ارائۀ مدل برای پیش‌بینی شدت تخریب ساختمان‌ها و تلفات ناشی از ریزش آنها حین وقوع زلزله تحت سناریوهای مختلف (مطالعۀ موردی: کلانشهر کرمانشاه)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشکدۀ مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران، ایران

3 استاد دانشکدۀ مهندسی صنایع، پردیس دانشکدۀ فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2023.362706.787

چکیده

زلزله از شناخته‌شده‌ترین بلایای طبیعی جهان است که می‌تواند سبب بروز بحران شود. امدادرسانی به‌موقع بعد از زلزله در کاهش تلفات بسیار مهم است؛ به همین منظور پیش‌بینی احداث مراکز امدادی در مناطق حادثه‌خیز ضرورت دارد. در این مقاله مدلی ریاضی برای پیش‌بینی شدت تخریب ساختمان‌ها و تلفات ناشی از ریزش آنها در برابر زلزله ارائۀ و برای حل مدل از نرم‌افزار GAMS استفاده شده است. در پژوهش حاضر با استفاده از اطلاعات ساختمان‌ها و جمعیت منطقه، تحت سناریوهای مختلف در حالت شب و روز شدت تخریب ساختمان‌ها و افراد گرفتارشده در زیر آوار محاسبه شده و سپس با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده با توجه به بیشترین افراد گرفتارشدۀ زندۀ زیر آوار در هر منطقه، نزدیک‌ترین محل به مراکز حادثه‌دیده برای استقرار گروه‌های امدادی پیش از وقوع حادثه در نظر گرفته شده است. برای اثبات اعتبار مدل معرفی‌شده در بخش محاسباتی از داده‌های مناطق شهر کرمانشاه بهره‌برداری شده است. نتایج به‌دست‌آمده از مدل نشان داد که بیشترین تعداد تلفات در مناطق 3، 2، 4، 6، 5 و 1 به‌ترتیب به میزان 90/15، 39/14، 23/12، 58/9، 56/9 و 9 درصد رخ خواهد داد. با احداث یک مرکز امدادی تلفات 6 درصد و با احداث دو، سه، چهار، پنج و شش مرکز امدادی تلفات به‌ترتیب 11، 15، 20، 23 و 25 درصد کاهش پیدا خواهد کرد. نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش تعداد مراکز امدادی تلفات کاهش می‌یابد. همچنین مدل نشان داد که شرایط شب و روز در انتخاب محل‌های بالقوه برای تأسیس مراکز امدادی بی‌تأثیر است.

کلیدواژه‌ها


[1] آفریدی، صنم؛ احمدی، فرشته؛ سلطانی، علی؛ و محمدی، محمود (1400). آسیب‌شناسی تاب‌آوری فضایی شهری با تأکید بر توزیع بیمارستان‌ها. دو فصلنامۀ علمی و پژوهشی مدیریت بحران، 10، ویژه‌نامۀ دوم پدافند غیرعامل، 75-91.
[2] احمدی، فریال؛ و اسکندری‌نژاد، علیرضا (1400). ارزیابی میزان آسیب‌پذیری بافت مسکونی کلانشهر ساری در مخاطرة طبیعی زلزله. آمایش محیط، 14(52)، 1-18.
[3] اردکانی، امیررضا؛ گلابچی، محمود؛ حسینی، سید‌محمود؛ و علاقمندان، متین (1396). بررسی تأثیر فرم ساختمان‌های بلند بر پایداری سازه‌ای آنها با هدف کاهش مخاطرات زلزله (نمونۀ موردی: تأثیر پارامتر شکل پلان). مدیریت مخاطرات محیطی، 4‌(1)، 27-42.
[4] باقری، میلاد؛ رستمی، رحیمه؛ ارگانی، میثم؛ و باقری، کیوان (1399). تحلیلی بر پراکنش مراکز بیمارستانی با رویکرد پدافند غیرعامل با هدف مدیریت مخاطرات با استفاده از شبکۀ عصبی مصنوعی (مطالعۀ موردی: شهر تبریز). مدیریت مخاطرات محیطی، 7‌(1)، 77-96.
