ارزیابی واکنش‌های پایداری سیستم‌های روستایی به مخاطرات خشکسالی با رویکرد تشدید فرایندهای بادی (روستاهای منطقۀ کاشان وآران و بیدگل)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی و مدیریت محیط، دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری تغییرات آب‌و‌هوایی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

یکی از راهبردهای پایدارسازی محیط، ارزیابی محیط‌های انسانی آسیب‌پذیر در برابر انواع مخاطرات محیطی است. در این تحقیق به‌منظور بررسی حد تأثیر خشکسالی‌های اقلیمی بر تشدید جابه‌جایی تپه‌های ماسه‌ای در بند ریگ کاشان ابتدا با استفاده از شاخص‌های خشکسالی (SPI ،PNPI، RIA و Z score) به پایش خشکسالی منطقه در یک دورۀ 30 ساله پرداخته شد و در مرحلۀ بعد با بررسی میزان ارتباط آن با فراوانی توفان‌های ماسه از طریق تحلیل‌های آماری مشخص شد که همبستگی مثبتی بین وقوع خشکسالی‌های اقلیمی و مخاطرات ماسه‌های روان دیده می‌شود. در انتها به‌منظور ارزیابی پایداری سیستم‌های روستایی، واکنش‌های این مناطق در سطوح تعادل، آستانه‌های بحران، مخاطرات و بلایا در برابر توفان‌های ماسه‌ای حاصل از خشکسالی بررسی شد. نتایج مطالعه به کمک نقشۀ خطرپذیری هجوم توفان‌های ماسه‌ای، بیانگر سطوح مخاطرات در سیستم‌های روستایی منطقۀ تحقیق است (روستاهای آران و بیدگل در سطح مخاطرات و کاشان و ابوزیدآباد در سطح تعادل و آستانۀ بحران)؛ بنابراین می‌توان گفت این نتایج بهره‌گیری از دانش بومی به‌منظور رفتارشناسی تپه‌های ماسه‌ای و خشکسالی‌های شدید در برخی سال‌ها را آشکار کرده است. 

