ارزیابی رویکرد تاب‌آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان دماوند)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه تهران

2 استادیار گروه بازسازی، دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشجوی دکتری جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

در سال‌های اخیر بیشتر پژوهش‌های مرتبط با مخاطرات، پارادایم خود را از مدل کاهش تلفات و خسارت به یک مدل جامع‌تر تاب‌آوری اجتماع محلی تغییر داده‌اند. بر این اساس دیدگاه‌ها و نظریه‌های مدیریت سوانح و توسعۀ پایدار در پی ایجاد جوامع تاب‌آور در برابر مخاطرات طبیعی هستند. تاب‌آوری میزان مقاومت سیستم‌ها، توانایی آنها در تحمل تغییر و اختلال و تداوم روابط موجود بین افراد یا متغیرهاست. این تحقیق با در نظر گرفتن چنین تعریفی برای تاب‌آوری به ارزیابی رویکرد تاب‌آوری شهرستان دماوند در برابر مخاطرات طبیعی پرداخته است. مهم‌ترین رویکردهای تاب‌آوری به چهار گروه تقسیم شده‌اند. گروه اول شامل رویکرد کنشگر، کنش‌پذیر و رویکرد سازگار و گسترده است؛ گروه دوم نیز شامل سه رویکرد تاب‌آوری به‌عنوان آمادگی، تاب‌آوری به‌عنوان عملکرد و تاب‌آوری بی‌اثر است؛ گروه سوم رویکردهای تاب‌آوری را به دو رویکرد بخشی و کلی تقسیم‌ می‌کند؛ و گروه چهارم نیز شامل رویکردهای تاب‌آوری و تعادل جهانی، تاب‌آوری و تعادل چندبُعدی است. این پژوهش براساس این رویکردها به شیوة پیمایشی و با تکمیل پرسشنامه در سطح منطقة تحقیق به شیوة تصادفی، داده‌های لازم را جمع‌آوری و با روش‌های آماری بررسی و تحلیل کرده است. تحلیل داده‌ها برای هر دسته‌بندی انجام گرفته تا تاب‌آوری منطقة تحقیق در هر گروه تعیین شود. نتایج حاکی از آن است که رویکرد تاب‌آوری این منطقه در گروه اول کنشگر است، و در گروه دوم تاب‌آوری به‌عنوان عملکرد، در گروه سوم تاب‌آوری بخشی و در گروه چهارم رویکرد تاب‌آوری و تعادل جهانی بر منطقه حاکم است.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
]1[. خوش‌رفتار، رضا (1389). ژئومورفولوژی مخاطرات طبیعی، فصلنامۀ رشد جغرافیا؛ دوره 25، شمارۀ 2: 24- 14
]2[. رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاوش (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ پانزدهم، شمارۀ 4: 41- 19.
]3[. رمضان‌زاده لسبویی، مهدی (1392). ساختارهای اجتماعی- اقتصادی تاب‌آوری ساکنین نواحی روستایی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب (حوضه چشمه کلیه تنکابن و سردآبرود کلاردشت)، رسالۀ دکتری جغرافیا، دانشگاه تهران.
]4[. رمضان‌زاده، مهدی؛ عسگری، علی؛ بدری، سید علی؛ سلمانی، محمد؛ قدیری معصوم، مجتبی (1391). سنجش تاب‌آوری روستاهای مناطق نمونۀ گردشگری، مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال اول، شمارۀ 3: 154- 131.
]5[. عینالی، جمشید؛ فراهانی، حسین؛ جعفری، نسرین (1393). ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در کاهش اثرات سانحۀ زلزله در دهستان سجاسرود- شهرستان خدابنده، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شمارۀ 32: 115- 93.
[6]. Adger, W. (2000). Social and Ecological Resilience: Are They Related? Progress in Human Geography, 24 (3), 347- 364, DIO: http://phg.sagepub.com/content/24/3/347.
[7]. ASCE Policy Statement 518 (2006). Available at: http://www.asce.org/.
[8]. Bene, C., Wood, R. G., Newsham, A., Davies, M. (2012). Resilience: New Utopia or New Tyranny? Reslection about the Potentials and limits of the Concept of Resilience in Relation to Vulnerability Reduction Programmes. IDS Working Papers, 2012 (405), 1-61.
[9]. Biondini, F., Camnasion, E., Titi, A. (2015). Seismic Resilience of Concrete Sturctures under Corrosion, Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 44, 14, 2445- 2466, DIO: http://10.1002/eqe.2591.
[10]. Bruneau, M., Chang, S., Eguchi, R., Lee, G., O’Rourke, T., Reinhorn, A., Reinhorn, A. M., Shinozuka, M., Tierney, K., Wallace, W. A., Winterfedt, D. (2003). A Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, Earthquake Spectra, 19, 733- 752, DIO: http://dx.doi.org/10.1193/1.1623497.
[11]. Derissen, S., Quaas, M., Baumgartner, S. (2009). The relationship between Resilience and Sustainable Development of Ecological- Economic Systems, University of Luneburg Working Paper in Economics.
[12]. Dovers, Stephen R., John W. Handmer (1992). Uncertainty, Sustainability and Change, Global Environmental Change, 2, 4, 262–76, DIO:10.1016/0959-3780(92)90044-8.
