بازنمایی مدیریت مخاطرات طبیعی در سینما

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2024.379276.831

چکیده

سینما به‌منزلۀ یکی از وسایل ارتباطی، توانایی بازنمایی مسائل زیست‌محیطی و تأثیر بر ادراک و شناخت مخاطب در مدیریت مخاطرات محیطی را دارد. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش‌هاست که بازنمایی مدیریت مخاطرات طبیعی در سینمای ایران و جهان چگونه است؟ و آیا سینما توانسته‌ شکلی از مدیریت مخاطرات و نحوۀ رویارویی با مخاطرات را برای مخاطب خود به نمایش بگذارند که سبب افزایش آگاهی اجتماعی مخاطبان در مواجهه با مخاطرات شود؟ این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی به مطالعۀ 17 فیلم خارجی و 9 فیلم ایرانی پرداخته است. با توجه به محتوای فیلم‌ها و پس از کدگذاری یافته‌های پژوهش، شش محتوای اصلی به دست آمد. نحوۀ بازنمایی این مدیریت در سینمای جهان و ایران براساس دو مفهومی که برآیند چارچوب مفهومی این پژوهش است شکل گرفته است. این محتواها که می‌توانند در رابطه با چرخۀ مدیریت مخاطرات طبیعی قرار گیرند عبارت‌اند از: مخاطرات طبیعی، تجربۀ فروپاشی و ویرانی ناگهانی زندگی، تصمیم به مدیریت مخاطرات طبیعی، امداد و نجات (کمک و همدلی برای بقا)، کنترل بحران ناشی از مخاطرات طبیعی، بازسازی، بازیابی و بازتوانی، تشویق به اقدامات پیشگیرانه برای مخاطرات طبیعی بعدی. براساس یافته‌های این پژوهش، جامعه‌ای که در پی دستیابی به رابطۀ کارآمد با طبیعت است و واقعیات اجتماعی را در شکل‌گیری فجایع دخیل می‌داند، سعی در کنترل آسیب‌پذیری، افزایش تاب‌آوری و شکل‌دهی به رفتار فرهنگی در جهت حفظ محیط زیست برای زندگی انسانی دارد. در سینمای جهان مدیریت مخاطرات طبیعی به‌گونه‌ای است که مسئله را اغلب در چارچوب مدیریت عقلانی و پیشگیرانه، کاربردی و هدفمند بازتاب می‌دهد؛ درحالی ‌که در سینمای ایران، مدیریت مخاطرات تنها با پرداختن به دو مخاطرۀ طبیعی یعنی سیل و زلزله، تسلیم شدن در برابر طبیعت، انتظار برای یاری‌رسانی و ناتوانی در کنترل مخاطرات بازتاب می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


[1] آذری، غلامرضا (1377). کاربرد تحلیل محتوا در سینما، رسانه، 34، 76-‌81.
[2] رز، ژیلیان (1393). روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر، ترجمۀ سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و مرکز آموزش و سنجش افکار صدا و سیما.
[3] رفیعی، سمیرا (1397). سلبریتی‌ها در کمک‌های مردمی و بازتاب آن در رسانه‌ها، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم انسانی، مؤسسۀ آموزش عالی سبز.
[4] زارع، مهدی (۱۳۹۵). چرا دانش مخاطرات، مدیریت مخاطرات محیطی، ۳‌(2)، 91-94.
[5] شمشیریان، وحید؛ افهمی، رضا؛ و شیخ‌مهدی، علی (1399). رابطۀ زیبایی‌شناسی تصویر با آگاهی زیست‌محیطی از منظر نظریه‌پردازان اکوسینما، هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی، 25‌(3)، 15-24.
[6] غلامی، فرزاد (1400). ارتباطات زیست‌محیطی و آب: تحلیل محتوای مستندهای دهۀ هشتاد و نود سینمای ایران، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 17‌(63). 11-32.
[7] فلیک، اوه (1392). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
[8] لطیفی، محمدفرید؛ و فلاحی قمی، محمد (1395). کتاب مرجع مخاطرات طبیعی ایران، تهران: رویان‌پژوه.
[9] لیندلاف، تامس؛ و تیلور، برایان (1388). روش‌های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات، ترجمۀ عبدالله گیویان، تهران: همشهری.
[10] محمدپور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی، ضد روش 2، تهران: جامعه‌شناسان.
[11] معتمد، رضا؛ منصور لکورج، محمدهادی؛ و رشیدوش، وحید (1403). آب‌باوری مردم برای مدیریت و کاهش مخاطرات برمبنای میراث مکتوب: مطالعة موردی جامعۀ ایرانی از صفویه تا قاجار. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(1)، 31-41.
[12] مقیمی، ابراهیم (۱۴۰۱). استراتژی علم مخاطره‌شناسی، آیا علم مخاطره‌شناسی استراتژی دارد؟، مدیریت مخاطرات محیطی، ۹‌(1)، 45-54.
[13] مقیمی، ابراهیم (1403). رویکرد جدید به مخاطرات محیطی و توسعۀ پایدار در ایران، مدیریت مخاطرات محیطی، 11 (1)، 73-84.
[14] نادری، احمد؛ و سلیمی، مینو (1400). درآمدی بر انسان‌شناسی فاجعه، تهران: جهاد دانشگاهی.
[15] نیازی، محسن؛ و مرتضوی، آمنه (1394). بررسی و تحلیل اندیشه و نظریه‌های اروینگ گافمن، تهران: کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روان‌شناسی و علوم اجتماعی.
[16] Anderson, B. (2006). Imagined Communities. London:Verso.
[17] Clerveaux, V., Spence, B., & Katada, T. (2010). Promoting disaster awareness in multicultural societies: The DAG approach. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 19 (2), s.199-218.
[18] Cubitt.S. (2005). Ecomedia.Rodopia, Amesterdam.
[19] Durmuş, T. (2023). The management of natural disasters in cinema: The movie “2012”. International Journal of Turkish Educational Sciences, 11(20), 64-95. DOI: http//doi.org/1046778/goputeb.1247935
[20] Hall, S. (1997). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices (Culture Media and Identities Series). London: Sage Publications.
[21] Ivakhiv, A. (2013) Ecologies of the moving Image: Cinema,Affect, Nature, wilfrid Laurier University Press,Waterloo.
[22] Keane, S. (2006). Disaster Movies; The Cinema of catastrophe. London:Wallflower.
[23] Kitamura, Y. (2014). The possibility of holistic safety education in Japan: From the perspective of education for sustainable development (ESD). International Association of Traffic and Safety Sciences, 38(1), 40-47. https://doi.org/10.1016/j.iatssr.2014.05.004.
[24] Lincoln, Y.S., & Guba, E.G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage. ISBN: 9780803924314.
[25] Marks, L.U. (2000).The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses. Durham: Duke University Press.
[26] Mathias, N. (2020). Disater Cinema in Historical Perspective: Mesitations of the
[27] Meiner, C., & Kristin V., eds (2012). The Cultural Life of Catastrophes and Crises. Berlin: De Gruyter.
[28] Sanders, J. (2009). Studing Disaster Movies.Leighton Buzzard Auteur.Sublime.Amsterdam: Amsterdam University Press. (10.5117/9789463720120_CH01).
[29] Webb, G.R. (2007). The Popular Cultural of Disaster: Exploring a New Dimension of Disaster Research; In Handbook of Disaster Research. Edited by Havidan Rodriguez, Enrico Quarantelli and Russell Dynes. New York: Springer,430-440.