تحلیل اثر الگوی سینوپتیکی رخداد مخاطره‌آمیز موج گرمای تابستان 1392 و فوت ناشی از آلودگی شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه تهران

3 استاد اقلیم‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

 
 
دما از عناصر اساسی اقلیم است. بررسی تغییرات ناگهانی یا کوتاه‌مدت و درازمدت و تأثیر آن بر ساختار آب‌وهوای کشور اهمیت بسزایی دارد. از طرفی فراوانی، شدت و دوام دماهای افراطی، در پی تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر، می‌تواند بحران‌های مهمی را در شرایط اکوسیستم­ها پدید آورد. این مخاطرات مواردی مانند ذوب سریع برف، سیلاب، آتش‌سوزی، بهمن و... تا شیوع امراض و کاهش محصولات کشاورزی را در بر می‌گیرد. دماهای افراطی در اثر پایداری هوا و نزول و فرونشینی هوا در کلانشهرها اغلب به تشدید آلودگی هوا منجر می‌شود. از عواقب افزایش آلودگی هوا در درجة اول بروز بیماری‌های تنفسی، تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی و همچنین افزایش مرگ‌و‌میر در شهرهاست. در ایران هشت کلانشهر به‌عنوان شهرهای آلوده معرفی شده‌اند که اولین و مهم‌ترین آنها شهر تهران است؛ به‌طوری که از هر سه روز در سال، یک روز توسط یک یا چند آلاینده آلوده است. شرایط توپوگرافی و محصور شدن در بین سد کوهستانی البرز نیز به تشدید این وضعیت می­انجامد. تهران در تابستان 1392 (تیر و مرداد) در پی استیلای امواج گرما و رسیدن دما به بیش از 40 درجة سانتی‌گراد، براساس گزارش سازمان هواشناسی به رکورد گرم‌ترین روزهای سال در 60 سال گذشته رسید ]1[؛ به‌طوری که بنابر گزارش ادارة کل حفاظت محیط زیست تهران پایداری هوا و کاهش کیفیت هوا سبب بروز شرایط ناسالم به‌مدت سه هفتة پیاپی در تهران شد. در پژوهش پیش رو، به‌منظور شناسایی منشأ و الگوی سینوپتیکی امواج گرمای رخ‌داده، از داده­های دمای سطح زمین سازمان هواشناسی و همچنین نقشه‌های فشار، ارتفاع و دما در ترازهای سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه NCEP/NCAR[1] و نمودار اسکیوتی پایگاه دانشگاه وایومینگ آمریکا و همچنین آمار فوت‌شدگان بیماری­های قلبی - عروقی، بیماری­های تنفسی و سرطانی در زمان مذکور از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا استفاده شد. نتایج نشان داد که استقرار زبانه­های کم­فشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایة وارونگی در تراز میانی و بالای جو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلاینده­ها در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شد که در نهایت افزایش دوبرابری مرگ‌و‌میر بیماران تنفسی را در پی داشت.



 

کلیدواژه‌ها


 
 
(1) اسکانی کزازی، غلامحسین؛ لاله سیاه پیرانی، میترا (1389). تحلیل سینوپتیکی آلودگی هوای شهر تهران، فصلنامة علمی پژوهشی جغرافیا: 161-135.
(2) راسل د. تامپسون (1386). فرایندها و سیستم‌های جوی، ترجمة حسینمراد محمدی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران: 16-15.
(3) صفوی، یحیی؛ علیجانی، بهلول (1385). بررسی عوامل جغرافیایی در آلودگی هوای تهران، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 58: 112-99.
(4) عرب‌امیری، محمد؛ رفیع‌پور، مهرداد؛ علیمحمدی سراب، عباس؛ عسگری، محمدحسین (1391). تجزیه‌و‌تحلیل و تهیة نقشة ریسک آلودگی هوای شهر تهران با استفاده از منطق فازی: 10-1.
(5) عطایی، هوشمند؛ هاشمی نسب، سادات (1390). شناسایی و تجزیه‌و‌تحلیل الگوهای تراز میانی جو مؤثر در آلودگی هوای شهر اصفهان، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شمارة 4، 112-97.
(6) لشکری، حسن؛ هدایت، پریسا (1385). تحلیل الگوی سینوپتیکی اینورژن های شدید شهر تهران، پژوهش های جغرافیایی، شماره 56، 82-65.
(7) لشکری، حسن (1390). اصول و مبانی تهیه و تفسیر نقشه‌ها و نمودارهای اقلیمی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی: 89-88.
(8) محمدی، حسین (1390). مخاطرات جوی، انتشارات دانشگاه تهران.
(9) هدایت، پریسا (1381). بررسی سینوپتیکی سیستم‌های اقلیمی مؤثر بر آلودگی هوای شهر تهران و بیماری­های قلبی و ریوی، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
(10) مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات، انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم.
 (11)Ahmadnezhad, E., Holakouie, K.,Ardalan, A.,Mahmoudi, M. Younesian, M.Nddafi, K.andMesdaghinia, A., 2013. “Excess Mortality during Heat Waves,Tehran, Iran:An Ecological Time-Series Study”. Journal Punlmed, 13(1), May, pp. 24-31.
(12)Bettina M. 2003, “fifty-third session of the WHO Regional Committee for Europe”3: PP1-12.
 (13 )Gerald A. Meel and Claudia Tebaldi(2004). More Intense, More Frequent, and Longer Lasting Heat Wave in the 21st Century.National Center For Atmospheric Research (NCAR).
(14)Huang W, Kan H, Kovats S.2011. “ The impact of the 2003 heat wave on mortality in Shanghai”, China. Sci TotalEnviron;408,pp.2418–2420
(15)Hunt .B.G. (2006). A Climatology of Heat Waves from a Multimillennial Simulation. American Meteorological Society  20:3801-3821
(16)Matzarakis,A,Mayer,Helmut, 1990. “The Extreme Heat Wave In ATHENS in July 1987 from The Point Of view of Human Biometerology”, Atmospheric Enviroment Vol,25B,No,2,pp 203-211.
(17)  Stanly A. changnon, Kenneth E. Kunkel, and Benth C, 1996, “Reinke Midwestern Climat Center, lllinois state Water Survey”, Champaign, lllinois 77: PP1497-1505
(18) Barry, R., (1997), “Synoptic Climatology, in J.E Oliver and R.W. Fairbrdge (eds)”, The Encyclopedia of Climatology, New York: Van Nostrand Reinhold Book.
(19) Bourne, S.M., Bhatt, U.S., Zhang, J., and Thoman, R., (2009), “Surface-based Temperature Inversions in Alaska from a Climate Perspective”, Atmospheric Research, pp 353-366.
(20)Bahaattin Celik, M.; and Kavy, I., 2004. Relation Between Meteorological factors and pollutants concentrations in karabuk city. Journal of Science 20, 87- 95.
(21)Safavi, S.Y.; and Alijani, B., 2004. The review of geographical factors impacts on Tehran air pollution. Geographical researches 58: 99-114.
(22)Amiri, M., 2006. Effects of climate factors and elements in construction of air pollutions in Tehran. M.A.Thesis. geography department of Tehran University.
(23)Alijani, B., 2003. The relationships between pressure distribution and pollution density in Tehran city. Geographical Researches. 37, 29-40.