واکاوی پدیدارشناسانۀ ادراک و تجارب زیستۀ مدیران مدارس در مورد آمادگی در برابر مخاطرات زلزله

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران

2 استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران

3 دانشیار پژوهشکدۀ مهندسی سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

چکیده

ارتقای ایمنی مدارس کشور به‌عنوان کانون تجمع دانش‌آموزان، ضرورتی انکارناپذیر است. برای بهره‌مندی از مدرسۀ ایمن، علاوه‌بر سازۀ استاندارد و پایدارسازی اجزای غیرسازه‌ای، آمادگی دست‌اندرکاران برای مواجهه با زلزله و دانش کافی در مورد وظایف و کارهای ضروریِ قبل، حین و بعد از زلزله نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. مدیران مدارس در مقام پیشگامان تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در فضای اجرایی مدرسه، زمینه‌ساز تحقق این عوامل در مدارس هستند. از این‌رو پژوهش حاضر با هدف واکاوی ادراک و تجارب زیستۀ مدیران مدارس، به‌منظور شناسایی مضامین و زیرمضامین مرتبط با آمادگی مدارس در برابر زلزله انجام گرفت. برای این منظور از رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی توصیفی استفاده شد. داده‌ها از طریق مصاحبۀ عمیق و نیمه‌ساختاریافته گردآوری شد. با استفاده از نمونه‌گیری ملاکی، اشباع داده‌ها پس از 14 مصاحبه حاصل شد. مصاحبه‌ها با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA2018 و مبتنی بر راهبرد کلایزی تحلیل شد. با تحلیل مصاحبه‌ها پنج مضمون اصلی شامل «پیش‌نیازها»، «اقدامات ایمنی لرزه‌ای»، «آموزش و مانور»، «مشارکت فعال کنشگران» و «دانش موضوعی و رویکرد مدیران مدارس» شناسایی شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که ارتقای ایمنی لرزه‌ای در مدارس باید با روندی سریع‌تر انجام گیرد و باید بودجه مشخصی به موضوع آموزش و مانور مدارس اختصاص یابد و راه‌های فرار کافی و ایمن در مدارس اندیشیده شود. تسریع فرایند ایمنی همه‌جانبۀ مدارس در برابر زلزله، مستلزم رویکرد فعال مدیران و تعامل سازنده و مؤثر آنان با کارشناسان، معلمان و والدین است.

