تعیین پهنه‌های سیل‌گیر رود کشکان با استفاده از مدل هیدرولیکی به‌منظور کاهش مخاطرات سیل

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیای طبیعی دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه جغرافیای طبیعی دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

در میان همۀ مخاطرات طبیعی در کشور، با توجه به آمارهای ثبت‌شده و مشاهدات، سیل از مخرب‌ترین آنهاست و بیشترین فراوانی وقوع را نیز داراست. برای پیش‌بینی دامنۀ خسارات سیل در شرایط مختلف و توجیه اقتصادی و اجتماعی برنامه‌های کنترل و مهار سیل، پهنه‌بندی خطر سیل برای دوره‌های بازگشت‌ مختلف ضرورت دارد. در حوضۀ رودخانۀ کشکان واقع در استان لرستان، با توجه به اینکه روستاها، اراضی زراعی و تأسیسات احداث‌شده در حاشیۀ رودخانه همواره در معرض خطر طغیان سیل قرار دارند، بررسی نواحی مستعد وقوع سیلاب و تهیۀ نقشۀ پهنه‌های سیل‌گیر در این محدوده ضرورت دارد که این تحقیق سعی دارد برای اولین بار به مدلسازی و تحلیل آن بپردازد. در این پژوهش سطوح سیل‌گیر برای دوره‌های بازگشت 2 تا 1000 ساله در بازه‌ای به‌طول 5 کیلومتر از رودخانۀ کشکان با استفاده از مدل الحاقیۀ HEC-geo-RAS در محیط Arc GIS تعیین شد و نتایج نشان داد که از کل مساحت سیل‌گیر مربوط به دورۀ بازگشت 1000 سال، 77 درصد آن مستعد سیل‌گیری با دوره‌های بازگشت کوتاه‌مدت (25 سال) است. همچنین نتایج نشان داد که حتی برای دوره‌های بازگشت کوتاه (2 سال) زمین‌های زراعی اطراف رودخانه در معرض خطر سیل قرار دارند، اما کاربری‌های مسکونی (روستاها) و صنعتی، اغلب از دورۀ بازگشت 25 سال به بالا دچار این مخاطره می‌شوند این مسئله با توجه به شرایط توپوگرافی منطقه در بالادست بازۀ مورد مطالعه، دارای اهمیت بیشتری است. همچنین مخاطرۀ سیلاب و پهنۀ سیل‌گیری رودخانه با توجه به شرایط توپوگرافی منطقه در بالادست بازه دارای اهمیت بیشتری است.
 

کلیدواژه‌ها


 
]1[جبلی‌فرد، سعید؛ احمدی، حسن (1392). سیستم تحلیل رودخانۀ HEC-RAS‌، واحد صنعتی امیرکبیر، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
]2[حسن‌پور، فرزاد؛ بحرینی‌مطلق، مسعود ؛ امیری، میثم (1391). پهنه‌بندی سیلاب با استفاده از HEC-geo-RAS ، انتشارات زیتون سبز.
]3[ حسینی، سید‌ موسی؛ جعفر بیگلو، منصور؛ یمانی، مجتبی؛ گراوند، فاطمه (1394). پیش‌بینی سیلاب‌های تاریخی رودخانۀ کشکان با استفاده از مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال چهارم، شمارۀ 1، تابستان 1394‌: 133-118.
]4[حکمتی‌فر، حسین؛ نظریها، مهرداد؛ گیوه‌چی، سعید (1386). ارزیابی خسارات کشاورزی ناشی از سیلاب با استفاده از مدل سازی HEC-RAS و ARC View، مجلۀ علوم و تکنولوژی محیط زیست‌‌، دورۀ 11، شمارۀ 4، زمستان 1388: 108-95.
]5[ذبیح‌زاده، قباد (1388). مستندسازی و تحلیل فضایی مخاطرات اقلیمی در ایران، به راهنمایی منوچهر فرح‌زاده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد اقلیم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدة علوم انسانی.
]6[سوری‌نژاد، علی (1381). برآورد حجم رواناب حوضۀ آبخیز رودخانۀ کشکان با استفاده از GIS ،پژوهش‌های جغرافیایی،1381 (43): 80-57.
]7[شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان (1392). اطلاعات و مشخصات رودخانه‌های استان لرستان.
]8[عبقری، هیراد (1383). پهنه‌بندی سیلاب در حوضۀ آبخیز جاجرود با استفاده از GIS، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
]9[قمی اویلی، فرشته؛ صادقیان، محمدصادق؛ جاوید، امیرحسین؛ میرباقری، سیداحمد (1389). شبیه‌سازی پهنه‌بندی سیل با استفاده از مدل HEC-RAS (مطالعۀ موردی: رودخانۀ کارون حدفاصل بند قیر تا اهواز)، فصلنامۀ علوم و فنون منابع طبیعی، 1389 (1) :115-105.
]10[کرمی، فریبا؛ شیراوند، هنگامه؛ درگاهیان، فاطمه (1389). بررسی الگوی سینوپتیک سیل بهمن 1384 شهرستان پلدختر، فصلنامۀ جغرافیایی و مطالعات محیطی، 2 (4): 106-99.
] 11[ کیت، اسمیت (1391). مخاطرات محیطی، ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
] 12[ محمدی، حسین (1390). مخاطرات جوی، تهران:  انتشارات دانشگاه تهران.
] 13[. مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
] 14[. مقیمی، ابراهیم (1388). اکوژئومورفولوژی و حقوق رودخانه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
] 15[. نگارش، حسین؛ طاوسی، تقی؛ مهدی نسب، مهدی (1390). برسی شدت سیل‌خیزی حوضۀ آبریز رودخانۀ کشکان، فصلنامۀ جغرافیایی لار ، سال چهارم ، شمارۀ 13، 1390: 58-49.
 [16]. Gibson, S., G. Brunner, S. Piper, and M. Jensen. (2006). Sediment transport computations with HEC-RAS. Proceedings of the Eighth Federal Interagency Sedimentation Conference (8thFISC), April 2-6, Reno, NV, USA.
 [17]. Keble, M.R., Yang, Z.L., Hutchison, K., Maidment, D.R. (2005). Regional Scale Flood Modeling using NEXRAD, Rainfall, GIS, and HEC-HMS\RAS: A Case Study for the San Antonio River Basin Summer 2002 Storm Event, Journal of Environmental Management, 75: 325-336.
[18]. Klimeš, Jan.Benešová, Miroslava. Vilímek, Vít. Bouška, Petr. Cochachin Rapre, Alejo. (2014). the reconstruction of a glacial lake outburst flood using HEC-RAS and its significance for future hazard assessments: an example from Lake 513 in the Cordillera Blanca, Peru. Journal of Natural Hazards April 2014, Volume 71, Issue 3, pp. 1617-1638.
[19]. Miller S.N. Kepner W.G. and Mehaffey M.H. (2002). Integration Landscape Assessment and Assessment and Hydrologic Modeling for Land Cover Change Analysis. Journal of the American Water Resources Association. 38(4):919-929. 16- US Army Corps of Engineers. 1992.
[20]. Zeinivand, H., Aghighi, H. Jalalirad, R. Flood Zoning using GIS Tools and HydraulicModels in the Broudjerd Seilakhor Floodplain, Iran. 2006. 7th  International Congress on Civil Engineering, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran: 1-7.
[21]. Zope, P.E. Eldho, T.I. Jothiprakash, V., (20015), Impacts of urbanization on flooding of a coastal urban catchment: a case study of Mumbai City, India., Journal of Natural Hazards, January 2015, Volume 75, Issue 1, pp 887-908.