تحلیل جامع تاب‌آوری شهری در مواجهه با خطر وقوع زلزله (مطالعۀ موردی: شهر ساری)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

2 گروه جغرافیا، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

چکیده

با توجه به خسارات فراوان مخاطرات طبیعی از جمله زلزله، امروزه موضوع تاب‌آوری شهری اهمیت زیادی دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل جامع تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات با استفاده از تحلیل عاملی در شهر ساری انجام گرفته است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش دلفی فازی و با توجه به نظر خبرگان پژوهش در سه مرحله، 53 عامل استخراج‌شده از مطالعات پیشین با استفاده از روند کیفی تأیید و غربال شد تا بدین واسطه عوامل استخراج‌شده برای فرایند تحلیل عاملی اکتشافی تعدیل و تأیید شوند. سپس براساس نتایج به‌دست‌آمده از این روش، پرسشنامه‌های تحلیل عاملی اکتشافی تدوین شد و پس از جمع‌آوری اطلاعاتِ این پرسشنامه‌ها از 98 کارشناس، به تجزیه‌وتحلیل آنها با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی اکتشافی پرداخته شد. متغیرهای تحت بررسی در جهت تبیین تاب‌آوری شهر ساری عبارت‌اند از وضعیت فضاهای باز، کاربری‌های ناسازگار، زمین (بستر)، مقاومت ساختمان، دسترسی، مالکیت و تراکم که در پارادایم ارائه‌شده واکاوی شدند. در ابتدا 46 عامل وجود داشت که پس از تجزیه‌وتحلیل به 40 زیرشاخص در قالب هفت شاخص طبقه‌بندی و غربال‌ شدند. به‌منظور تأیید مدل ایجادشده، از روند تحلیل عاملی تأییدی (معادلات ساختاری) با استفاده از نرم‌افزار لیزرل استفاده شد. با توجه به نتایج سازۀ ضرایب استاندارد، بیشترین ضریب در مؤلفه‌ها به شاخص اجتماعی اختصاص داده شده است و در این شاخص نیز زیرشاخص‌های میزان عدالت اجتماعی، تراکم جمعیتی و مشارکت اجتماعی به‌ترتیب بیشترین ضریب همبستگی را در مدل دارند که نشان می‌دهد عوامل مؤثر بر شاخص‌های اجتماعی در روند افزایش تاب‌آوری شهری بسیار مؤثر است.

