1
گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
2
گروه ژئومورفولوژی (مخاطرات محیطی)، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
10.22059/jhsci.2023.357717.772
چکیده
مخاطرات طبیعی پدیده‌هایی تکرارپذیرند که اغلب با آسیب‌های سخت مادی و معنوی همراه‌اند و به همین دلیل به‌عنوان مسئله در مجامع علمی پذیرفته شده‌اند. در نظام آموزشی فعلی ایران نیز این مسئله در کتاب‌های درسی که مهم‌ترین ابزار آموزش است گنجانده شده است، از این‌رو بررسی محتوای کتاب‌های درسی برای مشخص کردن نحوۀ پرداختن به این‌گونه مسائل ضروری است. برای این منظور از روش تحلیل محتوای اسنادی استفاده شد. نتایج بررسی تصاویر و محتوای کتاب‌های سه پایة دورۀ راهنمایی نشان داد که از کل مطالب دروس مطالعات اجتماعی، 4/6 درصد پاراگراف‌ها به موضوع مخاطرات طبیعی اختصاص داده شده است. در کتاب‌های درسی جغرافیای پایه‌های اول و دوم متوسطه در مجموع 1/7 درصد پاراگراف‌ها به این موضوع اشاره دارد و درصد ارائۀ این مطالب نسبت به‌کل محتوای آنها معنا‌دار نیست. همچنین 33 درصد از کتاب جغرافیای سال سوم دبیرستان با موضوع مخاطرات طبیعی مرتبط است که از کل مطالب ارائه‌شده به شکل متن در آن به‌ترتیب حدود 26 درصد به زمین‌لرزه، 3 درصد به آتش‌فشان، 40 درصد به سیل، 14 درصد به خشکسالی، 13 درصد به زمین‌لغزش و 4 درصد به تگرگ، سونامی و فرونشست اختصاص دارد. در مجموع 41/17 درصد از کل کتاب‌های جغرافیا به موضوع مخاطرات مرتبط است. در درس «انسان و محیط زیست»، مباحث مرتبط به مخاطرات طبیعی حدود 2/21 درصد است که نسبت به‌کل مطالب بسیار ناچیز است. دیگر یافته‌های این پژوهش نشان داد که در بین انواع مخاطرات، هرچند زمین‌لرزه، بیشترین آسیب‌پذیری را در چند دهۀ گذشته به ایران تحمیل کرده، اما ردۀ چهارم اهمیت را در تحلیل محتوای کتاب‌های درسی به خود اختصاص داده است. شایان ذکر است که دربارۀ آتش‌فشان که در رتبۀ دوم قرار گرفته، هیچ محتوایی از آسیب‌پذیری ناشی از آن در ایران گزارش نشده است که این موضوع نشان‌دهندۀ ناهماهنگی محتویات دروس ارائه‌شده و سطح آسیب‌پذیری پیش‌بینی‌پذیر ضمنی جامعه است.
احمدی، عبدالحمید؛ و منوچهری، سوران (1399). سنجش وضعیت و تحلیل عوامل مؤثر بر مطلوبیت مدیریت بحران مخاطرات طبیعی در شهرستان قائنات، برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 10(2)، 23- 56.
آذر، عادل (1380). بسط و توسعۀ روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا، علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 11(37 و 38)، 1-18.
پرسته قمبوانی، فاطمه؛ حقیقی، فهیمه‌السادات؛ و رامین آزاد، سید میلاد (1398). تحلیل توصیفی استنباطی محتوای کتاب درسی انسان و محیط زیست از جنبۀ درونی، آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، 8(2): 25-44.
حسنی، محمد؛ و وجدانی، فاطمه (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی، تربیت اسلامی، 12(25)، 29-54.
رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی؛ عسگری، علی؛ و بدری، سید‌علی (1393). تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، مطالعه موردی: مناطق نمونۀ گردشگری چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی، 1(1)، 35-52.
روزنامه اعتماد، چهارشنبه ۱۸ آبان ۱۳۹۰، شماره ۲۳۰۶، از https://www.magiran.com/article/2394867
سبحانی‌نژاد، مهدی؛ نجفی، حسن؛ و جعفری هرندی، رضا (1397). تحلیل جایگاه مؤلفه‌های اساسی آموزش شهروندی در محتوای کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی، پژوهش‌های آموزش یادگیری، 15(1)، 68-78.
