ارزیابی مخاطرات آلودگی شیمیایی آب کارستی غار قوری‌قلعه

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ منابع طبیعی دانشگاه کردستان؛ سنندج، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی دانشگاه

چکیده

مطالعة کیفیت آب‌های زیرزمینی مناطق کارستی اهمیت زیادی دارد. در این پژوهش، آلودگی شیمیایی آب‌های کارستی غار قوری‌قلعه ارزیابی و سعی شد از طریق آزمایش و نمونه‌برداری‌های اصولی، نتایج آلودگی‌ها مشخص و تحلیل شده و از طریق بازدیدهای میدانی و مصاحبه با کارشناسان مرتبط، نقش عوامل دخیل در آلودگی آب غار شناسایی شود. نمونه‌برداری از آب مدخل غار و بخش انتهایی آن طی دورۀ شش‌ماهه صورت گرفت و غلظت فلزات سنگین و کاتیون‌های اصلی در آزمایشگاه اندازه‌گیری شد. هدایت الکتریکی (EC)، اسیدیته یا قلیایی بودن (Ph)، نرخ مصرف اکسیژن در داخل آب توسط ارگانیسم‌ها (BOD) و نیترات (No3) نیز سنجیده شد. آرسنیک و سرب به روش جذب اتمی؛ آهن، منیزیم و منگنز به روش شعله­ای؛ و لیتیوم، سدیم، کلسیم و پتاسیم به روش فتومتری اندازه‌گیری شد. Ph با Ph‌متر، EC با EC‌متر،BOD  با BOD‌متر و نیترات به روش یون کروماتوگرافی IC سنجیده شده و نتایج آزمایشگاهی غلظت­ها با معیارهای استاندارد آب آشامیدنی مقایسه شد. براساس نتایج، غلظت برخی عناصر آب غار مانند آرسنیک و سرب از حد مجاز آب آشامیدنی بیشتر است و مخاطره‌ای جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. براساس ارزیابی‌ها، منشأ این نوع آلودگی‌ها عامل زمین­شناسی و وجود رگه­های معدنی در منطقه، سوخت ناشی از کوره‌های آهک‌پزی و فاضلاب­ها تشخیص داده شد. دلیل غلظت زیاد عناصر آهن، منگنز و منیزیم، عبور آب از خاک‌ها و سنگ‌های سطح زمین و نفوذ آن به درون غار است. عناصر اخیر سبب تغییر رنگ، کدورت و طعم آب غار شده­اند. میزان BOD زیاد است که دلیل آن عملکرد فاضلاب­ها و ریختن مواد زاید بازدیدکنندگان غار در داخل آب غار تشخیص داده شد. براساس داده‌های به‌دست‌آمده از نتایج آزمایشگاهی، رابطه‌ای با تأخیر یک‌ماهه بین حداکثر زمان بارندگی ماهیانه و بیشترین مقدار عناصر پتاسیم، منگنز، نیترات و سدیم وجود دارد. یک ماه پس از نزول حداکثر بارش یعنی در فروردین، عناصر مذکور به بیشترین مقدار خود می‌رسند. این زمان تأخیری برای بروز حداکثر مقدار سرب دو ماه، و برای حداکثر مقدار لیتیوم و کلسیم سه ماه نسبت به حداکثر بارش است. بر پایة حداقل بارش دوره، تنها مقدار حداقل سرب تابع رواناب حاصل از بارندگی است و رابطه‌ای بین حداقل‌های ثبت‌شدة عناصر دیگر با حداقل بارندگی دورۀ زمانی دیده نمی‌شود. با توجه به موارد بالا، نظارت مستمر و دقیق بر غار، استفاده از استانداردها و تجارب بین‌المللی در مدیریت آن، ارتقای سطح آگاهی عمومی بازدیدکنندگان و محدود کردن تعداد آنها، خارج کردن مواد زاید و تأسیسات آلوده‌کنندة محیط غار و رفع مخاطرات طبیعی و انسانی سطح بیرونی حوضۀ آبگیر غار جزو اقدامات الزامی به‌منظور رفع مخاطرات تهدیدکنندۀ آب کارستی غار قوری‌قلعه است.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
[1]. توسلی، عباس (1٣٩٠). عوامل مخرب اکوسیستم‌های کارستی، فصلنامة کوه، شمارة ٦، تابستان ١٣٩٠: 36.
[2]. خدائی، کمال؛ شهسواری، علی‌اکبر؛ اعتباری، بهروز؛ 1385. ارزیابی آسیب‌پذیری آبخوان دشت جوین به روشهای  GODS و DRASTIC، فصلنامۀ زمین‌شناسی ایران، سال دوم، شمارۀ چهارم، بهار 1385: 87-73.
[3]. عبدالقادری بوکانی، نازنین؛ حجت، سیدعلی؛ آل شیخ، علی‌اصغر (1387). مدلسازی آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق آنالیزهای زمین آماری (مطالعة موردی: شهرستان شیراز)، همایش ژئوماتیک ایران، سازمان نقشه‌برداری ایران.
[4]. قاسمی زیارانی، الهام؛ فریادی، شهرزاد؛ شیخ‌کاظمی، شهاب (1385). پهنه‌بندی آلودگی حوضۀ آبخیز سد کرج با استفاده از نرم‌افزار GIS، اولین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست، دانشگاه تهران، دانشکدة فنی.
[5]. کریمیان، آرزو؛ جعفرزاده حقیقی، نعمت‌الله؛ افخمی، مهران (1385). کاربرد تصاویر ماهواره ‌ی در پایش کیفیت آبهای سطحی، نهمین همایش ملی بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان: 28- 20.
[6]. کریمی، باوندپور(1378). نقشۀ زمین‌شناسی کرمانشاه مقیاس 100000/1، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
[7]. مهندسین مشاور رویان فرانگار سیستم (1386). طرح جامع منطقۀ نمونة گردشگری غار قوری‌قلعه، 220 صفحه.
[8]. موسایی، فیروز؛ نخعی، محمد؛ امیری، وهاب (1389). ضرورت حفاظت کیفی از آبخوان‌های کارستی زردکوه. همایش ملی آب با رویکرد آب پاک، دانشگاه صنعت آب و برق شهید عباس‌پور.
[9]. مینویی، ارسطو؛ کرمی، غلام‌حسین؛ امیدی، پرویز (1389). هیدرولوژی و هیدروژئوشیمی چشمه‌های کارستی قلوز و تلوکسان در کوه‌های شاهو، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی منابع آب ایران، 21 تا 22 اردیبهشت 1389، کرمانشاه، شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه: 98-89.
 
