بررسی تغییرات بارش‌های حدی جنوب شرق ایران و ارتباط آن با کم‌فشار سودان

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استادیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

10.22059/jhsci.2024.378547.829

چکیده

بارش‌های حدی از مهم‌ترین پدیده‌های مخاطره‌آمیز جوی در جنوب شرق ایران است و همه‌ساله خسارات اقتصادی و اجتماعی زیادی را در پی دارد. هدف این پژوهش، شناسایی تغییرات زمانی و فضایی بارش‌های حدی در این منطقه و ارتباط آن با کم‌فشار سودان است. برای دستیابی به این هدف از داده‌های شبکه‌ای آفرودیت و CHIRPS برای بارش با تفکیک فضایی (25/0 در 25/0) درجۀ قوسی و داده‌های شبکه‌ای SLP (ER5) با قدرت تفکیک فضایی (75/0 در 75/0) درجۀ قوسی به‌منظور بررسی سینوپتیک طی دورة آماری 40 ساله (1979 تا 2018) استفاده شد. آشکارسازی بارش‌های حدی با در نظر گرفتن صدک‌های 90 و 95 انجام گرفت. برای شناسایی مراکز کم‌فشار با در نظر گرفتن شروطی شامل داشتن کمترین فشار نسبت به هشت نقطۀ اطراف، داشتن تفاضل 8/0 تا 8/3 هکتوپاسکال بین نقاط و اینکه فشار مرکزی آن نقطه کمتر از 1008 هکتوپاسکال باشد اقدام شد تغییرات زمانی و فضایی با استفاده از روش ناپارامتریک من-کندال اصلاح‌شده و شیب سن تحلیل شد. نتایج بخش اول نشان داد که بارش‌های فرین در سطح منطقه، توزیع فضایی متفاوتی نشان می‌دهند و براساس صدک 90 و 95 به‌ترتیب حدود  49 و 30 درصد از نقاط شبکه دارای روند مثبت و معنی‌دار و دیگر نقاط شبکه فاقد روند بودند. به‌طور معمول بخش‌های فاقد روند در بخش میانی منطقه که گاه فاقد ایستگاه هواشناسی است رخ داده است. نتایج بخش سینوپتیک بیانگر این است که تغییرات بارش‌های حدی مبتنی بر تغییرات مراکز فعالیت کم‌فشار سودان توجیه‌پذیر است. به‌طوری که در دورۀ دوم کم‌فشار سودان دارای بسامد به‌نسبت بیشتری است. بدین معنا که شدت بارش‌های حدی با افزایش رخدادهای شدید کم‌فشار سودان همراه است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ترابی پوده، حسن؛ و امامقلی‌زاده، صمد (1394). تحلیل روند تغییرات آبدهی رودخانه‌های شمال حوضۀ رودخانۀ دز با استفاده از روش ‌TFPW-MK. پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 22(3): 39-55.
  • تقی‌زاده، حبیب (1366). بررسی سیل پاییز 1365 از نظر هواشناسی، رشد آموزش زمین‌شناسی، 6، 51-56.
  • حمیدیان‌پور، محسن؛ علیجانی، بهلول؛ و صادقی، علیرضا (1389). شناسایی الگوهای همدیدی بارش‌های شدید شمال شرق ایران. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1(1) ، 1-16.
  • خسروی، محمود؛ شجاع، فائزه؛ و پاکباز، هاجر (1398). بررسی منابع تأمین رطوبت رویدادهای بارشی تابستانۀ جنوب شرقی ایران. مهندسی منابع آب، 12(41)، 127-144.
  • درگاهیان، فاطمه؛ دوستکامیان، مهدی؛ و صادقی، مرضیه (1400). بررسی تغییرات زمانی و مکانی بارش‌های حدی ایران طی دوره‌های مختلف و ارتباط آن با گرمایش جهانی. فصلنامه علمی مهندسی منابع آب. 14(49)، 30-47.
  • راهی‌زهی، حسین؛ خسروی، محمود؛ و حمیدیان‌پور، محسن (1400). تغییرات زمانی- فضایی غلظت هواویزه در استان سیستان و بلوچستان (2018-2000)، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 8(1)، 79-92.
  • روحبخش سیگارودی، حسین‌علی؛ کرمپور، مصطفی؛ قائمی، هوشنگ؛ مرادی، محمد؛ و آزادی، مجید (1397). بررسی بی‌هنجاری‌های میانگین دمای کمینه و بیشینۀ ایران در دورۀ گرم سال به‌منظور شناسایی دورۀ گرم و سرد. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 7(3)، 161-187.
  • سلیقه، محمد (1395)، آب‌و‌هواشناسی سینوپتیک، تهران: سمت.
