مقایسه و تحلیل جغرافیایی خطر آب‌گرفتگی در معابر شهری (مورد مطالعه: معابر مناطق چهارگانۀ شهر کرمان)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار آب‌و‌هواشناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

شهر، فضای جغرافیایی پیچیده‌ای است که همۀ اجزای آن به‌صورت سامانمند در ارتباط نزدیک با یکدیگر عمل می‌کنند؛ چنانکه اختلال در هر یک از اجزای این سیستم سبب اشکال در کل آن می‌شود. علاوه‌بر آن، با تغییرات جهانی در وضعیت آب‌وهوا و گسترش فرایند شهری شدن، فراوانی و شدت بحران‌های طبیعی و خسارات ناشی از آن، به‌طور چشمگیری روند افزایشی یافته است. آب‌گرفتگی معابر، یکی از بحران‌های طبیعی در بسیاری از شهرهای امروزی ایران است که به‌علت شدت آن و زمان کم برای واکنش، چالش‌های زیادی را ایجاد کرده است. اولویت‌بندی مناطق مختلف حوضه‌های آبخیز شهری به لحاظ حد آسیب‌پذیری آب‌گرفتگی به هدفمندتر شدن طرح‌های شهری و اثربخشی مؤثر آنها در توسعۀ پایدار شهری کمک خواهد کرد. در این پژوهش با استفاده از مدل AHPFuzzy مبتنی بر تحلیل آماری، شاخص‌های جغرافیایی (جوّی، طبیعی و انسانیِ) مؤثر بر کم‌و‌کیف آب‌گرفتگی معابر در مناطق چهارگانۀ شهر کرمان در طول سال‌های 1391 تا 1395 شناسایی شد. داده‌های شرایط جوّی مانند بارش از ادارۀ کل هواشناسی استان کرمان و داده‌های عوامل محیطی و انسانی مانند شیب و شکل آبراهه‌ها از مرکز آمار و اطلاعات شهرداری کرمان تهیه شد. بخش دیگری از اطلاعات مربوط به نظر کارشناسان، با پرسشنامه گردآوری شد. سپس با استفاده از ArcCN-Runof در محیط ArcGIS. نقشه‌های خطر رواناب در مناطق چهارگانۀ شهر ترسیم و در نهایت به‌شکل تحلیلی- توصیفی با هم مقایسه شد. نقشۀ پراکنش فضایی ارتفاع رواناب زیرحوضه‌ها و تعیین آب‌گرفتگی معابر در سطح مناطق مختلف شهر کرمان نشان داد که منطقۀ 3 بیشترین خطر آب‌گرفتگی معابر را در سطح شهر دارد.

