منوچهر (1392). مخاطرات اقلیمی ایران، تهران: انتشارات سمت.
[12] قائمی، هوشنگ؛ عدل، محمود (بی‌ تا). ناپایداری و توفان‌های رعد و برق، انتشارات آموزش سازمان هواشناسی.
[13] قویدل رحیمی، یوسف (1390). کاربرد شاخص‌های ناپایداری جوی برای آشکارسازی و تحلیل دینامیک توفان تندری روز 5 اردیبهشت 1389 تبریز، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شمارة 34: 208 - 182.
[14] کاویانی، محمدرضا؛ علیجانی، بهلول (1388). مبانی آب و هواشناسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ پانزدهم.
[15] کیت، اسمیت (1382). مخاطرات محیطی، ترجمة ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[16] محمدی، حسین (1387). مخاطرات جوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[17] مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 [18] میرموسوی، سید حسین؛ اکبرزاده، یونس (1387). «مطالعة شاخص‌های ناپایداری در تشکیل تگرگ در ایستگاه هواشناسی تبریز» مجلة فضای جغرافیایی، سال نهم، شمارة 25 : 108- 95.
[19]Ahrens, Donald. C (2009) Meteorology Today: An introduction to Weather, climate, and the Environment, 9th Ed.P.
[20] Barry, Roger G. Chorley, Richard J (2010) Atmosphere, Weather and Climate, Routledge, London and New York, Nine editions.
[21] Choi,Edmund C.C and Hidayat,Ferry A(2002) gust factor for thunderstorm and non-thunderstorm wind, journal of wind engineering and industrial aerodynamics,90, 1683-1696.
 [22]Linacre Edward and geerts, Bart (2003) climates and weather explained London and New York.
[23] Pattanaik.D,R.(2005). Variability of oceanic and Atmospheric Conditions During active and inactive periods of storms over the Indian region, international journal of climatology, No25, p: 1523
[24] Robert ,c,Balling,jr, Randall’s. (2003). Compilation and Discussion of Trends in severe storms in the United State, natural hazard, No29 .pp.103ـ 110
[25]Terry, James P. (2007) tropical cyclones climatology and impacts in the south pacific.