واکاوی بارش فوق‌سنگین 23 اسفند 1392 مولد سیلاب مخرب در شهرستان بندرعباس

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار اقلیم‌شناسی دانشکدۀ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی سینوپتیک، دانشکدۀ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

باران‎های فوق‌سنگین و­ سیل‎آسای غیرطبیعی در مناطق خشک و کم‌باران و با پوشش گیاهی تنک در اغلب موارد به رخداد سیلاب‎های سنگین و ­پیش‎بینی‌ناپذیر منجر می‌شوند و همه­ساله خسارات سنگینی در بخش‌های تأسیسات زیربنایی، عمرانی و کشاورزی برای مناطق نیمۀ جنوبی کشورمان برجای می‌گذارند. سیلاب­ از مهم­ترین بلایای طبیعی است که خسارات آن به انسان از سایر مخاطرات نظیر خشکسالی و قحطی بیشتر است. اعمال سیاست­های جدید در خصوص مدیریت کاربری اراضی و توسعۀ مناطق مسکونی دور از حریم رودخانه به­منظور کاهش آثار تخریبی سیل امری ضروری است. در این تحقیق به بررسی همدیدی و ترمودینامیکی بارش سنگین 104 میلی­متری منجر به سیل مخرب 23 اسفند 1392 برابر با 14 مارس 2014 شهرستان بندرعباس پرداخته شد. ابتدا از طریق داده‌های ایستگاه‌های زمینی بارش مذکور شناسایی و سپس با استفاده از داده‌های جو بالا و ترسیم نقشه‌های مربوط به بارش سنگین بندرعباس تحلیل شد. وجود کم‌فشار سودانی با محور جنوب غربی-شمال شرقی بر روی جنوب ایران و در ترازهای میانی و بالایی جو گسترش ناوه بسیار عمیق با محور شمالی-جنوبی بر روی ایران، عراق، عربستان و دریای سرخ و قرار گرفتن منطقۀ تحقیق در جلوِ ناوه، حرکات قائم بالاسو در تمامی سطوح که موجب صعود هوا و ناپایداری شده و مقادیر تاوایی که گویای جریان واگرایی و چرخندی هوا برای تمامی سطوح جو است و واقع شدن منطقه در سمت چپ خروجی هستۀ رودباد، موجب تشدید ناپایداری‌ها و ایجاد شرایط باروکلینیک برای شهرستان بندرعباس شده است. از لحاظ منابع رطوبتی در سطوح 1000 و 850 هکتوپاسکال دریای عرب و عمان، و در ترازهای 700 و 500 هکتوپاسکال دریای سرخ، خلیج عدن و خلیج فارس، منابع اصلی تقویت و تأمین رطوبت بارش فوق‌سنگین بندرعباس بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها


