مخاطرۀ اخلاقی در عملیات بانکی بدون ربا

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تهران

2 استادیار دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد اقتصاد اسلامی، دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تهران

چکیده

در اقتصاد به هر عملی که در آن معیارهای اخلاقی نادیده گرفته شود، مخاطرۀ اخلاقی (ethical risk) اطلاق می‌شود. به‌دلیل گسترده بودن دامنۀ این‌گونه اعمال، در این تحقیق فقط دو نوع اصلی و شایع آن یعنی کژمنشی (Moral hazard) و کژگزینی (Adverse selection) در زمینۀ عملیات بانکی بدون ربا بررسی شده است.
با توجه به پیچیده بودن فرایند مخاطرۀ اخلاقی، وقوع یا عدم وقوع آن را با بروز نتایج آن می‌توان درک کرد. یکی از مهم‌ترین نتایج مخاطرۀ اخلاقی در عملیات بانکی، وجود مطالبات غیر‌جاری در بانک‌هاست. به این ترتیب مطالبات غیر‌جاری بانکی را معیاری از مخاطرات اخلاقی در بانکداری در نظر گرفتیم.
به‌طور کلی در عملیات بانکی، کژگزینی به‌عنوان سوء تخصیص منابع بانکی و کژمنشی به‌عنوان عدم سرمایه‌گذاری صحیح گیرندۀ تسهیلات و در نتیجه عدم بازپرداخت تسهیلات تعریف می‌شود. براساس این تحقیق، بانک‌های خصوصی با بیشترین مخاطرۀ اخلاقی و بانک‌های تخصصی با کمترین مخاطره در بین بانک‌ها، و تسهیلات قرض‌الحسنه در بین انواع تسهیلات، با کمترین مخاطرۀ اخلاقی مواجه‌اند.

کلیدواژه‌ها


  1. ابریشمی، حمید؛ پاداش، حمید؛ احمدی، بهروز (1392)، مبانی و اصول اقتصاد اخلاقی، نشر نور علم، تهران.
  2. آیین‌نامۀ وصول مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول مؤسسات اعتباری (ریالی و ارزی) مصوب هیأت وزیران (1386)
  3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1393)، گزارش‌های اقتصادی و ترازنامۀ سال‌های مختلف.
  4. پایگاه اطلاعاتی بانک مرکزی (1394)، «بانک مرکزی در قبال اخلالگری مؤسسات قاطعانه خواهد ایستاد».
  5. تقی نتاج، غلامحسن؛ نجف‌پور کردی، حمیدرضا؛ بحری ثالث، جمال (1391). «هنجارهای یک نظام مالی اخلاقی و شرایط نیل به نظام مالی ایده‌آل در حوزۀ بانکداری»، بیست‌و‌سومین همایش بانکداری اسلامی.
  6. شیخ حر عاملی (1409 ق)، وسایل‌الشیعه، جلد 12، قم، مؤسسة آل البیت (ع).
  7. شیخ حر عاملی، (1409 ق)، وسایل‌الشیعه، جلد 17، قم، مؤسسة آل البیت (ع).
  8. طالبی، محمد (1391). «نقش اخلاق در حرفۀ بانکداری». تازه‌های اقتصاد، تابستان، شمارة 136.
  9. طالبی، محمد؛ کیائی، حسن (1390). «بانکداری اخلاقی: بررسی نقاط مشترک و تمایز آن با بانکداری اسلامی». تهران: بیست‌و‌سومین همایش بانکداری اسلامی. مؤسسۀ عالی بانکداری ایران.
  10. قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره)، (1362).
  11. قانون ملی شدن بانک‌ها (1358).
  12. کلینی، محمدبن یعقوب (1365)، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
  13. معصومی‌نیا، غلام‌علی(1386)، «اخلاق اقتصادی، مبانی بینشی، آموزه‌ها و آثار»، اقتصاد اسلامی، ش 26،.
  14. مطهری، مرتضی (1392)، فلسفۀ اخلاق، صدرا.

 

  1. Akerlof, George A. (1970). "The Market for "Lemons": Quality Uncertainty and the Market Mechanism". The Quarterly Journal of Economics 84
  2. Amartya Sen, On Ethics and Economics, 1988, (Oxford, UK: Blackwell Publishing).
  3. A. Mas-Colell, M. Whinston, and J. Green (1995), Microeconomic Theory. Chapter 14, 'The Principal-Agent Problem'
  4. Arrow, Kenneth (1963). "Uncertainty and the Welfare Economics of Medical Care", American Economic Review.
  5. Baker, Tom (1996). "On the Genealogy of Moral hazard". Texas Law Review 75.
    1. Boyd, John H. (April 2000), "A User’s Guide to Banking Crises". World Bank.
    2. Choong, Beng Soon, and Ming-Hua Liu, 2006, “Islamic Banking: Interest-Free or Interest-Based?”.
  6. Cihák, Martin and Heiko Hesse., (2008): "Islamic Banks and Financial Stability: An Empirical Analysis," IMF Working Paper.
  7. Deirdre Shaw, Edward Shiu, (2003) "Ethics in consumer choice: a multivariate modelling approach", European Journal of Marketing, Vol. 37.
    1. Dembe, Allard E. and Boden, Leslie I. (2000). "Moral Hazard: A Question of Morality?" New Solutions 2000.
    2. Hart, Oliver and Moore, John, 1988. "Incomplete Contracts and Renegotiation," Econometrica, 56(4).
    3. Hart, Oliver and Moore, John, 1988. "Incomplete Contracts and Renegotiation," Econometrica.
    4. Holmstrom, B. (1979), "Moral hazard and observability". Bell Journal of Economics.
    5. Ismal,Rifki(2009), Assessing Moral Hazard Problem in Murabahah Financing, Journal of Islamic Economics, Banking and Finance
    6. Kahneman, Daniel. Thinking Fast, Thinking Slow.
    7. Krugman, Paul (2009). The Return of Depression Economics and the Crisis of 2008, W.W. Norton Company Limited.
    8. Linus Wilson and Yan Wu (2010) "Common (Stock) Sense about Risk-Shifting and Bank Bailouts", Financial Markets and Portfolio Management.
    9. Masudul Alam Choudhury Mohammad Ziaul Hoque, (2004), “Ethics and economic theory”, International Journal of Social Economics.
    10. Munday,Stephen (2000). Markets and Market Failure, Heinemann
    11. Shaw d, shinue. (2000). The impact of ethics in consumer choice: a mulitivariate modeling case study,ANZMAC visionary marketing for the 21 century. Facing the challenge.
  8. Shaw, W., Barry, V. 1998. Moral in Business, Wadsworth Publishing Company, 7th ed.
  9. Walking Through Moral Hazard Minefields, www.imf.org.

31.     Linus Wilson (2009),Debt Overhang and Bank Bailouts.