مکان‌یابی بهینۀ محل دفن پسماند با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) (مطالعۀ موردی: بخش میانکوه شهرستان اردل)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان

چکیده

آلایندگی پسماندها منشأ بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی است. این آلاینده‌ها سبب آلودگی منابع آب، خاک و هوا و تخریب منظرهای طبیعی و گسترش بیماری می‌شوند. تعیین مناطق مناسب برای دفن پسماند از راهکارهای عمومی در مقابله با این بحران است. هدف این پژوهش یافتن مناطق مناسب دفع پسماند در بخش میانکوه شهرستان اردل به‌دلیل موقعیت خاص آن از نظر منابع آب فراوان (آب‌های معدنی) و اکوتوریسم است. مکان‌یابی دفن پسماند از طریق روش‌های متنوع در رسیدن به این هدف مؤثر است. روش‌های ارزیابی چندمعیاره (MCE) از روش‌های تحلیل فضایی است که در مکان‌یابی دفن پسماند کاربرد دارد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی، تحلیلی و کمّی بود و تحقیق از طریق مطالعات، پرسش میدانی و تحلیل پایگاه داده‌ها و نقشه‌ها با استفاده از تکنیک‌های ارزیابی کمّی انجام گرفت. برای مکان‌یابی دفن پسماند از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و برای تلفیق نقشه‌ها از روش ترکیب خطی وزنی  (WLC)استفاده ‌شد. از پایگاه داده‌های زمینی ارتفاع، کاربری اراضی، روستاها و زمین‌شناسی براساس معیارهای استاندارد دفن پسماند در روش تحلیل سلسله‌مراتبی- زوجی استفاده شد. نتایج نشان داد که فاصله از کانون‌های جمعیتی، مناطق حفاظت‌شدة زیست‌محیطی، کاربری اراضی و منابع آب مهم‌ترین شاخص‌ها هستند و فاصله از زیرساخت‌های زیربنایی، سازندهای زمین‌شناسی و شیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در این منطقه، 71/8 کیلومتر مربع در طبقة بسیار مناسب، 63/‌‌9 کیلومترمربع در طبقة مناسب، 96/25 کیلومترمربع در طبقة به‌نسبت مناسب، 17/14 کیلومتر مربع در طبقة به‌نسبت نامناسب و 35/693 کیلومترمربع در طبقة نامناسب قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