[1]. امیدوار، کمال (1386). تحلیل شرایط سینوپتیکی و ترمودینامیکی رخداد بارش در منطقۀ شیرکوه، پژوهش‌‌های جغرافیایی، شمارۀ 59: 98-81.
[2]. اسدی، اشرف؛ مسعودیان، سیدابوالفضل (1383). بررسی همدیدی سیلاب 1380، دومین کنفرانس ملی دانشجویی منابع آب و خاک، شیراز، 23 و 24 اردیبهشت.
[3]. خسروی، محمود؛ پودینه، محمدرضا (1389). تحلیلی بر تأثیرات اقلیمی سیکلون حاره‌ای گونو بر جنوب شرق ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 72: 72-53.
[4]. خوشحال، جواد؛ خسروی، محمود؛ نظری‌پور، حمید (1388). شناسایی منشأ و مسیر رطوبت بارش‌های فوق سنگین استان بوشهر، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 16: 28-7.
[5]. سبزی­پرور، علی­اکبر (1370). بررسی­سینوپتیکی­سیستم­های­سیل­زادرجنوب­غرب ایران، براهنمایی: محمدخیراندیش، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد هواشناسی، دانشگاه تهران، مؤسسۀ ژئوفیزیک.
[6]. ذبیح‌زاده، قباد (1388). مستندسازی و تحلیل فضایی مخاطرات اقلیمی در ایران، به راهنمایی منوچهر فرج‌زاده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد اقلیم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ علوم انسانی.
[7]. علیجانی، بهلول (1381). آب و هواشناسی سینوپتیک؛ چاپ اول؛ نشر سمت؛ تهران.
[8]. علیجانی، بهلول (1386). آب و هوای ایران، چاپ پنجم، انتشارات پیام نور، تهران.
[9]. قویدل رحیمی، یوسف (1390). نگاشت و تحلیل همگرایی جریان رطوبت جو طی بارش فوق سنگین ناشی از توفان حاره‌ای فت در سواحل چابهار، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شمارۀ 2: 118-101.
[10]. قویدل رحیمی، یوسف (1389). نگاشت و تفسیر سینوپتیک اقلیم با استفاده از نرم‌افزار Grads، چاپ اول، انتشارات سها دانش، تهران.
[11]. کرمی، فریبا؛ شیراوند، هنگامه؛ درگاهیان، فاطمه (1389). بررسی الگوی سینوپتیک سیل بهمن 1384 شهرستان پلدختر. فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم. شمارۀ 4: 106-99.
[12]. کریمی احمدآباد، مصطفی؛ فرج‌زاده، منوچهر (1390). شار رطوبت و الگوهای فضایی-زمانی منابع تأمین رطوبت بارش‌های ایران، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارۀ 22: 127-109.
[13]. لشکری، حسن (1382). مکانیسم تکوین، تقویت و توسعۀ مرکز کم‌فشار سودان و نقش آن بر بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌‌های جغرافیایی، شمارۀ 46: 18-1.
[14]. مرادی، حمیدرضا (1385). پیش‌بینی وقوع سیلاب‌ها بر اساس موقعیت سینوپتیکی در سال جنوبی دریای خزر، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 55: 131-109.
[15]. مفیدی، عباس (1383). اقلیم‌شناسی همدیدی بارش‌های سیل‌زا با منشأ منطقۀ دریای سرخ در خاورمیانه؛ فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی؛ شمارۀ 75: 51-25.
[16]. مفیدی، عباس؛ زرین، آذر (1384). بررسی سینوپتیکی تأثیر سامانه‌های کم‌فشار سودانی در وقوع بارش‌های سیل زا در ایران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 113:136-77.
[17]. مسعودیان، سید ابوالفضل (1384). شناسایی الگوهای گردشی پدید‌آورندۀ سیلاب‌های بزرگ در کارون، جغرافیا و توسعه، شمارۀ ­5:182-161.
[18]. مقیمی ابراهیم (1394). دانش مخاطرات، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
[19]. مقیمی، ابراهیم؛ صالحی‌پور میلانی، علیرضا؛ چاکری، مهدی؛ مقیمی، مصطفی (1393). استفاده از نرم‌افزار ComMIT در پهنه‌بندی خطر سونامی در سواحل جاسک، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شمارۀ 2: 13-1.
[20]. منتظری، مجید (1388). تحلیل زمانی-مکانی بارش‌های فرین روزانه در ایران، مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ضریزی محیطی، شمارۀ 2: 140-125.
[21]. مشایخی، تقی (1380). بررسی سیل‌های تاریخی کشور، چاپ دوم، انتشارات وزارت نیرو، تهران.
[22]. A,lana, (2007), Atmospheric patterns for heavy rain events in the Balearic Island. International journal of climatology.12: 27-32
[23]. Alijani, B. J.O’Brien, B. Yarnal, B (2008), Spatial analysis of precipitation intensity and concentration in Iran. Theoretical and Applied Climatology, 94: 107–124.
[24]. Chen, C, S., Lin, C. Y., Chuang, Y. J., Yeh, H. C (2001), A Study of Afternoon Heavy Rainfall in Taiwan During the Mei-yu Season, Atmospheric Research, No. 65:129-149.
]25[. C,hellstrom, Atmospheric condition during extreme and non-extreme precipitation events in Sweden (2005), international journal of climatology, 25:631-648.
[26]. Dibajnia M., M. Soltanpour, R. Nairn, M. R. Allahyar (2010), Cyclone Gonu: The most intense tropical cyclone on record in the Arabian Sea, Indian Ocean Tropical Cyclones and Climate Change, Springer, 34: 65-52.
[27]. Koji Nishiyama, Schneider, S., Ch, Chen, (2007), Identification of typical synoptic patterns causing heavy rainfall in the rainy season in Japan by a Self-Organizing Map. Atmospheric Research, 83:185–200.
[28]. M,Jessen (2005),Analysis of heavy rainfall events in North Rhine–Westphalia with radar and rain gauge data, Atmospheric Research, 77:337–346.
[29]. M. H. Hassim and D. W. Edwards (2006), Development of a methodology for assessing inherent occupational health hazards. Process Safety and Environmental Protection, volume 84, number B5, pages 378-390.
[30]. Philipp Schmidt, T (2006), Integration of natural hazards, risk and climate change into spatial planning practices.PhD thesis no.193 of the partment of Geology, University of Helsinki.