بررسی اقدامات اثربخش حکمروایی محلی در کاهش آثار خشکسالی در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان داراب

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه پیام نور تهران، ایران

2 استادیار دانشگاه پیام نور مرکز مشهد، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 استادیار دانشگاه پیام نور مرکز ساوه، ایران

چکیده

کارامدی حکمروایی محلی از عوامل اثرگذار در کاهش آثار خشکسالی در سکونتگاه‌های روستایی است. هدف این پژوهش بررسی اقدامات اثربخش حکمروایی محلی در کاهش آثار خشکسالی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پهنه‌های خشکسالی شهرستان داراب است. اطلاعات لازم برای تحقیق، از طریق مصاحبۀ نیمه­ساختارمند با نمونه­ای برگزیده از اعضای شوراهای اسلامی و دهیاران (36=n) به‌دست آمد. با استفاده از فرایند کدگذاری مرسوم نظریۀ بنیانی، متن به‌دست‌آمده از مصاحبه­ها تحلیل شده و یافته­های حاصل از تحلیل ساختاری شامل کدهای باز تدوین شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از جمله اقدامات اقتصادی مهم حکمروایی محلی در کاهش آثار خشکسالی می‌توان به تشویق روستاییان به متنوع‌سازی معیشت، کمک به معیشت خانوارهای خسارت‌دیده با معرفی به خیرین، تشویق به کشت محصولات پربازده و بازارپسند، معرفی محصولات کشاورزی با درآمد بیشتر و تشویق به احداث گلخانه اشاره کرد. همچنین اقدامات اجتماعی اثرگذار در زمینۀ کاهش آثار خشکسالی شامل تشویق کشاورزان به استفاده از شیوه‌های همکاری در تولید و برداشت محصولات زراعی و باغی، تشویق روستاییان به ماندگاری در روستا، کمک به افزایش آگاهی و دانش کشاورزان و معرفی تجارب سرمایه‌های اجتماعی برای مقابله با آثار خشکسالی است و در زمینۀ اقدامات زیست‌محیطی می‌توان به مواردی همچون معرفی شیوه‌های نوین آبیاری، جلوگیری از آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی و معرفی تخریب‌کنندگان محیط زیست به مراجع قضایی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


