مکان‌گزینی جهات مناسب توسعۀ شهری کامیاران با رویکرد مخاطره‌شناسی مبتنی بر اعمال مناطق ممنوع ژئومورفولوژیکی

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

2 کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران

چکیده

فعالیت‌های بدون برنامۀ انسان در محیط، مخاطرات و خسارات مختلفی در پی دارد که هرکدام از این مخاطرات، جنبه‌های اجتماعی متعددی دارند که می‌توان آثار و عواقب فاجعه‌آمیز آنها را به‌کمک برنامه‌ریزی‌های قبلی و آمادگی برای اقدامات اضطراری کاهش داد. پژوهش حاضر توسعۀ شهری کامیاران را با رویکرد محیطی و مخاطره‌شناسی مبتنی بر اعمال مناطق ممنوع ژئومورفولوژیکی بررسی می‌کند. با این هدف و در رویکردی سیستمی، متغیرهای محیطی شامل پارامترهای زمین‌شناسی (لیتولوژی و گسل)، پارامترهای مورفولوژیک (شیب، جهت شیب و ارتفاع)، پارامترهای هیدرومورفولوژیک (رودخانه) و پارامترهای انسانی (کاربری اراضی و فاصله از نقاط شهری و جمعیتی) در محدودۀ مطالعاتی بررسی شده و برمبنای استانداردهای موجود و نیز شرایط منطقۀ مطالعاتی، مناطق ممنوع مشخص شدند. در مرحلۀ بعد، نواحی و پهنه‌های باقی‌ماندۀ محدودۀ مطالعاتی با استفاده از مدل‌های منطق فازی و ANP به رده‌های مناسب و بسیار مناسب طبقه‌بندی شدند. نتایج نشان داد که 4/61 کیلومتر مربع معادل 5/37 درصد از محدودۀ مطالعاتی با توجه به استانداردها و شرایط موجود، منطقۀ ممنوع است که اغلب منطبق بر قسمت‌های شمالی و شمال شرقی کامیاران است. از کل مساحت مورد بررسی نیز 5/26 درصد در پهنۀ مناطق بسیار مناسب قرار دارد که بیشتر در قسمت جنوب غربی قرار دارد و بنابراین با توجه به مساحت کنونی شهر کامیاران، قسمت جنوب غربی پهنۀ شهری، فضای بهینۀ توسعه را برای چند سال آینده مبتنی بر حرکت در مسیر کم‌خطر در اختیار دارد. به‌عنوان نتیجۀ نهایی می‌توان گفت که پژوهش حاضر مبتنی بر اعمال مناطق ممنوع و نگرش سیستمی آن زمینه‌ای برای مدیریت فضایی کارای توسعه‌های سکونتگاهی و به‌ویژه شهری و پیراشهری است.

