پیشگیری از جرم پس از رخداد زلزله (ضرورت اجرای راهبرد مدیریت بحران، پیش از زلزله)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسنده

دانشیار دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تمرکز بر امداد و نجات به‌عنوان اقدامات اولیه پس از زلزله و اسکان و بازسازی به‌عنوان اقدامات ثانویه، موجب شده که به موضوع جرایمِ پس از زلزله کمتر توجه شود. در‌حالی ‌که به‌ویژه اگر زمین‌لرزه در شهری بزرگ واقع شده و تلفات جانی و مالی زیادی داشته باشد، جرایمی که پس از زلزله واقع می‌شود، بسیار زیاد و متنوع و داشتن برنامۀ قبلی برای پیشگیری و مدیریت آنها ضروری خواهد بود. جرایمی که پس از رویداد زلزله امکان ارتکاب آنها وجود دارد به‌شدت تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی (جغرافیایی) است. این جرایم را می‌توان به جرایم زلزله‌زدگان و جرایم فرصت‌طلبان دسته‌بندی کرد. جرایمی که قربانیان زلزله مرتکب می‌شوند، اغلب مبتنی بر نیاز فوری یا مشکلات روحی- روانی است. حال آنکه فرصت‌طلبان از فرصت به‌وجود‌آمده بر اثر زلزله برای پیشبرد اهداف غیرقانونی و غیراخلاقی خود بهره می‌گیرند. این مقاله پس از بررسی علل ارتکاب و افزایش بزهکاری در فضای زلزله، به معرفی نهادهای مرتبط با پیشگیری از جرم در زلزله می‌پردازد و سرانجام دربارۀ جنبه‌های چندرشته‌ای طراحی نظام پیشگیری از جرم پیش و پس از رویداد زلزله بحث می‌کند. با وجود تحقیقات متعدد در زمینۀ جرم‌شناسی حوادث و بحران‌های طبیعی، پژوهش مستقلی که به موضوع پیشگیری از جرم پس از رخداد زلزله بپردازد انجام نگرفته است. این مقاله، ضمن تبیین ضرورت اجرای راهبرد مدیریت بحران، پیش از زلزله و اتخاذ تصمیمات پیشگیرانه برای کاستن از آثار زیانبار و به‌ویژه بزهکاری ناشی از فضای بعد از زلزله، در پایان با تقسیم جغرافیایی کانون بحران و حوزۀ مدیریت آن، راهکارهای عملی و اجرایی ارائه می‌کند. مقالۀ حاضر از این نظر دارای نوآوری است و می‌تواند مبنایی برای پژوهش‌های بیشتر و چندرشته‌ای قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


[1].              ابراهیمی، شهرام (1388). «رویکردهای موسع و مضیق پیشگیری و آثار آن»، فصلنامۀ آموزه‌های حقوقی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 12.
[2].              احمدی، توحید؛ تیموری، راضیه؛ و السان، مصطفی (1390). «پیشگیری محیطی از جرائم شهری»، فصلنامۀ پیشگیری از جرم، دورۀ 6، ش 19.
[3].              السان، مصطفی (1386). «پیشگیری تعاملی از جرم (پیشگیری در فرایند زمانی بزهکاری)»، مجلۀ مطالعات پیشگیری از جرم، سال دوم، ش 5.
[4].              السان، مصطفی (1387). «پیشگیری چند نهادی از جرایم شهری»، مجلۀ مطالعات پیشگیری از جرم، ش 9.
[5].       السان، مصطفی (1388). مسئولیت مدنی در قبال حوادث طبیعی (بررسی تطبیقی مبانی، محدودیت‌ها و رویۀ قضایی با تأکید بر زلزله)، دوفصلنامۀ پژوهش‌های حقوقی (شهر دانش)، سال هشتم، ش 16.
[6].       السان، مصطفی (1387). «نظریۀ مسئولیت مدنی دولت در قبال حوادث طبیعی»، فصلنامۀ پژوهش حقوق و سیاست، دانشگاه علامه طباطبایی، سال دهم، ش 24.
[7].       ایرانی بهبهانی، هما؛ و شیخی، سبا (1393). «پیشگیری محیطی از جرائم و آسیب‌های اجتماعی در پارک‌های شهری؛ مورد مطالعه: پارک لالۀ تهران»، فصلنامۀ علمی ترویجی پیشگیری از جرم، دورۀ نهم، ش 33.
[8].       ایلکا، شهاب؛ و ایلکا، شاهین (1391). کاهش میزان جرم‌خیزی در بازسازی مناطق شهری زلزله‌زده با رویکرد CPTED با تأکید بر چرخۀ مدیریت بحران (موردپژوهی: بازسازی شهر بم پس از زلزله سال 1382)»، فصلنامۀ مدیریت شهری، ش 29.
[9].       پارسا، محمدمتین؛ و غلامی، نبی‌اله (1397). «مفهوم‌شناسی پاسخ به مخاطرات طبیعی براساس رویکرد جرم‌شناختیِ گذار از نظر به عمل»، مجلۀ مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 5، ش 2.