[5] بهرامی، ناهید؛ ارگانی، میثم؛ جلوخانی نیارکی، محمدرضا؛ و وفایی‌نژاد، علیرضا (1398). ارائۀ راهکاری مکان‌مند به‌منظور بهبود مدیریت امداد و نجات پس از زلزله. مدیریت مخاطرات محیطی، 6‌(2)، 117-129.
[6] پهلوانی، پرهام؛ و بادپا، میعاد (1399). رتبه‌بندی مناطق مسکونی شهری در برابر مخاطرات زمین‌لرزه با استفاده از روش‌های آنتروپی شانون و تاپسیس (مطالعۀ موردی: شهر آمل). مدیریت مخاطرات محیطی، 7‌(3)، 225-239.
[7] جانعلی‌پور، میلاد؛ عباس‌زاده طهرانی، نادیا؛ محمد‌خانلو، حکمت‌اله؛ خصالی، الهه‌؛ و عنایتی، حمید (1398). شناسایی سریع مناطق آسیب‌دیده پس از وقوع زلزله با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای Sentinel-2 (مطالعۀ موردی: زلزلۀ سرپل ذهاب). مدیریت مخاطرات محیطی، 6‌(2)، 131-148.
[8] حسین زاده، مهناز؛ احمدی، علی؛ و صمدی فروشانی، مرضیه (1400). توسعۀ مدل پویای مدیریت بحران زلزله در تهران با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستم(SD). مخاطرات محیط طبیعی، 10(27)، 67-90.
[9] حسین‌زاده ده‌آبادی، علی‌اصغر؛ ارگانی، میثم؛ و درویشی بلورانی، علی (1398). بررسی و استخراج تخریب‌های ساختمانی ناشی از وقوع زلزله با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای با توان تفکیک زیاد. مدیریت مخاطرات محیطی، 6‌(3)، 239-257.
[10] حیدری فر، محمد رئوف؛ و محمودی، عبدالله (1400). تحلیل آسیب‌پذیری کاربری اراضی شهری جوانرود در برابر زلزله با استفاده از تحلیل شبکه‌ای (ANP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 53(1)، 119-137.
[11] حیدری مظفر، مرتضی؛ و تاج‌بخشان، مرضیه (1400). پهنه‌بندی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های شهرستان نهاوند در برابر زلزله. مخاطرات محیط طبیعی، 11(34)، 56-78.
[12] خاکی، علی (1401). بررسی نقش ویژگی‌های کالبدی ساختمان‌های آموزشی در مدت زمان تخلیۀ اضطراری هنگام حوادث. مدیریت بحران، (21)، 149-161.
[13] خواجوی، رضا؛ جوکار، عارفه؛ و صداقتی، عماد (1401). طراحی و پیاده‌سازی نمونۀ اولیۀ نرم‌افزار کاربردی تعاملی گوشی هوشمند جهت ارزیابی لرزش و آسیب‌پذیری ساختمان‌ها. مدیریت بحران، ویژه‌نامۀ پدافند غیرعامل، 1-20.
[14] روحی، بیتا؛ میرزا ابراهیم طهرانی، مهناز؛ استعلاجی، علیرضا؛ و فرزاد بهتاش، محمدرضا (1400). تاب‌آوری ساختمان‌های مهم شهر همدان در برابر سیلاب با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری لیزرل. مدیریت مخاطرات محیطی، 8‌(3)، 207-228.
[15] ساسان‌پور، فرزانه؛ و موسی‌وند، جعفر (1389). تأثیر عوامل انسان‌ساخت در تشدید پیامدهای مخاطرات طبیعی در محیط‌های کلان‌شهری با کاربرد منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(16)، 29-50.