  • سلیمانی‌زاده، محمدجواد؛ و مرادی، محمد (1399). بررسی همدیدی بارش‌های فرین در شهر تهران، جغرافیا و روابط انسانی، 3(3)، 64-79.
  • صیاد، وحیده؛ علیجانی، بهلول؛ و حجازی‌زاده، زهرا (1403). اقلیم‌شناسی کم‌فشار سودان. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 11(2)، 17-40.
  • عزیزی، قاسم؛ صفرراد، طاهر؛ محمدی، حسین؛ و فرجی سبکبار، حسنعلی (1395). ارزیابی و مقایسة داده‌های بازکاوی‌شدة بارش جهت استفاده در ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 48(1): 33-49.
  • علی‌پور، یوسف؛ و زال‌نژاد، کاوه (1396). روند تغییرات فشار سطح دریا در ایران با رویکرد مخاطرات اقلیمی.مدیریت مخاطرات محیطی. 4(4)، 383-401.
  • علیجانی، بهلول (1372). آب‌وهوای ایران، انتشارات پیام نور، تهران.
  • غیور، حسنعلی؛ و خسروی، محمود (1380). تأثیر پدیدۀ انسو بر نابهنجاری‌های بارش تابستانی و پاییزی منطقۀ جنوب شرق ایران، تحقیقات جغرافیایی، 16(3)، 141-174.
  • قائدی، سهراب؛ موحدی، سعید؛ مسعودیان، سید ابوالفضل؛ و رحیمی، داریوش (1390). تأثیر فرود دریای سرخ بر بارش ایران، پژوهش‌نامۀ جغرافیایی، 1(1)، 63-78.
  • قائدی، سهراب؛ موحدی، سعید؛ و مسعودیان؛ سید ابوالفضل (1391). رابطۀ فرود دریای سرخ با بارش‌های سنگین ایران، جغرافیا و پایداری محیط، 2(1)، 1-18.
  • قربانی، خلیل (1393). الگوی فصلی و مکانی تغییر اقلیم دمای هوا در ایران، پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، 21(5).
  • کاشکی، عبدالرضا؛ و داداشی رودباری، عباسعلی (1396). واکاوی روزهای بارانی ایران مبتنی بر برون‌داد پایگاه داده- بارش آفرودیت.پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 49(3): 503-521.
  • لشکری، حسن (1375). الگوی سینوپتیکی بارش‌های شدید جنوب و جنوب غرب ایران، رسالۀ دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
  • لشکری، حسن (1381). مسیریابی سامانه‌های کم‌فشار سودانی ورودی به ایران، مدرس علوم انسانی، 6(2 (پیاپی 25))، 133-156.
  • لشکری، حسن (1382). مکانیسم تکوین، تقویت و توسعۀ مرکز کم‌فشار سودان و نقش آن بر روی بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیایی، 35(46)، 1-18.
  • لشکری، حسن (1384). تحلیل سینوپتیکی دو نمونه از الگوی بارش‌های زمستانۀ جنوب شرق ایران، مدرس علوم انسانی، 9(1 (پیاپی 38))، 169-196.
  • لشکری، حسن؛ و محمدی، فهیمه (1398). بررسی تغییرات بارش سامانۀ کم‌فشار سودان طی روند تاریخی در منطقۀ جنوب غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 51(2)، 373-387.
  • لشکری، حسن؛ و کیخسروی، قاسم (1389). تحلیل سینوپتیکی توفان گونو و اثرات آن بر جنوب شرق ایران، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 21(39)، 1-20.
  • لشکری، حسن؛ و خزایی، مهدی (1393). تحلیل سینوپتیکی بارش‌های سنگین استان سیستان و بلوچستان، اطلاعات جغرافیایی، 23(90 و 91)، 70-79.
  • محمدی، فهیمه (1399). تحلیل همدید تقویت کم‌فشار سودان در روند تاریخی و تعیین قلمرو نفوذ آن در ایران. رسالۀ دکتری اقلیم‌شناسی، استاد راهنما: حسن لشکری. دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ علوم زمین.
  • مرادی، حمیدرضا (1383). پیش‌بینی سیلاب‌ها براساس موقعیت سامانه‌های همدید در شمال شرقی ایـران، تحقیقات جغرافیایی (75)، 54-70.
  • مسعودیان، سید ابوالفضل؛ و کاویانی، محمدرضا (1387)، آب‌وهوای ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان.
  • مفیدی، عباس (1383). اقلیم‌شناسی سینوپتیکی بارش‌هـای سیل‌زا بـا منشأ منطقۀ دریای سرخ در خاورمیانه، تحقیقات جغرافیایی، 19(4 پیاپی 75))، 71-93.
