روی‌آوری مؤمنانه به خداوند در پاسخ به مخاطرۀ وجودی

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

آدمیان در زندگی خود با بحران‌های محیطی و غیرمحیطی بسیاری مواجه‌اند؛ مسائل درونی، وجودی و عاطفی جزو مخاطرات غیرمحیطی است. چنین مخاطراتی از عوامل اساسی رنج به‌شمار می‌روند؛ روان‌شناسان، فیلسوفان و عارفان به این مسائل می‌پردازند و پاسخ‌های متعددی نیز برای رهایی از آنها در پیش می‌نهند. مولانا عارف مسلمان و کی‌یر کگور متأله مسیحی، هر دو در تأملات دقیق خود، به بحران درونی و وجودی انسان پرداخته‌اند و درصدد ارائۀ چاره‌ای برای آن برآمده‌اند که با توجه به اهمیت مسئله، بررسی آن مهم می‌نماید. در این مقاله در پی تبیین دیدگاه آنها در خصوص ماهیت مخاطرۀ وجودی انسان بوده‌ایم و راهی را که برای مقابله با این بحران بنیادین تدارک دیده‌اند، تحلیل کرده‌ایم. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکرد مقایسه‌ای است. به این صورت که ابتدا ماهیت بحران وجودی از دیدگاه هر دو اندیشمند را بررسی و سپس راهکار آنها برای رهایی از آن را تحلیل کرده‌ایم و در خصوص هر یک از این دو موضوع، به نقاط اشتراک و افتراق نیز توجه نشان داده‌ایم. این بررسی نشان می‌دهد که مولانا و کی‌یر کگور مخاطرۀ اصلی انسان را دوری روح انسان از ساحت نامتناهی دانسته‌ و تنها امکان رهایی را روی‌آوری صحیح به خداوند تلقی کرده‌اند. همچنین هر دو اندیشمند، بحث‌هایی را به بیان اقسام روی‌آوری به خداوند اختصاص داده‌ و با نقد دیدگاه‌های نابسنده، در نهایت روی‌آوری صحیح را ایمانی شورمندانه، فردگرا، انفسی و قمارگونه تعریف کرده‌اند. در طول تحقیق، اشاراتی نیز به دیدگاه این دو متفکر دربارۀ مخاطرات محیطی شده است که (به‌خصوص در نگاه مولوی) از نظر علّی، ارتباط تنگاتنگی با بحث منشأ مخاطرۀ وجودی دارد.

کلیدواژه‌ها


[1]. کتاب مقدس: عهد عتیق (1394). ترجمۀ پیروز سیار، تهران: هرمس.
[2]. آدامز، رابرت مری هیوز (1386). «ادلۀ کرگگور بر ضد استدلال آفاقی در دین»، ترجمۀ مصطفی ملکیان، در: سیری در سپهر جان، تهران: نگاه معاصر.
[3]. اکبری، رضا (1384). ایمانگروی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
[4]. اندرسون، سوزان لی (1385). فلسفۀ کی‌یر کگور، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
[5]. ایزوتسو، توشیهیکو (1380). مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمۀ زهرا پور‌سینا، تهران: سروش.
[6]. زرین‌کوب، عبدالحسین (1378). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
[7]. ژیلسون، اتین (1385). هستی در اندیشۀ فیلسوفان، ترجمۀ حمید طالب‌زاده، تهران: حکمت.
[8]. سارتر، ژان پل (1386). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمۀ مصطفی رحیمی، تهران: نیلوفر.
[9]. سروش، عبدالکریم (1386). قمار عاشقانه، تهران: صراط.
[10]. شمس تبریزی، محمدبن‌علی (1384). مقالات شمس، تهران: دنیای کتاب.
[11]. غزالی، محمد (1392). تهافت الفلاسفه، بیروت: دار‌المعارف.
[12]. غنی، قاسم (1386). تاریخ تصوف در اسلام، ج 2 و 3، تهران: زوار.
[13]. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1381). احادیث و قصص مثنوی، تنظیم حسین داوودی، تهران: امیرکبیر.
[14]. کاپلستون، فردریک (1382). از فیشته تا نیچه، ج 7، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: علمی و فرهنگی.
[15]. کی‌یر کگور، سورن (1378). بیماری به سوی مرگ، ترجمۀ رویا منجم، تهران: پرسش.
[16]. کی‌یر کگور، سورن (1386آ). «انفسی بودن حقیقت است»، ترجمۀ مصطفی ملکیان، در: سیری در سپهر جان، ص 48- 19، تهران: نگاه معاصر.
[17]. کی‌یر کگور، سورن (1386ب). ترس و لرز، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
[18]. مجتهد شبستری، محمد (1384). ایمان و آزادی، تهران: طرح نو.
[19]. مقیمی، ابراهیم (1394). مخاطره شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[20]. مقیمی، ابراهیم (1396). «چرا دانش مخاطرات (مخاطره‌شناسی امری فطری است)؟»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 4، ش 1 بهار، ص 7-1.
[21]. مولوی، جلال‌الدین (1378). مثنوی معنوی، به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
[22]. مولوی، جلال‌الدین (1384). فیه ما فیه، با تصحیحات فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
[23]. مولوی، جلال‌الدین (1384). کلیات شمس تبریز، تصحیح فروزانفر و مقدمۀ اردوان بیاتی، تهران: دوستان.
[24]. ورنو، روژه؛ و وال، ژان (1372). نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفههای هست بودن، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
[25]. Carlisle, Clare (2006). Kierkegaard: A Guide for the Perplexed, New York.
[26]. Evans, Stephen (2006). Kierkegaard on faith and self: collected essays, New York.
[27]. Kierkegaard, Soren (1959). either/or, vol I . trans by David F. Swenson and Lillian Marvin Swenson, Doubleday & company.
[28]. ---------------------- (1980). The Sickness Unto Death, trans by Howard Hong & Edna Hong, Princeton University Press.
[29]. ---------------------- (1980). The Concept of Anxiety, trans by Reidar Thomte, Princeton University Press.
[30]. Mckinnon, Alstair (1998). “Kierkegaard, Paradox and Irrationalism”, in Essays in Kierkegaard, edited by J. Gill, Michigan (ISBN: 8087-0724-8), pp 102-112.
[31]. Murphy, Arthure (1998). “On Kierkegaard’s Claim That ‘Truth is Subjectivity”, in Essays in Kierkegaard, edited by J. Gill, Michigan (ISBN: 8087-0724-8)pp 94-101.
[32]. Pickar, C. H; Jonsen, A. R; & Meagher, P. K (2006). “Faith”, in Encyclopedia of New Catholic Encyclopedia, Vol 5, pp 589-603.
[33]. Pope, Hugh; & Loughlin, J. F. (1913). “Faith”, in The Catholic Encyclopedia, Vol 5, pp 752-766.
[34]. Westphal, Merold (1998). “Kierkegaard and Hegel”, in The Cambridge companion to Kierkegaard, edited by Alastair Hannay, Cambridge (ISBN: 0-521-47151-6), pp 101-124.