مدیریت رسانه‌ای مخاطرات ریزگردها؛ با تأکید بر ریزگردهای خوزستان

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

تأثیر انکارناپذیر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و نظارت، آنها را به عاملی محوری در «مدیریت مخاطرات و بحران‌ها» در جوامع معاصر تبدیل کرده است. بی‌تردید پدیدۀ ریزگردها در مناطق مختلف کشور به‌‌ویژه در استان خوزستان از مخاطرات مهم ایران از دهۀ 1380 بوده که با توجه به ساختار اجتماعی استان‌های جنوبی به‌دلیل توجه ناکافی رسانه‌ها، امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران را در معرض مخاطره قرار داده است. این پژوهش با هدف شناخت پوشش رسانه‌ای ریزگردهای خوزستان در خبرگزاری‌های ایرنا و تسنیم، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست درصدد پاسخگویی به این سؤال است که رسانه‌های مورد نظر با توجه به اهمیت زیاد در آگاهی‌بخشی، حساسیت‌افزایی، آموزش مردم و نظارت بر مسئولان، «چه اندازه و چگونه» اخبار ریزگردهای خوزستان را پوشش داده‌اند. نتایج این پژوهش می‌تواند به تولید دانش در زمینۀ اطلاع‌رسانی و ارتباطات خطر در حوزۀ نظری و نیز زمینه‌ای برای تولید الگوی مناسب در همین زمینه در عرصه عمل منجر شود. بدین منظور 314 مطلب مرتبط با پدیدۀ ریزگردها در استان خوزستان که به‌صورت تمام‌شماری در چهار تارنمای ذکرشده طی سال 1395 منتشر شده بود با استفاده از روش «تحلیل محتوای مقوله‌ای» بررسی شد. یافته‌ها گویای آن است که بیشتر مطالب انتشاریافته، مربوط به خبرگزاری تسنیم است و کمترین آن به تارنمای جهاد کشاورزی اختصاص دارد. نکتۀ مهم این است که با توجه به اهمیت پدیدۀ ریزگردها در کشور و به‌خصوص مناطق جنوب غربی، خبرگزاری دولتی ایرنا و تارنماهای دو سازمان و وزارتخانۀ مهم دولتی درگیر این مخاطره یعنی «سازمان حفاظت محیط زیست» و «وزارت جهاد کشاورزی» به لحاظ وظیفۀ ذاتی خود در این حوزه، در انجام مسئولیت خود توجه ناکافی و عملکرد ناموفق داشته‌اند. نتایج همچنین بیانگر آن است که در حدود 66 درصد مطالب بحران ریزگردهای خوزستان، به دوره‌های حین و پس از بحران و فقط 33 درصد مطالب ریزگردها در رسانه‌های بررسی‌شده به قبل از بحران یعنی دورۀ مخاطره اختصاص داشته است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین قالب‌های به‌کار‌رفته در پوشش خبری ریزگردهای خوزستان شامل «خبر» و «مصاحبه» بوده و از «گزارش» کمتر بهره برده شده است. این در حالی است که گزارش در زمینۀ اطلاع‌رسانی از ارزش زیادی برخوردار است و قادر است به‌صورت عمقی پدیده‌ها را بررسی کند و به چرایی و چگونگی آن بپردازد. نکتۀ قوت تارنماهای تحت بررسی آن است که بیشتر اخبار ریزگردها محصول کار خبرنگاران تارنماهای مذکور است که بیانگر جدی تلقی کردن مسئولیت اجتماعی‌شان است.

کلیدواژه‌ها


1[. احراری، ابراهیم (1384). راهبردهای رسانه ای برای پیشگیری از بحران. فصلنامه پژوهش های ارتباطی، ش 42و 43: ص 155- 176.
]2.[ اسمیت، کیت (1392). مخاطرات محیطی. ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: سمت.
]3[. پیشنمازی، پروانه (1394). ملزومات کارایی رسانه در پوشش خبری زلزله؛ نقش مدیران خبر در مدیریت بحران، روزنامۀ شرق، پنجشنبه 3 دی 1394: ص 11.
]4[. ترزیس، جرج (1384). نقش رسانه‌ها در دوران بحران، ترجمۀ عباس محمدی شکیبا، فصلنامۀ پژوهش و سنجش، ش 42 و 43: ص 216-203.
]5[. ربیعی، علی؛ شاه قاسمی، احسان (1387). نقش ارتباطات در مدیریت بحران، نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات. ش 7: ص 61- 81
]6[. رضایی بایندر، محمدرضا (1395). بررسی نقش رسانه‌ها در آموزش مهارت‌های شهروندی و رفتارهای مدنی، فصلنامۀ پژوهش و سنجش، تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ش 33.
]7[. روشندل اربطانی، طاهر ( 1387). نقش مدیریت رسانه در تحول بحران از تهدید به فرصت، فصلنامه پژوهش های ارتباطی، شماره 55.
]8[. سعادت، مهدیه؛ قربانی‌نیا، زهرا؛ و لک، فاطمه (1392). بررسی تأثیرات ریزگرد در هوا، آب و خاک، اولین همایش ملی برنامه‌ریزی، حفاظت از محیط زیست و توسعۀ پایدار، همدان، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه.
]9[. فاضلی، حمید (1392). هوشمندانه با بحران‌های ناشی از سوانح طبیعی مواجه شویم، فصلنامۀ کاربردهای فناوری و فضایی در مدیریت و کاهش خطر طبیعی، سازمان فضایی ایران.
]10[. فرامرزی، محمد‌سالار و صفرنیا، حسن (1396). ارتباطات بحران؛ هدایتگر سازمان به ساحل نجات، فصلنامۀ تدبیر، ش 218.
]11[. کاویانی راد، مراد (1390). نسبت ژئوپلیتیکی امنیت زیست‌محیطی و توسعۀ پایدار؛ مطالعه موردی دریاچه ارومیه، فصلنامۀ مطالعات راهبردی. ش 1 (مسلسل 51): ص 115- 147.
]12[. گزارش کمیسیون انرژی مجلس (1395). بحران قطعی آب، برق و مخابرات در استان خوزستان.
]13[. مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
]14[. نصراللهی، اکبر (1394). مدیریت پوشش خبری بحران در رسانه‌های حرفه‌ای. تهران: همشهری.
]15[. نصراللهی، اکبر (1395). بحران در مدیریت بحران، روزنامۀ جام جم، ش 4273.
]16[. نیکنام، احمد (1396). میزان و چگونگی پوشش رسانه‌ای ریزگردهای خوزستان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال.
[17]. Barnes, M. D, Hanson, C. L, Len, N, Meacham, A.T. & Mc Intyre. E. (2008). “Analysis of media agenda setting during and after Hurricane Katrina”, American Journal of public Health, 98(4) pp: 604-610.
[18]. Booth, S., A. (1993). Crises Management Strategy, London, Routledge.
[19]. Hayes, Maxine (2002). Crisis Communication: To Be Effective, Treat it Like Water, University of Washington School of Public Health & Community Medicine, Northwest Public Health
[20]. Meyers,G., & Holusha, J. (1988). Managing  Crises, London, unwin.
[21]. Pearson, C.M, & Clair, J.A. (1998). “Reframing Crises Management”, Academy of Management Review.
[22]. Yates D. & Paquette S. (2011). “Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake”, International Journal of Information Management, 31, 1, pp: 6-13.