آسیب پذیری تاسیسات آب و فاضلاب شمال تهران در مقابل رواناب (منطقۀ یک آبفا)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی

2 معاون بهره‌وری مصرف آب، وزارت نیرو

چکیده

رواناب شهری از پدیده‌هایی است که اغلب سبب تخریب سازه‌های شهری می‌شود. سازه‌ها و تجهیزات سازمان آب و فاضلاب (آبفا) در منطقۀ یک تهران از جمله تجهیزات آسیب‌پذیرند که در پهنۀ شمالی تهران گسترده شده‌اند. محدودۀ اخیر به‌دلیل وسعت حوضه‌های بالادست، شیب زیاد و افزایش شدت و حجم بارش نسبت به سایر نواحی تهران، تسطیح زمین و ناتوانی مسیل‌ها در هدایت جریان آب با مشکل رواناب‌های شدیدی در هنگام بارندگی مواجه است. این پژوهش با استفاده از داده‌های رقومی ارتفاعی 10 متر منطقه (DEM)، نقشۀ زمین‌شناسی 1:100000، نقشۀ خاک منطقه، آمار و داده‌های هواشناسی و هیدرومتری سال‌های1351 تا 1392، آمار جمعیت 1385، داده‌های مکانی از مراکز درمانی- امدادی (پایگاه امداد، آتش‌نشانی، پایگاه مدیریت بحران، مراکز درمانی و بیمارستان)، مراکز خطر (گاز، پمپ بنزین، خطوط برق، مخازن )، کاربری اراضی انجام گرفته است. در مراحل تحقیق، ابتدا زیرمعیارهای مؤثر بر آسیب‌پذیری منطقۀ تحقیق، تعریف شده و به روشAHP-FUZZY وزن‌دهی شدند و در نتیجه میزان تأثیر هر کدام بر آسیب‌پذیری شاخص‌های مورد نظر مشخص شده و با به‌کارگیری مدل TOPSIS توزیع شدند. نتایج مطالعات نشان داد شاخص‌های تراکم مراکز خطر (ایستگاه گاز و خطوط انتقال نیرو)، بافت فرسوده، شیب، تراکم نسبی جمعیت، شرایط تأسیسات (از لحاظ قطر و عمق کار گذاشتن) و وجود مسیل‌های شمال تهران (درکه، دربند، ولنجک، مقصودبیک، جمشیدیه، دارآباد و لارک) که مانع دفن تأسیسات در عمق زیاد به‌منظور محافظت و امنیت بیشتر است، در افزایش آسیب‌پذیری دخیل‌اند. همچنین مقایسۀ یافته‌ها آشکار کرد که در منطقۀ مرکزی و شمالی محدودۀ تحقیق که تراکم تأسیسات آبرسانی بیشتر است، در صورت رخداد حادثۀ فضایی مناسب برای استقرار تأسیسات آبرسانی اضطراری یافت نمی‌شود و در قیاس با آن در بخش‌های جنوبی این منطقه که تراکم تأسیسات آبرسانی کمتر است، فضاهای مناسب از جمله فضاهای سبز شهری بیشترند.

کلیدواژه‌ها


[1]. تهذیبی، کامبیز؛ نوری، مهدی؛ مشعوف، بیژن؛ نصیبی، مهدی (1394). «ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه‌های انتقال آب با استفاده از روش خوشه‌بندی». فصلنامة علمی پژوهشی مدیریت بحران. ش 5: 104-97.
[2]. حسن‌نیا، احد؛ فکور، زهرا (1390). «انواع روش‌های مقاوم‌سازی لوله‌های مدفون». اولین کنفرانس ملی مدیریت بحران، زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریا‌نهای حیاتی، تهران، وزارت کشور. سازمان مدیریت بحران کشور: 7-1.
[3]. رادمهر، احمد؛ عراقی‌نژاد، شهاب (1393). «کاربرد روش تصمیم‌گیری چندمعیارة مکانی فازی در تعیین مناطق آسیب‌پذیر از سیلاب (مطالعة موردی: حوضة آبخیز شهری تهران)».دانش و آب و خاک، ش4: 128-115.
[4]. رامشت، محمدحسین؛ انتظاری، مژگان (1394). «چرا دانش مخاطرات‌؟ (ضرورت پرداختن به آسیب‌پذیری انسان)». دانش مخاطرات، ش 4: 375-371.
[5]. رجب‌زاده، علیرضا (1394). «چرا دانش مخاطرات‌؟ (تبیین حقوق و مخاطرات)». دانش و مخاطرات، ش1: 4-1.
[6]. منجزی، ناهید (1392). شناسایی مکان‌های مناسب جهت احداث سدهای زیر‌زمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم‌گیری چند‌معیارة فازی در دشت بتوند، استان خوزستان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر کاظم رنگزن. دانشگاه شهید چمران اهواز.
[7]. زارع، مهدی (1395). «سخن عضو هیأت تحریریه: چرا دانش مخاطرات؟». دانش مخاطرات، ش 3: 94-91.
[8]. صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله (1393). «راهبردهای مدیریت مخاطرة سیل در مناطق روستایی با مدل SWOC-TOPSIS (مطالعة موردی: حوضة آبریز قره‌چای رامیان). جغرافیا و مخاطرات محیطی، ش 12: 128-105.
[9]. صالحی، اسماعیل؛ رفیعی، یوسف؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ آقابابایی، محمدتقی (1392). «پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (مطالعة موردی: تهران)». محیط‌شناسی، ش3. 188-179.
[10]. قنواتی، عزت‌الله (1392). «پهنه‌بندی خطر سیلاب شهر کرج با استفاده از منطق فازی». جغرافیا و مخاطرات محیطی، ش8. 131-113.
[11]. قهرودی تالی، منیژه (1386). «مدیریت سیلاب شهری با طراحی  Geodatabase(مطالعة موردی : شهر نور در استان مازندران)» دومین کنفرانس مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه: 12-1.
[12]. قهرودی تالی، منیژه (1389). «تأثیر حوضه‌های بالادست تهران بر رخداد سیلاب در مناطق مسکونی تهران (مطالعة موردی: تأثیر حوضۀ فرحزاد در منطقۀ 2 تهران)». اولین کنفرانس ملی مدیریت سیلاب‌های شهری: 9-1.
[13]. قهرودی تالی، منیژه (1390). «ارزیابی موقعیت مکانی شبکة مسیل‌های تهران». فصلنامة جغرافیای طبیعیلار. ش13. 70-59.
[14]. قهرودی تالی، منیژه؛ ثروتی، محمدرضا؛ صرافی، محمد؛ پورموسوی، سیدمحمد؛ درفشی، خه‌بات (1391). «ارزیابی آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب در شهر تهران». فصلنامة علمی امداد و نجات، ش 3. 93-79.
[15]. قهرودی تالی، منیژه؛ مجید هروی، آنیتا؛ عبدلی، اسماعیل (1395). آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب شهری (مطالعة موردی‌: تهران، درکه تا کن).جغرافیا و مخاطرات محیطی، ش17. 35-21.
[16]. گواهی، عبدالرحیم (1393). «چرا دانش مخاطرات‌؟ (2) (مخاطره‌شناسی و آینده‌پژوهشی)». دانش مخاطرات، ش 2. 130-127.
[17]. مقیمی، ابراهیم (1396). «چرا دانش مخاطرات‌؟ (مخاطره‌شناسی امری فطری است )». مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق )، ش1: 7-1.
[18]. مقیمی، ابراهیم (1395). «چرا دانش مخاطرات؟ (دیدگاهی جدید برای درک مخاطرات‌)». مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، ش 3. 197-191.
[19]. مقیمی، ابراهیم (1393). «چرا دانش مخاطرات‌؟ (تعریف و ضرورت)».دانش مخاطرات، ش 1: 3-1.
[20]. منصوریان، علی (1395). چرا دانش مخاطرات‌؟ (تأکید بر لزوم پژوهش و همکاری‌های بین‌رشته‌ای برای شناخت بهتر مخاطرات و توسعه). دانش مخاطرات، ش 3: 4-1.
[21]. منطقۀ یک آب و فاضلاب (آبفا)، http://t1ww.tpww.ir .
[22]. میرزایی، محمد (1394). «چرا دانش مخاطرات؟ (اهمیت رفتار و سبک زندگی سلامت‌محور در پیشگیری از مخاطرات در دوران معاصر)».  دانش مخاطرات. ش3: 273-267.
[23]. نوروزی خطیری، خدیجه‌؛ امیدوار، بابک؛ ملک‌محمدی، بهرام؛ گنجه‌ای، سجاد (1392). «تحلیل ریسک مخاطرات چندگانة شهری در اثر سیل و زلزله (مطالعة موردی‌: منطقۀ بیست تهران)». جغرافیا و مخاطرات محیطی. ش7: 68-53.
]24[. Asadzadeh, A. (2014). “Assessing Site Selection of New Towns Using TOPSIS Method under Entropy Logic a Case study: New Towns of Tehran Metropolitan Region (TMR)”. Environmental Management and Sustainable Development. 3 (1): 24-29, 10.5296/emsd.v3i1.4874.
[25[. Baba, T.; Taniguchi, J.; Kusunoki, N; Miyoshi, M.;  Aki, H.,(2017). “Preliminary Study on Long-Term 41-Flooding After the Tsunami”. Journal of Disaster Research. 12(4): 741-749.
[26] Ghahroudi Tali, M.; Tavakolinia, J.; Majidi Heravi, A. (2016). “Flood Vulnerability Assessment in Northwestern Areas of Tehran”. Journal of Disaster Research. 11(4): 697-704.
[27[. Kato, R.; Shimizu, S.; Shimose, K.; Iwanami, K. (2017). “Very Short Time Range Forecasting Using CReSS-3DVAR for a Meso-γ -Scale, Localized, Extremely Heavy Rainfall Event: Comparison with an Extrapolation-Based Nowcast”. Journal of Disaster Research. 12 (5):967-974.
[28[. Ohara, M.; Nagumo,N.; Shrestha,B.B.; Sawano, H. (2016). “Flood Risk Assessment in Asian Flood Prone Area with Limited Local Data, Case Study in Pampanga River Basin, Philippines”. Journal of Disaster Research. 11(6): 1150-1158.
[29]. Xing, L. (2008). “An Efficient Binary-Decision-Diagram-Based Approach for Network Reliability and Sensitivity Analysis”. IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics—Part A: Systems and Humans. 38 (1). 105-115.
]30[. Zhan, X.; Huang, M.  (2004). Arc CN- runoff: ArcGIS tool for generating curve number and runoff maps. Environ. Model Software, 875-879, 10.1016/j.envsoft.2004.03.001.