[10].          پیران، پرویز (1382). «جامعه‌شناسی مصائب جمعی و نقش آن در مدیریت بحران ناشی از حادثه»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال سوم، ش 11.
[11].     حسینی، سیدمحمد؛ و اعتمادی، امیر (1394). سرقت مقرون به آزار در نظام‌های کیفری ایران و انگلستان، مجلۀ مطالعات حقوقی، دانشگاه شیراز، دورۀ 7، ش 3.
[12].          خانعلی‌پور واجارگاه، سکینه (1390). پیشگیری فنی از جرم، تهران: میزان.
[13].          دهقانی، معصومه، افزایش جرائم و بزهکاری‌ها بعد از بحران زلزلۀ بم، مؤسسۀ آموزش و مطالعات مدیریت بحران کرمان (www.kdmc.ir).
[14].     راد گودرزی، رضا؛ رحیمی ‌موقر، آفرین؛ فرهودیان، علی؛ و وزیریان، محسن (1385). تغییرات عرضۀ مواد در بم طی سال اول پس از زلزله، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، دورۀ 5، ش 20.
[15].     رحیمی ‌موقر، آفرین؛ فرهودیان، علی؛ یونسیان، مسعود؛ راد گودرزی، رضا؛ شریفی، ونداد؛ و محمدی، محمدرضا (1386). «شیوع و تغییرات مصرف مواد در بازماندگان زلزله بم هشت ماه پس از زلزله»، مجلۀ پایش، دورۀ 6، ش 3.
[16].     رسولی، غلامرضا (۱۳۹۲). جرایم وقوع‌یافته در بحران زلزله بم، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق جزا، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی (به نقل از: http://adlpub.com).
[17].          صفاری، علی (1381). «انتقادات وارده به پیشگیری وضعی از جرم»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 36-35.
[18].     صیقل، یزدان؛ بنی‌نعیمه، عیسی؛ و ایرانی، امیر (1398). «جهت‌گیری سیاست کیفری برمبنای دانش مخاطرات (مطالعۀ موردی: سیل فروردین 1398 در خوزستان و شیراز)»، مجلۀ مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 6، ش 3.
[19].     عباسی، سعید؛ و معراجی، رعنا (1384). «بررسی وضعیت جرائم پس از وقوع زلزله»، نخستین همایش زلزله در دورود، دانشگاه آزاد اسلامی دورود.
[20].     فرهودیان، علی؛ رحیمی موقر، آفرین؛ راد گودرزی، رضا؛ یونسیان، مسعود؛ و محمدی، محمدرضا (1385). «بررسی تغییرات مصرف مواد افیونی و مداخلات موجود در طول سال اول پس از زلزله در بم»، فصلنامۀ حکیم، دوره 9، ش 1.
[21].     کلانتری، محسن؛ حیدریان، مسعود؛ و محمودی، عاطفه (1389). «ایمن‌سازی فضای کالبدی شهرها در برابر بزهکاری با استفاده از راهبردهای پیشگیری جرم با طراحی محیطی»، فصلنامۀ دانش انتظامی، ش 12.
[22].     گسن، رمون (1379). «روابط میان پیشگیری وضعی و کنترل بزهکاری»، ترجمة دکتر علی‌حسین نجفی ‌ابرند‌آبادی، مجلۀ تحقیقات حقوقی، دانشگاه شهید بهشتی، ش ٢٠-١٩.
[23].          نجفی ‌ابرندآبادی، علی‌حسین (1378). «پیشگیری از بزهکاری و پلیس محلی»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 26-25.
[24].          نیازپور، امیرحسن (1393). «اساسی‌سازی حقوق پیشگیری از جرم در ایران»، فصلنامۀ پژوهش حقوق کیفری، ش 6.
[25].     وروایی، اکبر؛ و نادری، علی (1395). «بررسی تأثیر تدابیر پیشگیری وضعی از جرایم در بحران‌های طبیعی»، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، ش 29.
[26].            Ching, Jacqueline;  & Ching, Jackie (2009). Genocide and the Bosnian War (Genocide in Modern Times), Rosen Publishing Group.
[27].            Farajiha Ghazvini, Mohammad (2002). Police Protection to Victims of Crime, New Delhi: Deep & Deep Publication.
[28].            Kwanga, Godwin M.; Shabu, Terwase; & Mbanengen Adaaku, Emily (2017). “Natural Disasters and Crime Incidence: A Case of 2012 Flooding in Benue State”, Nigeria, International Journal of Geology, Agriculture and Environmental Sciences, Vol. 5, Issue 5.
[29].            Roy, Susmita (2010). “The impact of natural disasters on crime, Working Papers in Economics 10/57”, University of Canterbury, Search Results Web results Department of Economics and Finance College of Business and Economics, University of Canterbury, New Zealand.
[30].            Zahran, S.; Shelly O.T.; Peek, L.; & Brody S.D., (2009). “Natural disaster and social order: Modeling crime outcomes and disasters in Florida”, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, Vol. 27, No.1.