[13]. Dunford, M., Li, L. (2011). Earthquake reconstruction in Wenchuan: assessing the state overall plan and addressing the forgotten phase, Applied Geography, 31, 3, 998-1009, DIO:10.1016/j.apgeog.2011.01.001.
[14]. Dyke, S. Gill, R. Davies, F. Betorz, Y. Andalsvik, J. Cackler, W. Dos Santos, K. Dunlop, I. Ferreira, F. Kebe, E. Lamboglia, Y. Matsubara, V. Nikolaidis, S. Ostoja-Starzewski, M. Sakita, N. Verstappen (2011). Dream project: Applications of earth observations to disaster risk management, Acta Astronautia, 68, 1-2, 301- 315, DIO:10.1016/j.actaastro.2010.06.018.
[15]. Foster, Kathryn A. )2007). A Case Study Approach to Understanding Regional Resilience, Institute of Urban & Regional Development, Available at: http://www. iurd.berkeley.edu/publications/wp/2007-08.pdf.
[16]. Gilbert, SW. (2010). Disaster Resilience: A Guide to the Literature, NIST Special Publication 1117, Office of Applied Economics, Engineering Laboratory, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, Available at: docs.lib.noaa.gov/noaa_documents/NOAA_related_docs/NIST/special_publication/sp_1117.pdf
[17]. Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard Mitigation: Creating Resilient Cities, Natural Hazards Review, 4, 3, 136- 143, DIO: 10.1061/(ASCE)1527-6988.
[18]. Gross, J. S. (2008). Sustainability versus Resilience: What is the Global Urban Future and can we Plan for Change? A Discussion Paper Prepared for the Comparative Urban Studies Project Woodrow Wilson International Center for Scholars and the Fetzer Institute. Available at: www.wilsoncenter.org.
[19]. Gunderson, L. (2000). Ecological Resilience – In Theory and Application, Annual Review of Ecology and Systematics, 31, 425–439, DOI: 10.1146/annurev.ecolsys.31.1.425.
[20]. Haddadi, P., Besharat, M. A. (2010). Resilience, Vulnerability and Mental Health, Procedia (Social and Behavioral Sciences), 5, 639 - 642, DIO: http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.157.
[21]. Holling, C. S. (1973). Resilience and Stabilty of Ecological Systems, Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1- 23, DOI: 10.1146/annurev.es.04.110173.000245.
[22]. McAslan, A. (2010). The Concept of Resilience, understanding its Origins, Meaning and Utility, Torrens Resilience Institute: Adelaide, Australia.
[23]. Naghdi, K., Mansourian, A., Valadanzoej, M. J., Saadatseresht, M. (2008). Evacuation Planning in Earthquake Disasters, Using RS & GIS, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 24, 1671- 1676, Available at: http://www.isprs.org/proceedings/XXXVII/congress/4_pdf/292.pdf.
[24]. National Research Council (2012). Disaster Resilience: A National Imperative. Washington, DC: National Academies Press, Available at: http://www.nap.edu.
[25]. Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., Pfefferbaum, R. L. (2008). Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, Am J Community Psychol, 41, 127- 150, DIO: 10.1007/s10464-007-9156-6.
[26]. Pisano, U. (2012). Resilience and Sustainable Development: Theory of Resilience, Systems Thinking and Adaptive Governance, European Sustainable development Network (ENSD), Available at: http://www.sd-network.eu/?k=quarterly%20reports&report_id=26.
[27]. Presidential Policy Directive (2013). Critical Infrastructure Security and Resilience, PPD-21, Released February 12, Available at: http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/02/12/presidential-policy-directive-critical-infrastructure-security-and-resil.
[28]. Rahmawati, D., Supriharjo, R., Setiawan, R. P., Pradinie, K. (2014). Community Participation in Heritage Tourism for Gresik Resilience, Procedia- Social and Behavioral Sciences, 135, 142- 146, DIO: http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.07.338.
[29]. Schmidt, D. H., Garland, K. A (2012). Bone Dry in Texas: Resilience to Drought on the Upper Texas Gulf Coast, Journal of Planning Literature, 27, 4, 434 - 445, DIO: http://100.1177/088541221245013.
[30]. United Nations Office for Disaster Risk Reduction (2007). Hyogo Framework for Action 2005–2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters, Available at: http://www.unisdr.org/files/1037 hyogoframeworkforactionenglish.pdf.
[31]. Walker, B, Holling CS, Carpenter SR, Kinzig A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social–Ecological Systems, Ecology and Society, 9, 2, ART. 5, Available at: http://www.ecologyandsociety.org/vol9/iss2/art5/.
[32]. Walker, B., Salt, D. (2006(. Resilience Thinking: Sustaining Ecosystems and People in a Changing World. Washington, DC, Island Press, Available at: http://islandpress.org.
[33]. Wardekker, J. A., Jong, A., Knoop, J. M & Sluijs, J. P. (2010). Operationalising a Resilience Approch to Adapting an Urban Delta to Uncertaing Climate Changes, Technological Forecasting & Social Change, 77, 987 - 998, DIO: 10.1016/j.techfore.2009.11.005.