کلیدواژه‌ها


[1].               اسمیت، کیت (1394). مخاطرات محیطی، ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، چ هفتم، تهران: سمت.
[2].        افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ طهماسبی، اصغر؛ و سلیمانی، عادل (1394). «راهبردهای سازگاری روستایی در برابر مخاطرات خشکسالی (مطالعۀ موردی: روستای پشتنگ شهرستان روانسر(»، دانش مخاطرات، دورۀ 2، ش 3، ص 354-341.
[4].               اهلرس، اکارت (1392). «بازگشت به زمین جغرافیا در عصر انسان»، ترجمۀ عباس سعیدی، جغرافیا، سال یازدهم، ش 37، ص 21-7.
[5].        ایمانی، بهرام؛ و عمران‌زاده، بهزاد (1388). «راهکارهای رفع نارسایی مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران»، مسکن، محیط روستا، ش 125، ص 32-12.
[6].        آیالا، الف (1389). «کاربردهای علم ژئومورفولوژی، مخاطرات طبیعی در آسیب‌پذیری و جلوگیری از بلایای طبیعی در کشورهای در حال توسعه»، ترجمۀ رضا خوش‌رفتار، رشد آموزش جغرافیا، دورۀ بیست‌وپنجم، ش 2، ص 23-14.
[7].               حجازی‌زاده، زهرا؛ و جوی‌زاده، سعید (1396). مقدمه‌ای بر خشکسالی و شاخص‌های آن، چ سوم، تهران: سمت.
[8].        رحیمی ‌هرآبادی، سعید؛ و هدائی‌ آرانی، مجتبی (1393). «آسیب‌شناسی مطالعات ژئوسیستم‌ها در ایران و ضرورت آن در پایداری محیط (مورد: ریگ بلند آران و بیدگل)، مؤسسۀ جغرافیای دانشگاه تهران، مجموعه مقالات اولین همایش ملی علوم جغرافیایی ایران، 31 اردیبهشت 1393.
[9].        رکن‌الدین ‌افتخاری، عبدالرضا؛ و وزین، نرگس (1394). «مطالعة تعیین تفاوت اثربخشی دو دانش بومی و نوین در کاهش آسیب‌پذیری جوامع روستایی در برابر بلایای طبیعی (مطالعة موردی: روستاهای بخش خورش رستم شهرستان خلخال)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 47، ش 4، ص 742- 727.
[10].      سپهر، عادل (1394). «وراثت ژئومورفولوژیک: مخاطرات محیطی و تنوع زمینی»، همایش ملی ژئومورفولوژی و زیستگاه انسان، انجمن ایرانی ژئومورفولوژی.  
[11].      سعیدی، عباس (1389). «محیط، فضا و توسعه، بحثی در ضرورت توسعۀ یکپارچۀ روستایی- شهری»، مسکن و محیط روستا، ش 131، ص 13-3.
[12].      سلمانی، محمد؛ و ایمانی، بهرام (1387). «راهکارهای رفع نارسایی مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران»، مدیریت بحران، ش 27، ص 70-50.
[13].      سلیمانی، عادل؛ افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ و طهماسبی، اصغر (1395). «تحلیل فضایی ظرفیت سازگاری سکونتگاه‌های روستایی شهرستان روانسر در مواجهه با خشکسالی»، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال سوم، ش 2، ص 78-65.
[14].      صادقلو، طاهره؛ عرب تیموری، یاسر؛ و شکوری‌فرد، اسماعیل (1396). «سنجش سطح دانش و آگاهی روستاییان دربارۀ مدیریت بحران خشکسالی (مطالعۀ موردی: روستاهای دهستان میان خواف شهرستان خواف)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، ش 22، ص 100-73.
[15].      صفاری، امیر؛ رحیمی ‌هرآبادی، سعید؛ گودرزی‌مهر، سعید؛ و کریمی، هادی (1393). «پایداری محیط در ژئوسیستم‌ها؛ با رویکرد به کاهش مخاطرات و تحلیل داده‌های ماهواره‌ای (مورد: سیستم دریاچه‌ای ارومیه)»، دانشمخاطرات، سال اول، ش 1، ص 64-43.  
[16].      عزمی، آئیژ؛ میرزایی‌قلعه، فرزاد؛ و درویشی، سباء (1394). «جایگاه دانش بومی در مدیریت مخاطرات طبیعی در روستاها، مطالعۀ موردی: دهستان شیزر هرسین»، جغرافیا و مخاطرات محیطی، دورۀ 4، ش 13، ص 39-23.
[17].      فاضل‌نیا، غریب؛ و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1382). «تبیین نظریه‌ای عوامل مؤثر بر شناخت و آگاهی روستاییان از توانش‌های خود و محیط پیرامون»، مدرس علوم انسانی، ش 1، ص 150-111.  
[18].      فراهانی، حسین؛ و آیین‌مقدم، فاطمه (1391). «ارزیابی عملکرد و کارایی دهیاری‌ها و شوراهای اسلامی در فرایند مدیریت توسعۀ روستایی؛ مطالعۀ موردی: دهستان سررود جنوبی در شهرستان بویراحمد، نشریۀ چشم‌انداز جغرافیایی، ش 18، ص 127-118.
[19].           فرج‌زاده، منوچهر (1392). مخاطرات اقلیمی ایران، تهران: سمت.
[20].           کاویانی محمدرضا؛ و علیجانی، بهلول(1395).مبانی آبوهواشناسی، چ نوزدهم، تهران: سمت.
[21].           کردوانی، پرویز (1380). خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[22].      کرم، امیر؛ رحیمی ‌هرآبادی، سعید؛ احمدی، مهدی؛ و هدائی ‌آرانی، مجتبی (1392). «مفهوم تعادل، آستانه‌های بحرانی و مخاطرات محیطی در سیستم‌های ژئومورفولوژی»، دانشگاه رازی کرمانشاه، مجموعه مقالات اولین همایش ملی جغرافیا و پایداری محیط.
[23].           محمدی، حسین (1391). مخاطرات جوی، چ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[24].           مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[25].      نصیری، علی (1395). «پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزۀ منطقۀ شهری ارومیه»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال شانزدهم، ش 40، ص 132- 115.
[26].      یمانی، مجتبی (1379). ارتباط قطر ذرات ماسه و فراوانی سرعت‌های آستانه باد در منطقۀ بند ریگ کاشان، پژوهش‌های جغرافیایی، ش 38، ص 132-115.  
[27].      یمانی، مجتبی (1381). «نقش سلول‌های‌کم‌فشار محلی در استقرار مجموعه‌های ماسه‌ای ایران (مطالعۀ موردی بند ریگ کاشان)»، مدرس علوم انسانی، دورۀ 6، ش 4، ص 155-133.
[28].             Ayala, I. A. (2002). “Geomorphology, Natural Hazards, Vulnerability and Prevention of   Natural Disasters in Developing Countries” ,Geomorphology,  No. 47, pp: 107–124.
[29].             Corney, D. (1998). Implementing the Sustainabale Rural Livelihoods Approach Sustainable Rural Liveihoods: What Contribution Can We make, pp: 3-23.  
[30].             Huggett, R.J. )2007(. Fundamentals of Geomorphology, Routledge pub, Second Edition.
[31].             Smith, K.; & Petley, N. (2009). Environmental Hazards Assessing and Reducing Disaster, Routledge Pub, Fifth Edition.
[32].             Nicholas P.; Webb, Hamish A.; McGowan, Stuart R. Phinn & Grant H. Mc Tainsh. (2006). “AUSLEM (Australian Land Erodibility Model): A Tool for Identifying wind Erosion Hazard in Australia”, Geomorphology, volume 78, pp: 179-200.