[16] شماعی، علی؛ عظیمی، آزاده؛ و فرجی ملایی، امین (1390). بررسی و تحلیل سلسله‌مراتب آسیب‌پذیری محلات شهر بابلسر به‌منظور کاهش خطرات زلزله. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 11(20)، 107-127.
[17] صالحی‌پور میلانی، علیرضا؛ زمانی، مهدی؛ و صدوق، سید‌حسن (1400). ارزیابی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری شهر رزن در برابر زلزله. مدیریت مخاطرات محیطی، 8(3)، 267-282.
[18] عبدالشاه، محمد؛ خطیبی، سید امیرمحمد؛ حسینی، سیامک؛ و بهشتی‌نیا، محمدعلی (1396). بهینه‌سازی زمان سیستم امدادرسانی در شرایط مخاطره با تقسیم وظایف بین مراکز و درنظرگیری ظرفیت حداکثری ناوگان (مطالعۀ موردی: شهر قزوین). مدیریت مخاطرات محیطی، 4‌(2)، 143-156.
[19] غضنفرپور، حسین؛ حسینی‌خواه، حسین؛ و کمالی باغراهی، اسماعیل (1401). تحلیل ریسک و آسیب‌پذیری لرزه‌ای سکونتگاه‌های انسانی شهرستان باشت با استفاده از مدل دیماتل فازی و GIS. مخاطرات محیط طبیعی، 12(35)، 22-38.
[22] فرج‌زاده اصل، منوچهر؛ احدنژاد، محسن؛ و امینی، جمال (1390). ارزیابی آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی منطقۀ 9 شهرداری تهران). مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، 3(9)، 19-36.
[21] فرح‌بخش، امین؛ و سموئی، پروانه (1400). برنامه‌ریزی لجستیک بشردوستانۀ یک زنجیرۀ تأمین خدمت مربوط به بیمارستان‌های سیار در شرایط بحران با اولویت‌بندی مناطق. مدیریت بحران، (19)، 47-56.
[22] کرمی، محمدرضا؛ و امیریان، سهراب (1397). پهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهری ناشی از زلزله با استفاده از مدل Fuzzy-AHP (مطالعۀ موردی: شهر تبریز). برنامه‌ریزی توسعۀ کالبدی، 5(10)، 110-124.
[23] مبارکی، امید؛ اسمعیل‌پور، مرضیه؛ و امینی، شیرین (1400). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر آذرشهر در برابر زلزله. شهر ایمن، 2(7).
[24] مجیدی نیک، مهیار؛ و بیگلری، سعدی (1401). ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زلزله در استان بوشهر. دو مدیریت بحران، ویژه‌نامه پدافند، 1-14.
[25] محمودی وانعلیا، نرجس؛ ارگانی، میثم؛ و جلوخانی نیارکی، محمدرضا (1400). تهیۀ نقشۀ چند‌خطرۀ استان مازندران با استفاده از تحلیل تصمیم‌گیری چند‌معیارۀ مکانی. مدیریت مخاطرات محیطی، 8(4)، 395-411.
[26] مددی، عقیل؛ اصغری سراسکانرود، صیاد؛ زارعمند، زهرا؛ و قلعه، احسان (1401). مدل‌سازی و پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از مدل تاپسیس فازی (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). مدیریت بحران، (22)، 6-19.
[27] مسگری هوشیار، سارا؛ حاجی ابراهیم زرگر، اکبر؛ و فلاحی؛ علیرضا (1398). الگوی اسکان موقت مبتنی بر روش نظریۀ زمینه‌ای (مطالعۀ موردی: شهر سرپل‌ذهاب پس از زلزلۀ 1396). مدیریت مخاطرات محیطی، 6‌(3)، 287-300.
[28] مغیثی، میثم؛ توکلی، حمیدرضا؛ و پیغاله، الناز (1401). برآورد احتمال انسداد مسیر در شبکۀ حمل‌و‌نقل درون‌شهری پس از وقوع زلزله با استفاده از الگوریتم بیزی (مطالعۀ موردی: شهر بابل). مدیریت بحران، (21)، 49-66.