سعادتی، نیره؛ کریمی، داریوش؛ و منوری، سید مسعود (1393). بررسی نیازهای آموزشی زیست‌محیطی دانش‌آموزان استان خوزستان، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 16(1)، 573-585.
سلطانی، احمد (1395). ارائۀ یک مدل مبتنی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی برای انتخاب محل اردوگاه سرپناه موقت پس از زلزله، رساله دکتری تخصصی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران.
شکوهی، حسین (1373). فلسفۀ جغرافیا، چاپ سوم، تهران: گیتاشناسی.
صالحی پورمیلانی علی‌رضا؛ زمانی، مهدی؛ و صدوق، سیدحسن (1400). ارزیابی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری شهر رزن در برابر زلزله، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، 8(3)، 267- 282.
صالحی عمران، ابراهیم؛ ایزدی، صمد؛ و رضایی، فاطمه (1388). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی بر مبنای مؤلفه‌های آموزش جهانی. مطالعات برنامه درسی، 4(13و14)، 141-177.
ضیغمی، رضا؛ باقری نسامی، معصومه؛ حق‌دوست اسکویی، سید فاطمه؛ و یادآور نیک‌روش، منصوره (1387). تحلیل محتوا، پرستاری ایران، 21(53)، 41-52.
طهماسبی، داود (1399). بهینه‌سازی آموزش مخاطرات در نظام آموزشی و وزارت آموزش‌وپرورش، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
عزیزپور، ملکه؛ زنگی‌آبادی، علی؛ و اسماعیلیان، زهرا (1390). اولویت‌بندی عوامل مؤثر در مدیریت بحران شهری در برابر بلایای طبیعی (مطالعۀ موردی سازمان‌های مرتبط با بحران شهر اصفهان)، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. ۳(۴۳)، 125-142.
قدیری، محمود؛ و نسبی، نسترن (1392). تحلیل تفاوت میزان آمادگی اجتماعات محله‌ای شهر شیراز در برابر زلزله، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 17(2)، 71-92.
محمودی، سیروس؛ و عسکری، شیرین (1398). تحلیل محتوی کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی به لحاظ توجه به اصول پنج‌گانۀ دین اسلام، رهیافت فرهنگ دینی، 2(5)، 71-86.
محمودی، محمدتقی (1390). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی دورۀ راهنمایی از منظر نوع رویکرد آموزش شهروند، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 8(1)، 96- 108.
میرحسینی، زهره؛ اباذری، زهرا؛ و معدنی، فاطمه (۱۳۹۲). تحلیل محتوای تصاویر کتاب‌های داستانی کودکان رده سنی ب و ج در دهۀ ۸۰، نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، ۲(۶)، 35-44.
نصر‌الهی، بهروز؛ تاتاری بله سور، اسماعیل؛ و عباس‌زاده، جلال (1396). نقش و جایگاه آموزش‌وپرورش در مدیریت بحران، دومین همایش ملی مدیریت بحران و پدافند غیرعامل، علی‌آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی‌آباد.
هاشمیان‌نژاد، فریده (1380). ارائۀ چهارچوب نظری در خصوص برنامۀ درسی مبتنی بر تفکر انتقادی در دورۀ ابتدایی با تأکید بر برنامۀ درسی مطالعات اجتماعی، رسالۀ دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات. تهران
هدایتی، احمدرضا (1396). مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه (با تأکید بر اقدامات راهبردی و اجرایی در حوادث)، مدیریت بحران و وضعیت‌های اضطراری، 33(33)، 103-143.
یارمحمدیان، محمدحسین (1395). مبانی و اصول برنامه‌ریزی درسی، چاپ 14، یادوارۀ کتاب.
Gomm, R. J. (2012). Content Analysis of 50 Picture Books for Latino Immigrant Children: Implications for Supportive Bibliotherapy.A thesis submitted to the faculty of Brigham Young University, Department of Counseling Psychology and Special Education.
Harrison, A. G. (2001). How Do Teachers and textbook do writes model scientific ideas for students? Science Education. 31(3), 401- 435.
Krippendorff, K. (2019). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology, Transleted by Hoshang Naibi, Publisher: SAGE Publications, Inc.366 (In Persion)
Shannon, C. E. A (1984). mathematical Theory of Communication, Belll System Technical Journal, 27, 111.
Smith, K. (2000). Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster. 3rd Ed, NewYork: Routledge, Techniques, 845-858.
)