  • مفیدی، عباس؛ و زرین، آذر (1384-الف). بررسی سینوپتیکی تأثیر سامانه‌هـای کـم‌فشـار سـودانی در وقـوع بارش‌های سیل‌زا در ایران، تحقیقات جغرافیایی، 20(2 (پیاپی 77))، 113-136.
  • مفیدی، عباس؛ و زریـن، آذر (1384-ب). تحلیل سینوپتیکی ماهیت سامانه‌های کـم‌فشـار سـودانی (مطالعۀ موردی: توفان دسامبر 2001)، فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین،2(6)، 24-48.
  • Ansari, S. (2003). Synoptic investigation of flooding systems in Kohgiluyeh and Boyer Ahmad Basin, MSc in Natural Geography, Tarbiat Moallem University.
  • Ashraf Vaghefi, S., Keykhai, M., Jahanbakhshi, F., Sheikholeslami, J., Ahmadi, A., Yang, H., & Abbaspour, K. (2019). The future of extreme climate in Iran. Sci Rep, 9, 1464. https://doi.org/10.1038/s41598-018-38071-8
  • Asakereh, H., & Ashrafi, S. (2023). An investigation into trends in frequency and proportion of different durations of various types of extreme precipitation in Iran. Meteorological Applications: 30(1). DOI: 10.1002/met.2117.
  • Ashbel, D. (1938). Great Floods in Sinai Peninsula, Palestine, Syria and the Syrian desert,and the Influence of the Red Sea on Their Formation, Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, (64), 635-639.
  • Alpert, P., Osetinsky I., Ziv B., & Shafir H. (2004). Semi-objective classification for daily synoptic systems: application to the eastern Mediterranean climate change, international journal of climatology, (24), 1001 -1011.
  • Almazroui, M., Awad, M., Islam, M., & Al-Khalaf, A.K. (2014). A climatological study: wet season cyclone tracks in the East Mediterranean region, Theor Appl Climatol, (120), 351-365.
  • Almazroui, M., Raju, PVS, Yusef, A., Hussein, MAA., & Omar, M (2018) Simulation of extreme rainfall event of November 2009 over Jeddah, Saudi Arabia: the explicit role of topography and surface heating. Theor Appl Climatol, 132:89–101. https://doi.org/10.1007/s00704-017-2080-2.
  • Awad, A.M., & Mashat, AWS. (2018). Climatology of the autumn Red Sea trough, Theor Appl Climatol, (135), 1545 –1558.
  • Awad, A.M., & Almazroui, M. (2016). Climatology of the winter Red Sea Trough, Atmospheric Research, (182), 20 –29.
  • Elfandy, M.G. (1950). Effects to Topography and Other Factors on the Movement of Lows in the Middle East and Sudan, Bull, American Meteorology Society, number 10, 31, PP.375-38.
  • Elfandy, M.G. (1948). The effect of Sudan monsoon low on the development of thundery conditions in Egypt, Palestine and Syria. Q J R Meteorol Soc, 74, 31–38.
  • Jahanshahi, A, Booij, M.B., Patil, S.D., & Gupta, H. (2024). An ensemble-based projection of future hydro-climatic extremes in Iran, Journal of Hydrology, V. 642. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2024.131892.
  • Hejazizadeh, Z.B., Alijani, B., Saligheh, M. & Sayad V. (2021). Analyzing the trend and extent of Sudan low pressure and its impact on precipitation in western and southwestern Iran. Arab J Geosci, 14, 295. https://doi.org/10.1007/s12517-021-06452-5.
