تحلیل آماری- همدیدی غلظت آلایندۀ مونواکسیدکربن بر‌اساس سمت و سرعت باد و مخاطرۀ آن در شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد آب‌و‌هواشناسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه خوارزمی

2 استادیار آب‌و‌هواشناسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه خوارزمی

3 استاد آب‌و‌هواشناسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه خوارزمی

4 دانشجوی دکتری آب‌و‌هواشناسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه خوارزمی

چکیده

آلودگی هوا از مهم‌ترین مخاطرات محیطی کلانشهرهای ایران است که طی چهار دهۀ اخیر، زندگی این شهرها را پرهزینه و خطرناک کرده است. هدف این پژوهش بررسی ارتباط باد با آلودگی هوا و شناسایی سیستم‌های حرارتی و دینامیکی در شهر تهران است که به تکوین و تشدید شرایط پایدار جوی در دورۀ سرد منجر می‌شوند.
در این پژوهش از سه روش آماری، همدیدی و ترمودینامیکی برای رسیدن به اهداف یادشده استفاده شده است. در قسمت آماری، ویژگی باد در 16 جهت جغرافیایی با آلودگی هوا در یک دورۀ ده‌ساله در شهر تهران بررسی شد. به‌منظور محاسبۀ همبستگی و تحلیل وایازی بین مونواکسیدکربن با سرعت باد از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل وایازی استفاده شده است. نتایج نشان داد که همبستگی معناداری در سطح 99 درصد بین آلایندۀ مونواکسید کربن با سرعت باد در کل جهات وجود دارد، اما با تفکیک جهات به 16 جهت اصلی، بیشترین همبستگی (معناداری در سطح 99 درصد) بین سرعت باد در سمت NW ، SSE و W است. جهت عکس تغییرات سرعت باد در این سمت‌ها با مونواکسید کربن، نشان می‌دهد که با افزایش سرعت باد از مقدار آلایندۀ مونواکسید کربن کاسته می‌شود و برعکس. نتیجۀ دیگر این بررسی، جهت تغییرات سمت‌های باد NE و ENE است که مستقیم‌اند و با افزایش سرعت باد، آلایندۀ مونواکسیدکربن هم افزایش یافته است. همچنین میانگین سرعت باد در روزهای آلوده 3/1 متر بر ثانیه است که از میانگین سرعت دورۀ سرد مطالعاتی که 5/2 متر بر ثانیه است، کمتر است.
در قسمت همدیدی پژوهش، 14 نمونه روز با آلودگی فراگیر در دورۀ سرد سال در طول دورۀ آماری 2002 تا 2012 انتخاب شد. نقشه‌های مورد نیاز مرتبط در تراز‌های مختلف جو (تراز 500، سطح زمین و نقشۀ تاوایی) با استفاده از داده‌های دوباره پردازش‌شدۀ ECMWF و در محیط GRADS ترسیم شدند. نتایج بررسی نشان داد که در بیشتر روزهای مطالعاتی، آلودگی هوا از الگوی پرفشاری تبعیت کرده و در لایه‌های میانی جو، منطقۀ تهران یا روی محور پشته یا در پایین‌دست محور قرار گرفته که با همگرایی جریانات سطوح فوقانی جو، فرونشینی هوا در سطح زمین رخ داده است. در قسمت ترمودینامیکی، با ترسیم نمودار  Skew-Tدر نرم‌افزار RAOB و مشخص کردن نوع و ارتفاع لایۀ وارونگی مشخص شد که غلظت آلودگی هوا در زمانی که وارونگی تابشی زیر ارتفاع 100 متر از سطح زمین اتفاق می‌افتد، شدید و مخاطره‌زا می‌شود. همچنین در حالت جو پایدار، از سطح زمین تا تروپوسفر میانی و جو بالاتر، باد، سرعت چندانی ندارد.
 

