بررسی فرایند اطلاع‌رسانی در زلزله‌های دوگانۀ اهر– ورزقان و مخاطرات ناشی از آن

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 دکتری علوم ارتباطات و پژوهشگر پژوهشکدۀ مدیریت خطرپذیری و بحران، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله،

2 عضو هیات علمی پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله

چکیده

زمین­لرزه‌­های 21 مرداد 1391 اهر- ورزقان از جمله زلزله‌های ­دوگانه به‌شمار می‌رود که به‌فاصلۀ 11 دقیقه از هم، اولی با بزرگای 2/6 و دیگری 3/6 ریشتر اتفاق افتاد. این زلزله بیش از 300 کشته و 3000 زخمی بر جای گذاشت. جلوگیری کامل از خسارات و آثار منفی یک زلزله در حال حاضر ممکن نیست، اما کنترل و مدیریت آن به‌گونه­ای که خسارات مذکور به حداقل خود کاهش یابد، با استفاده از فرایند مدیریت بحران صحیح امکان‌پذیر است. همچنین عکس این موضوع هم می­تواند مصداق پیدا کند؛ بدین معنا که مدیریت نادرست بحران، نه‌تنها می­تواند دامنۀ خسارات را افزایش دهد، بلکه ممکن است به مخاطرات ثانویه مثل نارضایتی، اعتراض و بی­نظمی اجتماعی، اغتشاش و ... تبدیل شود. به‌همین دلیل اطلاع­رسانی در مرحلۀ وقوع بحران و انتشار اخبار دقیق و صحیح از مشخصات یک زلزله و آثار آن در ساعات اولیه، عامل تعیین­کننده­ای در فرایند مدیریت بحران و جلوگیری از بروز مخاطرات محیطی است.
در این مقاله که بر اساس اطلاعات گردآوری‌شدۀ اسنادی و کتابخانه­ای و نیز مصاحبه با مسئولان و مدیران در مورد زلزله­های دوگانۀ اهر- ورزقان تهیه شد، وضعیت اطلاع­رسانی رسانه­ها و به‌ویژه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان رسانۀ رسمی و ملی، بررسی شد؛ بدین منظور دو بُعد اصلی اطلاع­رسانی در حین بحران شامل: «اطلاع‌رسانی از وقوع زلزله و مشخصات آن» و «اطلاع­رسانی از آثار زلزله» ارزیابی شده و ضعف‌ها و قوت‌های آن تشریح می‌شود. براساس بررسی­های به‌عمل‌آمده در این مقاله نتیجه­گیری می­شود با اینکه اطلاع­رسانی از وقوع زلزله­های دوگانۀ اهر- ورزقان به‌درستی انجام گرفت که این مورد ناشی از ارتقای عملکرد شبکه­های لرزه­نگاری و شتاب‌نگاری در کشور است، اما اطلاع­رسانی صحیح و سریع از آثار زلزله همچنان دچار نقصان است. یکی دیگر از نتایج این پژوهش مبین آن است که رسانه­های محلی عملکرد مطلوب­تری در پوشش خبری زلزلۀ مذکور در مقایسه با رسانۀ ملی داشتند و عدم اطلاع­رسانی کامل رسانۀ ملی از این واقعه، عرصه را برای فعالیت رسانه­های غیررسمی و بیگانه و بروز شایعات هموار ساخت.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. امینی­حسینی، کامبد، پیشنمازی، پروانه (1390). بررسی چالش­های اطلاع‌رسانی و نقش آن در مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی زلزله­های رودبار و منجیل و بم)، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله. پژوهشگاه بین­المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
[2]. امینیان، بهادر (1371). مفهوم امنیت ملی و تحول آن، مجله سیاست دفاعی، سال اول، زمستان 1371، شماره 1: 5.
[3]. پوراحمد جکتاجی، محمد­تقی، خدیوی­فرد، سارا، قربانزاده، احمد (1370). زلزلة گیلان به‌روایت مطبوعات، رشت، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان.
[4]. توفیقی­نمین، فرشید (1382). فرایند امداد و نجات در مدیریت بحران همراه با ارائه گزارشی از حادثه زلزله بم، مجموعه مقالات همایش علمی یافته‏های زلزله بم یادمان چهلمین روز وقوع زمین­لرزه بم، دفتر امور فنی، تدوین معیارها و کاهش خطرپذیری ناشی از زلزله، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی.
[5]. داوودی، محمد، کلانتری، افشین، مصطفی­زاده، مهرداد (1391). گزارش فوری مقدماتی شناسایی مناطق زلزله­زدة 21 مرداد 91 اهر، شماره 1، پژوهشگاه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
[6]. دلاور، علی (1382). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران، انتشارات رشد.
[7]. رشیدی، معصومه (1388). رسانه­ها و بحران، تهران، سروش هدایت.
[8]. روشندل اربطانی، طاهر (1387). نقش مدیریت رسانه در تحول بحران از تهدید به فرصت، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشهای ارتباطی، سال 15، شماره 55: 162-141.
[9]. زارع، مهدی. درس‌هایی که از زلزله و سونامی 11 مارس 2011 باید می­آموختیم (1390)، خبرآنلاین، 22 اسفند.
  [10]. زارع، مهدی. پیشنمازی، پروانه. سعیدی، علیرضا. نظم آذر، بهناز. کمالی، الهه (1393). مستندسازی خطر زلزله در آذربایجان شرقی در شهر تبریز با هدف درس­آموزی برای شهر تهران، معاونت آموزش شهرداری تهران.
[11]. شادی­طلب، ژاله (1372). جامعه­شناسی فاجعه: تجربه زلزله رودبار – منجیل، تهران، مجلة مسکن و انقلاب، شمارة 56.
   [12]. شکرخواه، یونس (1374). خبر، تهران، مرکز گسترش آموزش رسانه­ها.
[13]. صلواتیان، سیاوش (1389). رسانه‌ها و مدیریت بحران (پیش‌بینی، پیشگیری، آمادگی)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
[14]. عصر ایران، ۲۲ مرداد (1391). اعلام ۲ روز عزای عمومی در آذربایجان شرقی.
   [15]. عصر ایران، ۲۲ مرداد (1391). خنده بازار سیما در میانه مصیبت زلزله­­زدگان.
[16]. مرتضوی، محمودرضا (1381). روابط عمومی و مدیریت خبر در بحران، وب­سایت کارگزار روابط عمومی، http://www.iranpr.org/docs/article-pr/defaultnews.asp?id=601
   [17]. میرشاهی، سعید (1381). روابط عمومی و مدیریت بحران، فصلنامۀ هنر هشتم، سال 7، شمارة 22.
    [18]. نصراللهی، اکبر (1389). مدیریت پوشش خبری بحران در رسانه­های حرفه­ای، دفتر مطالعات و توسعة رسانه­ها، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[19]. Hisada, Y. 2007. Delayed Damage Information, Tehran Disaster Mitigation and Management Organization (TDMMO), Tehran, Iran.