[1]. اصغرپور، محمدجواد (1393). تصمیم‌گیری چندمعیاره. چ دوازدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[2]. پرهیزگار، اکبر؛ غفاری گیلانده، عطا (1385). سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاری. تهران: سمت.
[3]. حیدرزاده، نیما (1380). معیارهای مکان‌یابی محل دفن مواد زاید جامد شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
[4]. رقیمی، مصطفی (1380). «ضرورت استانداردسازی سیستم مدیریت مواد زاید جامد شهری». مجموعه مقالات نخستین کنفرانس توسعه و ترویج استاندارد. تهران: انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
[5]. سازمان حفاظت محیط‌زیست (1380). دستورالعمل مکان‌یابی محل دفن مهندسی- بهداشتی پسماندها. دفتر بررسی آلودگی آب‌وخاک.
[6]. سعیدی، محسن؛ عابسی، عزیز؛ سرپاک، مسعود (1388). «مکان‌یابی محل مناسب دفن مواد زاید خطرناک با استفاده از تکنیک‌هایGIS  و اولویت‌بندی سایت‌ها و استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی(AHP)». علوم و تکنولوژی محیط ‌زیست. دورۀ 11. ش 1. ویژه‌نامۀ بهار 88.
[7]. شمسایی‌فرد، خدا‌مراد (1382). مکان‌یابی محل دفن بهداشتی مواد زاید جامد شهری با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: شهر بروجرد). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم جغرافیایی. دانشگاه تربیت ‌معلم تهران.
[8]. شهابی، هیمن؛ علایی، مسعود؛ حسینی، سید محمد؛ رحیمی، عثمان (1389). «ارزیابی روش‌های تحلیل سلسله‌مراتبی و ترکیب خطی وزنی در مکان‌یابی محل دفن مواد زاید شهری با تأکید بر عوامل ژئومورفیک (مطالعۀ موردی: شهر سقز)». آمایش محیط. دورۀ 3. ش 10.
[9]. صفاری، امیر (1392). «تحلیل مخاطرات زیست‌محیطی و راهبردهای مدیریت پسماند در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی دهستان اجارود شهرستان گرمی)». فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال دوم. بهار 92.
[10]. صمدی، مهدی؛ لشکری انباردان، سمیه؛ فرجی سبکبار، حسنعلی (1389). «استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی،AHP وtopsis  جهت مکان‌یابی محل دفن پسماندهای شهری؛ مطالعۀ موردی: شهر زنجان». دومین همایش ملی فضای جغرافیایی، رویکرد آمایشی، مدیریت محیط. دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر. 30 آبان ماه.
[11]. عبدلی، محمدعلی (1387). بازیافت مواد زاید شهری. چ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[12]. غفاری، سید رامین (1382). «اولویت‌بندی در سکونتگاه‌های روستایی با روش‌AHP؛ مطالعۀ موردی: دهستان بازفت». فصلنامۀ مهندس مشاور. ش 12.
[13]. فتائی، ابراهیم‌؛ ال شیخ، علی (1388). «مکان‌یابی دفن مواد زائد جامد شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی؛ مطالعۀ موردی: شهر گیوی». مجلۀ علوم محیطی. ش 3.
[14]. فتحی، تورج (1386). «معیارهای مکان‌یابی زیست‌محیطی محل‌های دفن پسماندهای خطرناک». سومین همایش ملی مدیریت پسماند. سازمان شهرداری‌ها و دهداری‌های کشور. تهران.
[15]. فرهودی، رحمت‌الله؛ حبیبی، کیومرث؛ زندی بختیاری، پروین (1384). «مکان‌یابی محل دفن مواد زاید جامد شهری با استفاده از منطق فازی در محیط GIS؛ مطالعۀ موردی: شهر سنندج». نشریۀ هنرهای زیبا. ش 33.
[16]. مجلسی، منیره؛ دامن‌افشان، حجت (1388). «مکان‌یابی محل دفن پسماندهای شهری شهرستان دزفول با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS». دوازدهمین همایش ملی بهداشت محیط ایران. دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. دانشکدۀ بهداشت.
[17]. مددی، صدیقه (1384). مکان‌یابی و مدیریت زیست‌محیطی دفع زباله‌های جامد شهرستان میانه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم زمین. گروه جغرافیا. دانشکدۀ علوم زمین. دانشگاه شهید بهشتی.
[18]. مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[19]. ملایی، زینب؛ بخشی، محمدرضا؛ دباغ، اردلان (1391). «تعیین مکان بهینۀ انباشت پسماند روستایی فیل‌آباد فارسان با استفاده از رهیافت تلفیقی: پرموتاسیون وبولین». مسکن و محیط روستا. دورۀ 31. ش 138.
[20]. Burrough, P, A. (1990). “Methods of Spatial Analysis in GIS”, International Journal of Geographic Information Systems, 4: 221-223.
[21]. Ronteltap, M. R.; Khadkaa, A. R.; Sinnathurai, S.Maessen. (2009): “Integration of human excreta management and solid waste management in practice”, Desalination, No. 248: 369-376.
[22]. Wang, G,  (2009). “Landfill site selection using spatial information technologies and AHP: A case study in Beijing, China”, Journal of Environmental Management 90: 2414-2421.
[23]. Yesilnacar,M,I; Cetin, H. (2005). “Site selection for hazardous wastes: A case study from the GAP area, Turkey”, Engineering Geology,81(4): 371-388.
[24]. Sui, D. Z. (1999). “A Fuzzy GIS Modeling Approach for Urban Land Evaluation”, Computer, Environment, and Urban System, Vol. 16: 101-114.
[25]. Vastava, Sh.; Nathawa, T. (2003). “Selection of potential waste disposal sites around ranchi urban complex using remote sensing and GIS techniques”, urban planning, Map Asia Conference: 35-89.