کلیدواژه‌ها


 
[1]  بازگیر، سعید؛ قدیری معصوم، مجتبی؛ شمسی پور، علی‌اکبر؛ سیدی سرنجیانه، شیوا (1394). تحلیل رابطۀ آلودگی هوای تهران با ترافیک و شرایط جو برای کاهش مخاطرات، دانش مخاطرات. دورۀ 2، شمارۀ 1: 49-35.
[2]   ثقفی، محمدعلی؛ علی‌اکبری بیدختی، عباسعلی (1393). بررسی تغییرات شبانه‌روزی و فصلی باد و دمای هوا و آلاینده‌های co و pm10 در لایۀ سطحی جو شهر تهران. نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دورۀ 1، شمارۀ 1: 34-17.
[3]  رضایی، ایوب؛ رضایی، محمدرضا؛ صیادی، محمدحسین (1392). بررسی کمی و کیفی آلودگی هوا و ارتباط آن با عوامل اقلیمی شهر بیرجند در سال 1391، گزارش کوتاه سلامت جامعه، دورۀ هفتم، شمارۀ 4: 65-62.
[4]  رنجبر سعادت‌آبادی، عباس و قصابی، زهرا، (1390). مطالعه همدیدی الگوهای جوی حاکم بر روی تهران در روزهای با آلودگی بسیار شدید هوا، نشریۀ پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال دوم، شماره‌های 5 و 6 :56-39.
[5]  رنجبر سعادت‌آبادی، عباس ؛ محمدیان محمدی، لیلا (1389). مطالعۀ میانگین الگوهای همدیدی بر اساس رخداد غلظت‌های مختلف آلایندۀ co در فصول تابستان و پاییز در تهران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 72: 127-111.
[6]  شرعی‌پور، زهرا(1388). بررسی تغییرات فصلی و روزانۀ آلاینده‌های هوا و ارتباط آن با پارامتر‌های هواشناسی، مجلۀ فیزیک زمین و فضا دورۀ 35، شمارۀ 2: 119- 137.
[7]   صفوی، یحیی؛ علیجانی، بهلول (1385). بررسی عوامل جغرافیایی در آلودگی هوای تهران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 58: 112-99.
[8]   غ‍ی‍اث‌ال‍دی‍ن، م‍ن‍ص‍ور (1385). آل‍ودگ‍ی ه‍وا، منابع، اثرات و کنترل، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران:330-329.
[9]  کرمانی، آذر؛ مفاخری، امید؛ دوستی فرد، الهام؛ کهریزی، فرانک (1393). آلودگی هوای شهر
تهران با تأکید بر ساعت‌های تراکم آلاینده در شبانه‌روز، اولین کنفرانس ملی الکترونیکی توسعۀ پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی، تهران، ، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعۀ پایدار.
 
[10]             Aliakbari Bidokhti, A.; Shareipoor,  Z. (2009). Meteorological conditions top atmospheric and acutesituation air pollution (case study: Tehran, Journal of Environmental studies, 35 (52):1-14.
[11]   Alijani, B. )2004(. The Relation between Pressure and Air Pollution Concentration in Tehran, 30th International Geography Union, Glasgow, England.
[12]   Bahaattin Celik, M.; Kavy, I.(2007) . Relation Between Meteorological factors and pollutants concentrations in karabuk city, Journal of Science, 20: 87- 95.
[13]   Demirci, E.; Cuhadaroghlu, B.(1996). Statical analysis of wind circulation and air pollution in urban Trabzon, Energy and Buildings, 31(2000): 49-53. DOI:10.1016/S0378-7788(99)00002-X
[14]   Givi, A.; Sabetghadam, S. 2006. Study of sensitivity of the meso-scale model MM5 schemas using MRF and Eta-Mellor-yamada for estimate the depth of the urban mixed layer, Conference on Numerical Weather Prediction.
[15]             Hosseinzade, S. R. (2004). Environmental crises in the metropolises of Iran. Sustainable city III, England, 79:179-187.DOI:10.2495/SC040191
[16]             Khedairia, Soufiane.; Tarek Khadir, Mohamed.(2012). Impact of clustered meteorological parameters on air pollutants concentrations in the region of Annaba, Algeria, (113):89–101.
[17]   Wu, Ye.; Nelson, Peter F). 2014). Using Computer Modelling to Simulate Atmospheric Movement and Potential Risk of Pollutants from Post-combustion Carbon Capture Projects. Energy Procedia . 12th International Conference on Greenhouse Gas Control Technologies,GHGT-12.  (63): 976–985.  DOI:10.1016/j.egypro.2014.11.106