کلیدواژه‌ها


[1].       اسفندیاری، مهدیه (1392). «بررسی نقش عوامل ژئومورفولوژیک بر توسعۀ فیزیکی شهر اراک به‌منظور تدوین مدل دادۀ مفهومی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
[2].              اسمیت، کیت (1382). مخاطرات محیطی، ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: سمت.
[3].       امانپور، سعید؛ علیزاده، هادی؛ و قراری، حسن (1392). «تحلیلی بـر مکان‌یابی جهـات بهینـۀ توسـعۀ فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از مدل AHP»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقـه‌ای، دورۀ 3، ش 10، ص 97-83.
[4].       پورطاهری، مهدی؛ پاشانژاد، احسان؛ و احمدی، حسن (1395). «ارزیابی میزان روایی روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه در تعیین پهنه‌های مناسب توسعۀ شهری (مطالعۀ موردی شهرستان آذرشهر)»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 20، ش 1، ص 20-1.
[5].       رضایی‌مقدم، محمدحسین؛ و خیری‌زاده آروق، منصور (1393). «شیبه‌سازی فضایی، مخاطرات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی توسعۀ فیزیکی شهر ملکان»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 1، ش 1، ص 24-5.
[6].              روستایی، شهرام؛ و جباری، ایرج (1391). ژئومورفولوژی مناطق شهری، چ چهارم، تهران: سمت،.
[7].              زیاری، کرامت‌الله (1384). برنامه‌ریزی شهرهای جدید، چ ششم، تهران: سمت.
[8].       شکور، علی؛ شمس‌الدینی، علی؛ و توکلی، لیلا (1395). «نقش عوامل ژئوموفولوژیک در توسعۀ فیزیکی شهرها با استفاده از نرم‌افزار GIS» (مطالعۀ موردی: بخش میمند- فارس)، فصلنامۀ جغرافیای طبیعی، دورۀ 9، ش 2، ص 34-17.
[9].       عابدینی، موسی؛ میرزاخانی، بهاره؛ و عسگری، آتنا (1394). پهنه‌بندی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین در شهرستان اراک با استفاده از مدل منطق فازی (با رویکرد توسعۀ آتی شهر اراک)»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، ش 18، ص 72-59.
[10].      قدیری معصوم؛ مجتبی، جعفر‌بیگلو، منصور؛ موسوی روزان، سیدمحمد؛ و بخشی، زهرا (1392). «نقش عوامل طبیعی در پراکنش فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان تربت‌جام»، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، دورۀ 2، ش 4، ص 54-33.
[11].          مخدوم، مجید (1384). شالودۀ آمایش سرزمین، چ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[12].          مقیمی، ابراهیم (1387). ژئومورفولوژی شهری، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[13].     ملکی، امجد؛ دهساری، مهین؛ و رضائی، پیمان (1394). «تنگناهای ژئومورفولوژیک توسعۀ کالبدی شهر جوانرود با استفاده از مدل Fuzzy Logic»، مدرس علوم انسانی (برنامه‌ریزی و آمایش فضا)، دورۀ 19، پیاپی 90، ش 4، ص 184-159.
[14].     میرکتولی، جعفر؛ و حسینی، سید محمد‌حسن (1392). «ارزیابی تناسب اراضی میان بافتی شهر گرگان برای توسعۀ میان‌افزا با استفاده ترکیبی از GIS و AHP»، فصلنامۀ مطالعات شهری، ش نهم، ص 80-69.
[15].          نظریان، اصغر (1389). پویایی نظام شهری ایران، چ دوم، مبتکران.
[16].     ولدی، بختیار؛ خضری، سعید؛ و قربانی، محمد‌صدیق (1394). «تحلیل و پهنه‌بندی مخاطرات مورفوتکتونیک شهرستان کامیاران»، دانش مخاطرات، دورۀ 2، ش 2، ص 268-251.
[17].            Chunyan, J., Yonggang, J., Hongxian, s., Changwei,T., Fanghui, j and Zhongnian, Y., (2011), “Coastal Urban Road Geo – Disaster Monitoring Problems of Laoshan District”, Procedia Engineering, V. 21, pp: 368-375.
[18].            Del Monte, M., D Orefice, M., Luberti, G, M., Marini, R., Pica, A and Vergari, F, (2016), Geomorphological Classification of Urban Landscapes: the case study of Rome(Italy), Journal of Maps, V. 12, pp: 178-189.
[19].            Devendra, C., Shankar, R, (2012), “An STEEP-Fuzzy AHP-TOPSIS Framework for
Evaluation and Selection of Thermal Power Plant Location: A Case Study from
India” V. 42, (1), pp: 510-521.
[20].            Gibreel, T.M., Herrmann, S., Berkhoff, K., Nuppenau, E, A and Rinn, A, (2014), “Farm Types as an Interface between an Agro-Economical Model and CLUE-Naban Land
Change Model: Application for Scenario Modeling”, 36, pp: 766-778.
[21].            Han, Y and Jia, H, (2017), “Simulating the spatial dynamics of urban growth with an integrated modeling approach: A case study of Foshan, China”, Ecological Modelling, V.23, pp: 107-116.
[22].            Malczewski, J, (2006). Ordered weighted averaging with fuzzy quantifiers: GIS-based multicriteria evaluation for land-use suitability analysis. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, V. 8(4), PP: 270-277.‌
[23].            Mohapatra, S, N., Pani, P and Sharma, M, (2014), Rapid Urban Expansion and Its Implications on Geomorphology: A Remote Sensing and GIS Based Study, Geography Journal, Hindawi, Article ID 361459, pp: 1-10.
[24].            Reynard, E., Pica, A and Coratza, P, (2017), “Urban Geomorphological Heritage. An Overview”, Quaestions Geographicae, V. 36 (3), pp: 7-20.