[10]. Appelo,C.A.J.,Postma D., 2005.Geochemistry, groundwater and pollution. 2nd ed., Balkema publishers, Great Britain, p 650.
[11]. Cool, G., et al, 2010, Evaluation of the vulnerability to contamination of drinking water systems for rural regions in Que´bec, Canada, Journal of Environmental Planning and Management, 53: 615–638.
[12]. Hulsmann, A., 2005, Small systems large problems-A European inventory of small water systems and associated problems, WEKNW(Web-based European Knowledge Network on Water) / End ware Report, 1June 2005.
[13]. James CS., 1999, Analytical chemistry of foods, New York, Springer, pp., 136-40.
[14]. Joerin, F., et al, 2010, Using multi-criteria decision analysis to assess the vulnerability of drinking water utilities, Environmental Monitoring and Assessment, 166: 313–330.
[15]. Kalantari, N., Pawar, N.J., Keshavarzi, M. R., 2009, Water resource management in the intermountain Izeh plain, southwest of Iran, Journal of mountain science, Vol. 6, No. 1, 25-41.
[16]. Kathy Pond, 2005, Water Recreation and Disease plausibility of Associated Infections: Acute Effects, .Squeal and Mortality, World Health Organization (WHO), London, UK.
[17]. Pitkanen,T., P., Karinen, T., Miehinen, 2010, Microbial contamination of groundwater at small community water supplies in Finland, Royal Swedish academy of sciences, AMBIO DOI 10.1007/s13280-010-0102-8, www.kva.se/en.
[18]. Rahnama MB., Barani GM., Moradi M. ,2000 ,The Anticipation of Pollutant Spread Process in Groundwater Aquifer Proceedings of the 3rd National Conference on Environmental Health; 2000 Nov 10-12; Kerman, Iran.
[19]. Razeghi Khamse B., Karamoz M., Jafarzadeh NA., 2003, A Survey Effect of Transition Surface Water on Groundwater Quality. Journal of Water and Wastewater; 16(46):pp., 29-40.
[20]. Todd, D.K , Mays, L.W., 2005, Groundwater hydrology, 3nd, John Wiley and sons publishers, p. 636.
[21]. WHO, 1997, Guidelines for drinking water quality, Volume 3: Surveillance and control of community supplies, 2nd edn, Geneva, Switzerland: World Health Organization.
[22]. Yong, S., Hamidi, A., 1998, Groundwater and Surface Water Pollution3rd National Conference on Environmental Health.150 p.