کلیدواژه‌ها


[1].       اسدافروز، آیدا؛ متدین، حشمت‌الله؛ مثنوی، محمدرضا؛ و منصور، سیدامیر (1399). «تاب‌آوری محیطی در برابر مخاطرات سیلاب فروردین ‌1398 در شهر شیراز با رویکرد ‌ منظر تئوری سیستم‌ها و مدل DPSIR‌»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 7، شمارۀ 1، ص 75-55.
[2].       اصلانی، فرشته؛ امینی حسینی، کامبد؛ فلاحی، علیرضا (1397). «چارچوب تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محله در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: محلۀ کشاورز واقع در منطقۀ 6 تهران)»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 5، شمارۀ 4، ص 433-417.
[3].       حاجی‌زاده، فاضل؛ و ایستگلدی، مصطفی (1397). تحلیلی بر تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعۀ موردی: دهستان حومۀ شهرستان لامرد)»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 5، شمارۀ 1، ص 83-67.
[4].       ساسان‌پور، فرزانه؛ آهنگری، نوید؛ و حاجی‌نژاد، صادق (1396). «ارزیابی تاب‌آوری منطقۀ 12 کلان‌شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی»، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دورۀ 4، شمارۀ 3، ص 98-85.
[5].       سلمانی، محمد؛ بدری، سیدعلی؛ مطوف، شریف؛ کاظمی‌ ثانی عطاالله، نسرین (1394). «ارزیابی رویکرد تاب‌آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهرستان دماوند)»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 2، شمارۀ 4، ص 409-393.
[6].       صائمی‌پور، حسین؛ قربانی، مهدی؛ ملکیان، آرش؛ و رمضان‌زاده لسبویی، مهدی (1397). «سنجش و ارزیابی تاب‌آوری ذی‌نفعان محلی در مواجهه با خشکسالی (منطقۀ مورد مطالعه: روستای نردین، شهرستان میامی، استان سمنان)»، مرتع، دورۀ دوازدهم، شمارۀ اول، ص 72-62.
[7].              مهندسین مشاور هفت شهر (1392).
[8]. Alberti, M.; Marzluff, J. M.; Shulenberger, E.; Bradley, G.; Ryan, C.; & Zumbrunnen, C. (2017). “Integrating humans into ecology: Opportunities and challenges for studying urban ecosystems”, Bioscience, 53(12), pp: 1169–1179.
[9]. Burton, C.G. (2018). “Social vulnerability and hurricane impact modeling”, Natural Hazards Review, 11(2), pp: 58-68.
[10].            Cutter, L.; & Burton, C.; & Emrich, C. (2016). “Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions”, Homeland Security and Emergency Management, 7. 1. 51, pp: 1-22.
[11].            Fantechi, F.; Urso, G.; Modica, M. (2020). “Can extreme events be an opportunity? Depopulation and resilience of rural communities in Central Italy after the 1997 earthquake”, Journal of Rural Studies, No 79, pp: 301-320.
[12].            Klein, R.J.T.; Nicholls, R.J.; & Thomalla, F. (2013). “Resilience to natural hazards: how useful is this concept?”, Environmental Hazards, 5 (1–2), pp: 35–45
[13].            Lu, P.; & Stead, D. (2017). “Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam”, The Netherlands. Cities, 35, pp: 200–212.
[14].            Manyena, S.B. (2016). “The concept of resilience revisited”, Disasters, 30 (4), pp: 433–450
[15].            Mayunga, J.S. )2017). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach. Draft working paper prepared for the summer academy. Megacities as Hotspots of Risk: Social Vulnerability and Resilience Building, Munich, Germany, 22-28 July.
[16].            Pascua, M. C.; Chang-Richards, A. (2018). “Investigating the resilience of civil infrastructure firms in New Zealand”, Procedia Engineering, Vol 212, pp: 286–293
[17].            Romero-Lankao, P.; & Gnatz, D. M. (2019). “Exploring urban transformations in Latin America”, Current Opinion in Leichenko, R. (2018). Climate change and urban resilience”, Current Opinion in Environmental Sustainability, 3(3), pp: 164–168.
[18].            Shia, L.; Jiangzhou, S.; Dongtao, W.; Jiang, Q. (2020). “Recover from the adversity: functional connectivity basis of psychological resilience”, journal Neuropsychologia, Vol 134, pp: 1-20.
[19].            Squiresa, G.; & White, I. (2019). “Resilience and housing markets: Who is it really for?”, Land Use Policy, Vol, 81, pp: 167–174.
[20].            Thornbush, M.; Golubchikov, O.; & Bouzarovski, S. (2020). “Sustainable cities targeted by combined mitigation–adaptation efforts for future-proofing”, Sustainable Cities and Society, 9, pp: 1–9.
[21].            Tierney, K. (2017). “Conceptualizing and measuring organizational and community resilience: Lessons from the emergency response following the September 11, 2001 attack on the World Trade Center”, Newark, DE: Department of Sociology and Criminal Justice, University of Delaware.
[22].            Tierney, K.; & Bruneau, M. (2017). “Conceptualizing and measuring resilience: A key to disaster loss reduction”, TRNews. May-June, pp: 14-17.
[23].            Twigg, J. (2007). Characteristics of a Disaster-resilient Community, A Guidance Note, Version 1 (for field testing), August, for the DFID Disaster Risk Reduction Interagency Coordination Group
[24].            WEIN, A.; & ROSE, A. (2020). “Economic resilience lessons from the ShakeOut earthquake scenario”, Earthquake Spectra, 27, pp: 559-573.
[25].            WALSH, F. (2017). “Traumatic loss and major disasters: Strengthening family and community resilience”, Family process, 46, pp: 207-227.
[26].            Zhang, Y. (2018). Modeling single family housing recovery after hurricane Andrew in Miami-Dade County, Florida (Unpublished doctoral dissertation), Texas A&M University, College Station, TX.
[27].            Zhou, H. (2019). “Resilience to natural hazards: a geographic perspective”, Natural Hazards, DOI 10.1007/s11069- 009-9407-y.
[28].            Underwooda, G.; Hilla., D.; & Lamichhane, S. (2021). “Earthquakes, blockades and energy crises: A conceptual framework for energy systems resilience applied to Nepal”, Energy Research & Social Science, No 69, pp: 101-119.