[29] موسوی، سوگل؛ سجادی، سیدمجتبی؛ عالم تبریز، اکبر؛ و نجفی، سیداسماعیل (1400). ارائۀ مدل ریاضی به‌منظور طراحی شبکۀ سلسله‌مراتبی تسهیلات اضطراری موقت در شرایط بحران. دو فصلنامۀ علمی و پژوهشی مدیریت بحران، (20)، 85-97.
[30] موسوی، سیده معصومه؛ عابدینی، موسی؛ و اسمعلی عوری، اباذر (1394). ارزیابی خطر زمین‌لرزه در حوزۀ شهری ایذه با استفاده از مدل‌های چندمعیارۀ WLC و AHP در محیط GIS. مدیریت بحران، 4(1)، 93-101.
[31] میردهقان اشکذری، سیداحمد؛ المدرسی، سیدعلی؛ رضایی، محمدرضا؛ نوجوان بشنغیان، محمدرضا؛ و خبازی، مصطفی (1401). ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری شهر یزد در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های ترکیبی. مدیریت مخاطرات محیطی، 9(3) 205-217.
[32] نیری، هادی؛ خالق پناه، کمال؛ کرمی، محمدرضا؛ و احمدی، خه‌بات (1395). پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری شهر سنندج ناشی از زلزله با استفاده از دو مدل تحلیل سلسله مراتبی و مدل تاپسیس. جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز، 20 (57)، 277-294.
[33] نیری، هادی؛ کرمی، محمدرضا؛ و سوری، محمود (1398). مکان‌یابی مراکز امداد و نجات در شهرستان نهاوند با استفاده از مدل فازی- ای اچ پی FAHP. مدیریت مخاطرات محیطی، 6‌(2)، 97-115.
[34] هاشمی، صدیقه؛ و عزیزپور، فرهاد (1400). آسیب‌پذیری مسکن در نواحی روستایی (مورد مطالعه: شهرستان نی‌ریز). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 8‌(4)، 141-154.
[35] Berkoune, D., Renaud, J., Rekik, M., & Ruiz, A. (2012). Transportation in disaster response operations. Socio Economic Planning Sciences, 46(1), 23-32. https://doi.org/10.1016/j.seps.2011.05.002.
[36] Coburn, A. W., Spence, R. J. S., & Pomonis, A. (1992). Factors determining human casualty levels in earthquakes: Mortality prediction in building collapse. In Proceedings of the10 th World Conference on Earthquake Engineering. Madrid, Spain. Rotterdam, 10, 5,989–5,994.
[37] Cotrufo, S., Sandu, C., Giulio Tonolo, F., & Boccardo, P. (2018). Building damage assessment scale tailored to remote sensing vertical imagery. European Journal of Remote Sensing, 51(1), 991-1005. https://doi.org/10.1080/22797254.2018.1527662.
[38] Haghi, M., Ghomi, S. M. T. F., & Jolai, F. (2017). Developing a robust multi-objective model for pre/post disaster times under uncertainty in demand and resource. Journal of Cleaner Production, 154, 188-202. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.03.102.
[39] Handayani, N. U., Arvianto, A., & Sesariana, Y. (2018). Design of transportation system of humanitarian aids logistic using variable neighborhood search (VNS) algorithm: Case study in Merapi eruption. Paper presented at the AIP Conference Proceedings. https://doi.org/10.1063/1.5042873.
[40] Memari, P., Tavakkoli-Moghaddam, R., Navazi,. F, Jolai,F. (2020). Air and ground ambulance locationallocation- routing problem for designing a temporary emergency management system after a disaster. Institution of Mechanidal Engineers, 234‌(8), 812-828. https://doi.org/10.1177/0954411920925207.
[41] Oksuz, M. K., & Satoglu, S. I. (2020). A two-stage stochastic model for location planning of temporary medical centers for disaster response. International Journal of Disaster Risk Reduction, 44, 101-426. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101426.