کلیدواژه‌ها


1[. اصغری‌مقدم، محمدرضا (1378). جغرافیای طبیعی شهر 2 (هیدرولوژی و     سیل‌خیزی شهر)، تهران: انتشارات مسعی.
]2[. افشاری‌آزاد، محمدرضا؛ و پورکی، هاله (1390). «برآورد رواناب سطحی شهر رشت (مطالعۀ موردی: خیابان شهید قلی‌پور تا فلکۀ یخسازی)»، فصلنامۀ فضای جغرافیایی، سال 12، ش 37، ص 140-121.
]3[. خلیقی سیگاوردی، شهرام؛ و ثقفیان، بهرام (1384). «بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر سیل‌خیزی با مدل NRCS (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز باراندوزچای در آذربایجان غربی)»، مجلۀ منابع طبیعی ایران. ش 58. ص 742-733.
]4[. دوزالی، احسان؛ (1391). بررسی روش‌های توسعۀ کم‌اثر بر رواناب‌های شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
]5[. رادمهر، احمد؛ و عراقی‌نژاد، شهاب؛ (1395). «مدیریت بهینۀ رواناب شهری با بهره‌گیری از روش تصمیم‌گیری چندمعیارۀ مکانی»، نشریۀ علمی مهندسی عمران و محیط زیست، دورۀ 48، ش 3، ص 240-227.
]6[. رشیدپور، مصطفی؛ یلیمانی، کریم؛ شاهدی، کاکا؛ و کریمی، ولی‌الله (1396). «شبیه‌سازی سیلاب در شبکۀ زهکشی رواناب سطحی (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز شهری شاهزاده رودخانۀ بابلسر مازندران)»، پژوهشنامۀ مدیریت حوزۀ آبخیز، سال 8، ش 15، ص 223-213.
]7[. سلاجقه، علی؛ فروتن، الهام؛ مهدوی، محمد؛ احمدی، حسن؛ شریفی، فرود؛ و ملک‌محمدی، بهرام؛ (1391). «برآورد رواناب در حوضه‌های آبخیز شهری با استفاده از مدل‌های تحلیلی (مطالعۀ موردی: بخشی از منطقه ۲۲ شهر تهران)»، نشریۀ آب و فاضلاب، دورۀ 23، ش 81، ص 56-47.
]8[. علیزاده، امین (1380). اصول هیدرولوژی کاربردی. چ سیزدهم، مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا (ع).
]9[. محمدی، مجتبی؛ خزایی‌ موغانی، سولماز؛ و بردی‌شیخ، واحد؛ (1389). «کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) جهت برآورد ارتفاع رواناب با استفاده از روش شمارۀ منحنی». تهران: همایش ژئوماتیک.  COI: Geo89_026.
]10[. مقدم، مانی (1391). تعیین پارامترهای انعطاف‌پذیری برای مدیریت پایدار ریسک در شبکه‌های زهکشی شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مهندسی عمران (هیدرولیک)، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
]11[. مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر). تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
]12[. ملائکه‌پور شوشتری، سید محمد‌مهدی (1391). مدل بررسی اثرات تغییر اقلیم بر مدیریت به‌هم‌پیوستۀ سیلاب شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مهندسی عمران (هیدرولیک)، تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
]13[. یعقوب‌زاده، مصطفی؛ اکبرپور، ابوالفضل؛ بارانی، غلامعباس؛ و اعتباری، بهروز (1388). «ارزیابی روش شمارۀ منحنی رواناب به‌کمک سنجش از دور و مدل HEC_HMS  (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز منصورآباد بیرجند)»، نشریۀ تحقیقات حمایت و حفاظت جنگل‌ها و مراتع ایران، سال 7، ش 2، ص 89-73.
[14]. Chen, J.; & Adamas, B. (2007). “Development of analytical models for estimation of urban stormwater runoff”, Journal of Hydrology, 336, pp: 458-469. doi.org/10.1016/j.jhydrol.2007.01.023.
[15]. Cheng, X.T. (2010). “Urban water disasters and strategy of comprehensive control of water disaster”, Journal of Catastroph, 25, pp: 10-15. doi.org/j. Catastroph.2010.
[16]. Coffman, L. (1999). Low-impact development design strategies, an integrated design approach, Department of environmental resources, Washington D.C: U.S. Environmental Protection Agency. 841b66663.
[17]. Drayton, R.S.; Wild, B.M.; & Haris, J.H. (1992). “Geogra-phical Information System approach to distributed modeling”, In: Terrian Analysis and Distributed Modeling in Hydrology, Ed. K.J. Beven, I. D. Moore, John wiley & Sons, UK.
[18]. Foody, G.M. (1992). “On the compensation for chance agreement in Image classification accuracy assessment”, Photogrammeteric Engineering and Remote Sensing, 58, pp: 1459-1460. Doi.0099-1112/92/5810-1459.
[19]. Huong, H.T.L.; & Pathirana, A. (2013). “Urbanization and climate change impacts on future Urban Flooding in Can Tho city, Vietnam”. Hydrology and Earth System Sciences, 17, pp: 379-394. doi:10.5194/hess-17-379-2013.
[20]. James, D.M.; Kim, H.; Kjeldsen, T.R.; Packman, J.; Grebby, S.; & Dearden, R. (2014). Assessing the impact of urbanization on storm runoff in a peri-urban catchment using historical change in impervious cover, Journal of Hydrology, 515, pp: 59–70. doi.org/10.1016/j.jhydrol.2014.04.011.
[21]. Kumar, S.; Ranta, M.J.; Praveen, T.V.; & Kumar, V. (2010). “Analysis of the Run off for Watershed Using SCS-CN Method and Geographic Information Systems”, International Journal of Engineering Science and Technology, 2, pp: 3947-3654. doi.org/10.1016/j.jestch.2010.
[22]. Schmitt, T.; Thomas, M.; & Ettrich, N. (2004). “Analysis and modeling of flooding in urban drainage system”, Journal of Hydrology, 299, pp: 300-311. doi.org/10.1016/j.jhydrol.2004.
[23]. Smith, M.B. (2006). “Comment on Analysis and modeling of flooding in urban drainage systems”, Journal of Hydrology, 317(3), pp: 355-363. DOI:10.1016/j.jhydrol.2005.05.027.
[24]. Wang, S.; Shaozhong, K.; Lu, Z.; & Fusheng, L. (2008). “Modeling hydrological response to diffrenet land use and climate change scenarios in the zamu river basin of northwest China”, Journal Hydrological Processes, 14, pp: 2502-2510. DOI.10.1002/hyp.6846.