[1].       بستانی، علیرضا؛ جوانی، خدیجه؛ و عامری سیاهویی، صفورا (1392). «بررسی اثرات خشکسالی بر بخش کشاورزی (مطالعۀ موردی: شهرستان داراب – استان فارس)»، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
[2].       بستانی، علیرضا؛ نجف‌پور، بهرام؛ و جوانی، خدیجه (1395). «بررسی اثرات خشکسالی در ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر بخش کشاورزی (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان داراب – استان فارس)»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورۀ 6، شمارۀ 21، ص 166-155.
[3].       پورطاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ و کاظمی، نسرین (1395). «سطح و درجة آسیب‌پذیری ناشی از خشکسالی در مناطق روستایی (از دیدگاه کشاورزان(»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 48، شمارة 1، ص 31-19.
[4].       خداداد، علی؛ و زابلی، زهرا (۱۳۹۲). «نقش نهادهای روستایی شوراها و دهیاری‌ها در مدیریت بحران روستاها»، ششمین کنگرۀ انجمن ژئوپلتیک ایران پدافند غیرعامل، مشهد، انجمن ژئوپلتیک ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
[5].       رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ صادقی، مظفر؛ و علیپوریان، جهانبخش (1393). «بنیان‌های نظری حکمروایی خوب در فرایند مدیریت روستایی نوین»، مدیریت شهری، شمارۀ 37، ص 54-43.
[6].       سجاسی قیداری، حمدالله؛ اسفرم، یعقوب؛ و رهبری، مهناز (1396). «تحلیل نقش مدیریت محلی در کاهش آسیب‌پذیری کالبدی با رویکرد حکمروایی خوب (مطالعۀ موردی: دهستان بهمئی سرحدی غربی)»، راهبردهای توسعۀ روستایی، دورۀ 4، شمارۀ 3، ص 426-405.
[7].       سجاسی قیداری، حمداله؛ و حاجیان، نرگس (1397). «ارزیابی مدیریت محلی در مناطق روستایی با شاخص­های حکمروایی مطلوب نمونۀ موردی: روستاهای توابع شهرستان چناران»، آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، دورۀ 8، شمارۀ 20، ص  208-191.
[8].       سلیمانی، عادل؛ افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ و طهماسبی، اصغر (1395). «تحلیل فضایی ظرفیت‌های سازگاری سکونتگاه‌های روستایی شهرستان روانسر در مواجهه با خشکسالی»، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دورۀ سوم، شمارۀ 2.
[9].       سواری، مسلم؛ شعبانعلی قمی، حسین؛ ایروانی، هوشنگ؛ و اسدی، علی (1398). «مدلسازی اثرات خشکسالی بر معیشت پایدار کشاورزان کوچک‌مقیاس در سکونتگاه‌های روستایی استان کردستان»، تحلیلفضاییمخاطراتمحیطی، دورۀ ششم، شمارۀ 2، ص 128-111.
[10].     شفیعی ثابت، ناصر؛ دوستی، بهزاد؛ و قربانی، محبوبه (1395). «ارزیابی میزان آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی از پدیدۀ خشکسالی با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندشاخصۀ کوپراس، مطالعۀ موردی شهرستان دلفان»، جغرافیای طبیعی، دورۀ 9، شمارۀ 31.
[11].     صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ و رئیسی، اسلام (1393). «سنجش سطح دانش مدیریت بحران مدیران محلی روستایی با تأکید بر زلزلۀ مطالعة موردی: دهستان گشت، شهرستان سراوان»، پژوهش‌های روستایی، دورۀ 5، شمارۀ 3، ص 564-541.
[12].     صالح‌پور، شمسی؛ عزیزی، اصغر؛ کریمی، خدیجه؛ و قاسمیان، زری (1397). «نقش مدیریت ریسک در کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی - اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر خشکسالی، مورد مطالعه: شهرستان نقده»، جغرافیای سرزمین، دورۀ 15، شمارۀ 58، ص 81-67.
[13].     طالشی، مصطفی؛ دربان آستانه، علیرضا؛ و موسوی، سیدعارف (1396). «تبیین الگوی فضایی حکمروایی خوب روستایی پیرامون کلانشهر کرج»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورة 5، شمارة 5، ص 575-555.
[14].     ظاهری، محمد؛ آقایاری هیر، محسن؛ و ذاکری میاب، کلثوم (1394). «ارزیابی آسیب‌پذیری نواحی روستایی از خطر زلزله، مطالعۀ موردی بخش مرکزی شهرستان مرند»، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، دورۀ 4، شمارۀ 9، ص 111-97.
[15].     عظیمی آملی، جلال؛ و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1393). حکمرواییروستایی مدیریتتوسعۀ پایدار تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
[16].     فراهانی، حسین؛ و آیین مقدم، فاطمه (1391). «ارزیابی عملکرد و کارایی دهیاری‌ها و شوراهای اسلامی در فرایند مدیریت توسعۀ روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان سررود جنوبی شهرستان بویراحمد)»، چشم‌انداز جغرافیایی، دورۀ 7، شمارۀ 18، ص 127-118.
[17].          فرمانداری شهرستان داراب (1399).
[18].     قدس قرجه، ادریس (1391). کاهش ریسک سانحۀ طبیعی سیل در مناطق روستایی با تأکید بر ظرفیت‌های محلی؛ مطالعۀ موردی: شهرستان کلاله، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، استاد راهنما جمشید عینالی، دانشگاه زنجان.
[19].     محمدخانی، مظفر؛ و سلمانیان، مریم (1389) «نقش برنامه‌ریزی روستایی و مدیریت بحران در کاهش مخاطرات طبیعی»، مجموعة مقالات چهارمین کنگرة بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
[20].     مرادی، خدیجه؛ و آگهی، حسین (1393). «واکاری چالش‌های مدیریت روستایی با رویکرد کیفی تئوری بنیادی»، جغرافیاو توسعه، دورۀ 12، شمارۀ 34، ص 181-167.
[21].          موسوی، سیروس (1390). «قابلیت‌های دهیاری در مدیریت بحران در روستاها»، دهیاری‌ها، شمارۀ 36، ص 6-3.
[22].     نامدار، محبوبه؛ و بوذرجمهری، خدیجه (1395). «تحلیل ابعاد اقتصادی - اجتماعی و زیست‌محیطی بحران خشکسالی و آثار آن بر خانوارهای روستایی، مطالعۀ موردی روستاهای شهرستان زرین‌دشت»، روستاوتوسعه، دورۀ 19، شمارۀ 3، ص 183-161.
[23].            Anthony, S. (2013). “Drought and water policy in Australia”, Global Environmental Change, 23, pp: 1615–1626.
[24].            Buckle, P. (2001). “Community based management: A new approach to managing disasters; Proceedings of ESA Conference”, Visions and Divisions, Helsinki, August 28-September 1.
[25].            Cheng, J.; & Tao, J. (2010). “Fuzzy Comprehensive Evaluation of Drought Vulnerability Based on the Analytic Hierarchy Process”, Agriculture and Agricultural Science Procedia, Vol. 1, pp: 126- 135.
[26].            Hassana, A.G.; Fullenb, M.A.; & Oloke, D. (2019). “Problems of drought and its management in Yobe State, Nigeria”, Weather and Climate Extremes, https://doi.org/10.1016/j.wace.
[27].            Naveen, P.; & Cynthia Bantilan, K.  (2014). “Vulnerability and policy relevance to drought in the semi-arid tropics of Asia – A retrospective analysis”, Weather and Climate  Extremes,  3, PP: 54–61.
[28].            Shiru, M.S.; Shahid, S.; Alias, N.; & Chung, E.S. (2018) “Trend analysis of droughts duringcrop  growing seasons of Nigeria”, Sustainability 10 (3), 871. www.mdpi.com/journal/ sustainability.
[29].            Tánago, I.G.; Urquijo, J.; Blauhut, V.; Villarroya, F.; & De Stefano, L. (2016). “Learning from experience: a systematic review of assessments of vulnerability to drought”, Nat. Hazards, 8, pp: 951–973.
[30].            Tatli, H.; & Turkes, M., (2011). “Empirical Orthogonal Function Analysis of the Palmer Drought Indices”, Agricultural and Forest Meteology, Vol. 151, No. 7, pp: 981- 991.
[31].            Vignola, R.; Koellner, T.; Scholz, R.W.; & McDaniels, T.L. (2010). “Decision-making by farmers regarding ecosystem services: factors affecting soil conservation efforts in Costa Rica”, Land Use Policy, 27(4), pp: 1132-1142.
[32].            Yuzhe, W.; Xiaofeng, Sa.; Liangshun, S.; & Charles, L. (2020). “Optimizing the governance model of urban villages based on integration of inclusiveness and urban service boundary (USB): A Chinese case study”, The International Journal of Urban Policy and Planning ,Journal Cities,Volume 96, www.elsevier.com/locate/cities.
[33].            Tafesse, M. (2020) “The state of local adaptive capacity to climate change in droughtprone districts of rural Sidama, southern Ethiopia”, journal Climate Risk Management, 27, pp: 1-12.