  • (2007). Climate change 2007-the physical science basis: Working group I contribution to the fourth assessment report of the IPCC. Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.: Cambridge University Press.
  • IPCC (2014) Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Pachauri RK, and Meyer LA (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland.
  • Kaboli, S., Hekmatzadeh, A.A., Darabi, H., & Torabi Haghighi, A. (2021). Variation in physical characteristics of rainfall in Iran, determined using daily rainfall concentration index and monthly rainfall percentage index. Theor Appl Climatol, 144, 507–520. https://doi.org/10.1007/s00704-021-03553-9
  • Labban, A.H., Mashat. A.W.S., & Awad A.M. (2020). Main atmospheric regimes of the long winter Red Sea trough, Arabian Journal of Geosciences, (13), 171-183.
  • Lashkari, H., & Mohammadi. Z. (2018). Study on the role of annual movements of Arabian subtropical high pressure in the late sart of precipitation in southern and southwesern Iran, Theoretical and Applied Climatology, (137), 1-8.
  • Lashkari, H., & Mohamadi, f. (2019). Determination of long-term changes in the rainfall penetration domain of Sudan low in Iran during the period 1976–2017, Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics, (203).
  • Mansouri Daneshvar, M.R., Ebrahimi, M. & Nejadsoleymani, H. (2019). An overview of climate change in Iran: facts and statistics. Environ Syst Res8, 7. https://doi.org/10.1186/s40068-019-0135-3.
  • Mohammadi, F., & Lashkari, H. (2020). Determination of long-term changes in the rainfall penetration domain of Sudan low in Iran during the period 1976–2017. J Atmos Sol Terr Phys, (203), 1–9.
  • Nasrabadi, E., Masoodian, Sa., & Asakereh, H. (2013). Comparison of Gridded Precipitation Time Series Data in APHRODITE and Asfazari Databases within   Iran’s Territory, Atmospheric and Climate Sciences, number 3, 235-248.
  • H., Ziv. B., Bitan. A., & Alpert. P. (1998). Easterly wind storms over Israel. Theoretical and Applied Climatology, (59), 61-77.
  • Sayad, V., Hejazi zadeh, Z.b., Alijani, B., & Saligheh, M.  (2021). Dynamic effects of Sudanese system on moisture feeding in Iran. Theor Appl Climatol 146, 821–831. https://doi.org/10.1007/s00704-021-03768-w.
  • Tan, , Ma, Z., He, K., Han, X., Ji, Q., & He, Y. (2021). Evaluations on gridded precipitation products spanning more than half a century over the Tibetan Plateau and its surroundings, Journal of Hydrology, 582, https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2019.124455.
  • Tsvieli, Y., & Zangvil, A. (2005). Synoptic Climatological Analysis of Wet and Dry Red Sea Troughs over Israel, International Journal Climatology, (25), 1997 - 2015.
  • Vries, A.J., Tyrlis, E., Edry, D., Krichak, SO., Steil, B., & Lelieveld, J. (2013). Extreme precipitation events in the Middle East: dynamics of the Active Red Sea Trough, Journal of Geophysical Research: Atmospheres, (13), 7087-7108.

 

مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 11، شماره 2
تیر 1403
صفحه 159-174

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار