شناسایی و تحلیل سینوپتیکی امواج گرمایی غرب ایران (ایلام، خوزستان، لرستان، کرمانشاه)

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان

2 دانش‌آموختة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی (اقلیم‌شناسی کاربردی)

3 دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی،دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

امواج گرمایی یکی از بلایای طبیعی و آب‌و‌هوایی است که آثار زیانباری بر محیط زیست دارد. در این پژوهش سعی شد امواج گرمایی منطقة غرب ایران شامل چهار استان ایلام، خوزستان، لرستان و کرمانشاه با شاخص دمایی و شاخص رطوبت شناسایی شده و نیز دورة بازگشت این امواج با استفاده از تابع توزیع گمبل مشخص شود و در نهایت الگوهای همدیدی مؤثر در آن شناسایی شود. براساس نتایج، مجموع فراوانی امواج گرمایی استخراج‌شده در دورة آماری مورد مطالعه 143 موج است که از این تعداد، 70 موج در دورة گرم و 73 موج در دورة سرد سال رخ‌ داده است. بررسی ماهانة امواج گرمایی نشان می‌دهد که بیشترین میزان وقوع امواج در ماه فروردین بوده است. تحلیل سینوپتیک رخداد امواج گرم در طی فصول نشان می‌دهد که در فصل گرم، زبانه‌های کم‌فشار گنگ تا نواحی مرکزی ایران کشیده شده و حتی زبانه‌های آن تا شمال شرق ایران نفوذ کرده است. در زمان رخداد این امواج، در سطح زمین کم‌فشارهای حرارتی متعددی بر روی شاخ آفریقا، اروپا، عراق و عربستان بسته‌ شده و زبانه‌های کم‌فشار تشکیل‌شده روی عربستان قسمت‌های جنوب، جنوب غرب و بخش‌هایی از غرب ایران را تحت تأثیر قرار داده است. بررسی شرایط همدیدی امواج گرمایی دورة سرد نشان می‌دهد که منطقة تحقیق، جلوِ جبهة گرم قرار داشته و نفوذ هوای گرم به منطقه سبب افزایش دما در این هنگام از سال شده است.

کلیدواژه‌ها


 احمدی‌، حسین؛ و تقوی، فرحناز (1384). «روند شاخص‌های حدی دما و بارش در تهران«. پژوهش‌های جغرافیایی. ش 53.
.[2] اسمعیلی‌نژاد، مرتضی؛ خسروی، محمود؛ علیجانی، بهلول؛ و مسعودیان، ابوالفضل (1392)‌. «نارسایی امواج گرمایی ایران». مجلۀ جغرافیا و توسعه. ش 33. ص 54-39.
.[3] الماسی، فائقه؛ طاووسی، تقی؛ و حسین‌آبادی، نسرین (1395). «واکاوی رفتار و تغییرات بسامد رخداد امواج گرمایی شهر اهواز». فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا. ش 19. ص. 150-137.
[4]. اعتمادیان، الهه؛ و دوستان، رضا (1396)‌. «تحلیل فضایی امواج گرمایی ایران». نشریۀتحلیلفضاییمخاطراتمحیطی. ش1. ص. 32-17.
.[5] امیدوار‌، کمال؛ محمودآبادی، مهدی؛ الفتی، سعید؛ و مرادی، خدیجه (1395). «بررسی آماری احتمال وقوع رخداد امواج گرمایی در ایستگاه‌های منتخب استان کرمانشاه‌». مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی. ش10.  ص. 24-1.
.[6] براتی،غلامرضا؛ و موسوی، شفیع (1384)‌. «جابه‌جایی مکانی موج‌های زمستانی گرما در ایران». جغرافیا و توسعه. ش  5. ص. 52-41.
.[7] جهانبخش، سعید؛ و ترابی، سیما (1383)‌. «بررسی و پیش‌بینی دما و بارش در ایران». فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. ش 74.
.[8] رحیم‌زاده، فاطمه (1390). ‌روش‌های آماری در مطالعات هوا‌شناسی و اقلیم‌شناسی. انتشارات سید باقر حسینی.
[9]. شیرغلامی، هادی؛ و قهرمان، بیژن (1384). «بررسی روند تغییرات دمای متوسط سالانۀ دما در ایران. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. سال نهم. ش اول.
.[10] عساکره، حسین؛ مسعودیان، سید‌‌ابوالفضل؛ و شادمان، حسن (1392). «تحلیل همدید پویشی فراگیرترین روز گرم ایران طی سال 1340 تا سال 1386». جغرافیاومخاطراتمحیطی. ش 7. ص. 52-35.
.[ 11] عساکره، حسین؛ و شادمان، حسن (1394). «شناسایی روابط فضایی روزهای گرم فراگیر در ایران زمین». جغرافیاومخاطراتمحیطی. ش 116. ص. 69-54.
.[12] قویدل رحیمی، یوسف؛ و رضایی، محمد (1394). «جستاری پیرامون شناسایی، طبقه‌بندی و تحلیل سینوپتیک امواج گرمایی استان کرمان». نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی. ش 54. ص. 277-253.
.[13] قویدل رحیمی، یوسف‌؛ ظرافتی، هادی؛ و فرج‌زاده، منوچهر (1395). «کاربرد مدل RegCM4 در تحلیل ساختار سینوپتیک موج گرمای جولای 2000 استان خوزستان». فصلنامۀ مدرس علوم انسانی (‌برنامه‌ریزی و آمایش فضا‌). ش 3: 289-286.
[14]. مجرد، فیروز؛ معصوم‌پور، جعفر؛ و طیبه، رستمی (1394). «تحلیل آماری همدیدی امواج گرمایی بالای 40 درجۀ سلسیوس در غرب ایران». نشریۀ جغرافیا و مخاطرات محیطی. ش 13. ص. 57-41.
‌[15]. مسعودیان، ابوالفضل؛ عساکره، حسین؛ محمدی، بختیار؛ و حلبیان، امیرحسین (1391). «نمایش و پردازش داده‌های جوی». انتشارات دانشگاه اصفهان.
[16]. Amengual, A.;  Homar, V.; Romero, R.; Brooks, H.E.; Ramis, C.; Gordaliza, M; & Alonso, S. (2014) “Projections of heat waves with high impact on human health in Europe”. Global and Planetary Change. Volume 119. pp. 71-84.
[17]. Beniston, M.; & Diaz, H.F. (2004). “The 2003 heat wave as an example of summers in a greenhouse climate Observations and climate model simulations for Basel”. Switzerland. Glob Planet Change. 44:73-81.
[18]. Croitoru, A.; Piticar, A.; Ciupertea,A.; & Roşca,C. (2016). “Changes in heat waves indices in Romania over the period 19612015”. Global and Planetary Change. Volume 146. pp. 109-121.
[19]. Conti, S.; Meli, P.; Minelli, G.; Solimini, R.; Toccaceli, V.; Vichi, M.; & Perini, L. (2005). “Epidemiologic study of mortality during the Summer 2003 heat wave in Italy”. Environmental research, 98(3). pp. 390-399.
[20]. Founda, D.; Pierros, F.; Petrakis, M. & ; Zerefos, C.(2015). “Interdecadal variations and trends of the Urban Heat Island in Athens (Greece) and its response to heat waves”. Atmospheric Research. Volumes 161–162. pp. :1-13.
[21].Frich, P.; Alexander L.V; Della-Marta P.; Gleason, B.; Haylock, M.; Klein Tank AMG.; & Peterson, T. (2002). “Observed coherent changes in climatic extremes during the second half of the twentieth century”. Climate Research, 19. pp. 193-212.
[22]. Huth R.; Kysely J. ; & Pokorna L. (1999). “A GCM simulation of heat waves, dry spells, and their relationships to circulation”. Climatic Change. 46(1). pp. 29-60.
[23]. Huang, W.; Kan, H. & Kovats, S. (2010). “The impact of the 2003 heat wave on mortality in Shanghai, China”. Science of the Total Environment. 408. pp. 2418–2420.
[24]. Kripalani, R. H.  ; & Kulkarni , A. “Heat Waves and Floods across Asia:Was El Ni~no,  Then La Nina the Cause, University of Nebraska – Lincoln, ndian  Institute  of Tropical Meteorology”. February. http://digitalcommons.unl.edu/droughtnetnews/ 50. pp. 19-37.
[25]. Kysely, J. ; Huth, R.; Kim, J. (2010). “Evaluating heat-related mortality in Korea by objective classifications of ‘air masses’”. International Journal of Climatology. 30. pp. 1484–1501.
[26]. NOAA. (2007). Natural Hazard Statistics, National Oceanic and AtmosphericAdministration.
[27]. Pezza , A. ,van Rensch, P. ; &  Cai, W. (2006) “Severe heat waves in Southern Australia: synoptic climatology and large scale connections”. 10.1007/s00382-011-1016-2 Clim Dyn, DOI.century",Science 305. pp. 994–997.
[28]. Philips, Adams. (2005). “Tropical Atlantic Influence on European Heat Waves”. Journal of Climat.Vol 18:15. pp. 2805-2811.
[29]. Rensch , P. V. &  Cai, W. (2008). “Severe heatwaves in SouthernAustralia: synoptic       climatology and large scale connections”.Clim Dyn. 28. pp. 209-224.
[30]. Robinson, P. (‌2001). “On the definition of a heat wave”. Journal of AppliedMeteorology. 40. pp. 762-775
[31]. Seluchi, M.; Norte, F.; Gomes; J. ; & Simonelli, S.(2006) “Synoptic and thermodynamic analysis of an extreme heat waveover subtropical South America”. Proceedings of 8 ICSHMO, Foz do Iguaçu, Brazil, April 24-28, 2006, INPE. pp. 2009-2010.
[32]. Steadman, R. G. (1984). “A universal scale of apparent temperature”. Climate Applied Meteorology. 23. pp. 1674–1687.
[33]. Theoharatos, G‌. ; Pantavou, K. ; Mavrakis‌, A.; Spanou, A.; Katavoutas, G.; Efstathiou‌, P.; &  Asimakopoulos, D. (2010). “Heat waves observed in 2007 in Athens, Greece: Synoptic conditions, bioclimatological assessment, air quality levels and health effects”. Environmental Research. Volume 110, Issue 2. pp. 152-161.