کلیدواژه‌ها


[1] ابوالمعالی، خدیجه (1391). پژوهش کیفی از نظریه تا عمل. تهران: علم.
[2] اصفهانی، کرم؛ سلیمانی، نادر؛ تورانی، حیدر؛ و صباحی، پرویز (1398). «عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404»، مدیریت مدرسه، 7 (4)، ص 241-210.
[3] بازرگان، عباس (1398). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته، تهران: دیدار.
[4] بنی‌اسدی، علی؛ و صالحی، کیوان (1398). «مقدمه‌ای بر اصول و فرایند ساخت و رواسازی پروتکل مصاحبه»، نامۀ آموزش عالی، 12 (46)، ص 203-177.
[5] پارسی‌زاده، فرخ؛ پیشنمازی، پروانه؛ و نصراللهی، اکبر (1396). «ارزیابی میزان و چگونگی آگاهی مدیران رسانه‌ها از زلزله و مدیریت آن»، مدیریت مخاطرات محیطی، 4 (2)، ص 191-175.
[6] پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله (1393). مانور سراسری مدارس، گروه آموزش همگانی و ترویج فرهنگ ایمنی. دریافت شده از  http://www.iiees.ac.ir/fa/2012-09-24-08-01-17/
[7] پناهی، زهرا؛ مؤمنی، زهرا؛ و صالحی، کیوان (1397). «بازنمایی علل کاهش انگیزه شغلی معلمان در انجام فعالیت‌های حرفه‌ای: یک مطالعۀ پدیدارشناختی»، پژوهش در تربیت معلم، 2 (4)، ص 107-72.
[8] پیشنمازی، پروانه (1393). «کاربرد نظریۀ انگیزش حمایتی جاذبۀ ترس برای ارتقای فرهنگ ایمنی در برابر زلزله»، دانش مخاطرات، 1 (1)، ص 36-25.
[9] تقی‌زاده کردی، محمد (1394). «بررسی ویژگی‌های معماری مدارس امن براساس پدافند غیرعامل»، اولین کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز. دریافت‌شده از https://civilica.com/doc/410106.
[10] خاکی، علی (1398). «برنامۀ آموزشی ایمنی مدارس در حوزۀ مدیریت جامع بحران، نگرش‌ها و تجربیات»، نهمین کنفرانس بین‌المللی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان. دریافت‌شده از https://civilica.com/doc/973948.
[11] سعادت‌طلب، آیت (1397). «ارزیابی رویکرد مدیران دانشگاهی به تغییر برنامه‌های درسی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (مطالعۀ کیفی)»، مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 8 (23)، ص 222-201.
[12] سیف، علی‌احسان؛ پارسی‌زاده، فرخ؛ و اسکندری، ملیحه (1390). «ارزیابی رویکرد آموزشی مانور سراسری زلزله و ایمنی در مدارس ایران»، ششمین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران. دریافت‌شده از https://civilica.com/doc/115417.
[13] شورای عالی آموزش‌ و پرورش (1390). سند تحول بنیادین آموزش ‌و پرورش.
[14] صادقی‌نیا، زهره؛ صالحی، کیوان؛ و مقدم‌زاده، علی (1397). «رهیافتی پدیدارشناسانه در شناسایی عوامل مؤثر در ارزیابی عملکرد مدیران مدارس ابتدایی»، مدیریت مدرسه، 6 (2)، ص 21-1.
[15] صالحی، کیوان؛ بازرگان، عباس؛ صادقی، ناهید؛ و شکوهی‌یکتا، محسن (1394). «بازنمایی ادراکات و تجارب زیستۀ معلمان از آسیب‌های احتمالی ناشی از اجرای برنامۀ ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی»، مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 5 (9)، ص 99- 59.
[16] صلواتیان، سیاوش؛ مولا زاهدی، فاطمه‌سادات؛ و قنبری، سعید (1397). «شناسایی الزامات آموزش چگونگی مواجهه با زلزله توسط شبکه‌های تلویزیونی صداوسیما»، مدیریت مخاطرات محیطی، 5 (3)، ص 337- 313.
[17] علی‌اصغری، مینو؛ مهرام، بهروز؛ و سعیدی رضوانی، محمود (1398). «بررسی عملکرد مدیران آموزشی بم در زلزله سال 1382»، دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 9 (3)، ص 318-307.
[18] کاظمی، مهدی؛ خواهنده کارنما، اسد‌الله؛ و مهرآئین، زهرا (1394). «شناسایی و اولویت‌بندی ابعاد آمادگی مدارس در برابر پدیدۀ زلزله»، دومین کنفرانس بین‌المللی ژئوتکنیک و مهندسی لرزه‌ای، تبریز. دریافت‌شده از https://civilica.com/doc/433935.
[19] مجلس شورای اسلامی (1395). سه میلیارد دلار به مقاوم‌سازی مدارس اختصاص داده شد. بازیابی 3 بهمن 1399، دریافت‌شده از      https://www.parliran.ir/majles/fa/Content/articles/223495.
[20] محمدی، مجید (1396). گزارش زمین‌لرزه 21 آبان ماه 1396 سرپل ذهاب استان کرمانشاه، جلد سوم، ویرایش پنجم، ص. 272-257. تهران: پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
 [21] مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی (1392). آیین‌نامۀ طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله، استاندارد 2800، ویرایش چهارم.
[22] مهرآئین نزدیک، زهرا؛ و کاظمی، مهدی (1395). «مطالعۀ آمادگی مدارس متوسطۀ اول شهر شیراز برای مواجهه با مخاطره زلزله»، امداد و نجات، 8 (1و2)، ص 104-92.
[23] مهرآئین نزدیک، زهرا؛ گلی، علی؛ و مهاجروطن، علی (1395). «ارزیابی سطح آگاهی دانش‌آموزان متوسطۀ شهر شیراز برای مواجهه با مخاطرۀ زلزله»، مدیریت مخاطرات محیطی، 3 (4)، ص 344-331.
 [24] نرج‌آبادی‌فام، پیمان (1396). «ایمن‌سازی آزمایشگاه‌های علمی در برابر زلزله»، پژوهشنامۀ زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، 20 (4)، ص 25-13.
[25] نیکنامی، مصطفی (1396). نظارت و راهنمایی آموزشی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
[26] Baytiyeh, Hoda (2019). “Why school resilience should be critical for the post-earthquake recovery of communities in divided societies”, Education and urban society, 51(5), 693-711. DOI: 10.1177/0013124517747035
[27] Lincoln, Yvonna S.; & Guba, Egon G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage. ISBN: 9780803924314