شناسایی الزامات آموزش چگونگی مواجهه با زلزله توسط شبکه‌های تلویزیونی صداوسیما

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت رسانه، دانشکدۀ ارتباطات و رسانه، دانشگاه صداوسیما

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

زلزله از بلایای طبیعی مخرب محسوب می‌شود که در ایران تا کنون آسیب‌های مالی و جانی فراوانی را برجای گذاشته است. این موضوع، ضرورت پرداختن به آموزش عمومی برای آمادگی در مقابل زلزله را نشان می‌دهد. یکی از راه‌های ارائۀ آموزش عمومی، استفاده از تلویزیون است، اما باید نقش‌ها و الزامات تلویزیون برای ارائۀ این آموزش‌ها تبیین شود. این تحقیق با هدف احصای چنین نقش‌ها و الزاماتی با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت. در این پژوهش با 16 کارشناس که به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند، مصاحبۀ عمیق انجام پذیرفت و کدگذاری باز و محوری مصاحبه‌ها با نرم‌افزار MaxQDA2018 صورت گرفت. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که تلویزیون باید کارکردهای آموزشی خود را ناظر بر مراحل «قبل از وقوع بحران»، «هنگام وقوع بحران» و «پس از وقوع بحران» ارائه دهد و در ضمن باید این آموزش‌ها را در قالب‌های «مستقیم و جدی» و «غیرمستقیم و سرگرمی‌محور» ارائه کند. همچنین تلویزیون برای ایفای نقش آموزشی خود باید با استفاده از ظرفیت‌های «فنی و محتوایی»، «فرهنگی» و «سازمانی و بین‌سازمانی»، بر موانع «درون‌سازمانی» و «برون‌سازمانی» غلبه کند و با برآوردن الزامات در چهار بُعد «هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی»، «مخاطب‌شناسی و نیازسنجی»، «سازمانی» و «محتوایی» نقش خود را در ارائۀ آموزش‌های مواجهه با زلزله به‌منظور ایجاد آمادگی عمومی ایفا کند.

کلیدواژه‌ها


[1].              ‏ایسنا (۱۳۹۶). آموزش مجری ویژه بحران در رادیو و تلویزیون. بازیابی ۱۶ شهریور ۱۳۹۷، از‪https://www.isna.ir/news/96112514765 ‎
[2].              ‌‫ایمان، محمدتقی؛ و نوشادی، محمودرضا (۱۳۹۰). «تحلیل محتوای کیفی. عیار پژوهش در علوم انسانی»، 6(3)، ص 44-15.
[3].       ‌‫ببی، ارل (۱۳۹۲). «روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (نظری - عملی)»، (رضا فاضل، مترجم) (ج اول). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
[4].              ‌‫بشیر، حسن (۱۳۸۷). «رسانه‌ها و معناشناسی بحران»، دوفصلنامۀ علمی- پژوهشی دین و ارتباطات، 14(31)، ص 130-111.
[5].              ‌‫بیرودیان، نادر (۱۳۸۹). مدیریت بحران: اصول ایمنی در حوادث غیرمنتظره (حسین حاتمی‌نژاد، ویراستار)، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
[6].       ‌‫پارسی‌زاده، فرخ؛ پیشنمازی، پروانه و نصراللهی، اکبر (۱۳۹۶). «ارزیابی میزان و چگونگی آگاهی مدیران رسانه‌ها از زلزله و مدیریت آن»، فصلنامۀ مدیریت مخاطرات محیطی، 4(2)، ص 191-175.
[7].              ‌‫جلالی، رستم (۱۳۹۱). «نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی»، مجلۀ تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 1(4)، ص 320-310.
[8].       ‌‫جهانگیری کتایون؛ آذین سیدعلی؛ محمدکاظم؛ و رحیمی فروشانی عباس (۱۳۸۹). «تحلیل برخی عوامل مؤثر بر آمادگی مردم شهر تهران در برابر زلزله- سال 1385»، مجلۀ پژوهشی حکیم، 13(3)، ص 164-155.
[9].              ‌‫خجسته، حسن (۱۳۸۴). «بحران بلایای طبیعی و نقش ویژۀ رادیو در کنترل آن»، پژوهش‌های ارتباطی، 42-43(12)، ص 26-7.
[10].     ‌‫رشیدی، احتشام؛ نوری، مهدی؛ و نکوئی، محمدعلی (۱۳۹۳). «شناسایی کارکردهای رسانه‌های جمعی در مدیریت بحران بلایای طبیعی بر اساس فرایند تحلیل شبکه‌ای»، مدیریت بحران، 3(2)، ص 24-15.
[11].     ‌‫رنجبر، هادی؛ حق‌دوست، علی‌اکبر؛ صلصالی، مهوش؛ خوشدل، علیرضا؛ سلیمانی، محمدعلی؛ و بهرامی، نسیم (۱۳۹۱). «نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی: راهنمایی برای شروع»، سالنامۀ پژوهش علوم سلامت و نظامی، 10(3)، ص 250-238.
[12].     ‌‫زنگی‌آبادی، علی؛ و تبریزی، نازنین (۱۳۸۵). «زلزلۀ تهران و ارزیابی فضایی آسیب‌پذیری مناطق شهری»، پژوهش‌های جغرافیایی، 38(56)، ص 130-115.
[13].     ‌‫صلواتیان، سیاوش (۱۳۹۵). «طراحی الگوی جامع نقش رادیو و تلویزیون‌های محلی و ملی در مدیریت مخاطرات طبیعی ایران»، دانش مخاطرات، 9(3)، ص 232-211.
[14].          ‌‫صلواتیان، سیاوش (۱۳۸۹). رسانه‌ها و مدیریت بحران (پیش‌بینی، پیشگیری، آمادگی)، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
[15].     ‌‫صلواتیان، سیاوش؛ و روشندل اربطانی، طاهر (۱۳۹۰). «مدیریت رسانه‌ای بحران؛ رویکردی پیشگیرانه»، پژوهش‌های ارتباطی، 18(66)، ص 176-149.
[16].     ‌‫صلواتیان، سیاوش؛ و فرهنگی، علی‌اکبر (۱۳۹۵). مدیریت رسانه‌ای بلایای طبیعی محلی با رویکرد به نقش شبکه‌های استانی صداوسیما (ابراهیم حقیقی، ویراستار)، انتشارات دانشگاه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
[17].          ‌‫عباس‌زاده، محمد (۱۳۹۱). «تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. جامعه‌شناسی کاربردی»، 23(1)، ص 34-19.
[18].     ‌‫قنبری، سعید؛ و آزاددوست، مصطفی (۱۳۹۵). «کارکردها و رویکردهای رسانه در مدیریت بحران». مقالۀ ارائه‌شده در دومین همایش ملی رسانه، ارتباطات و آموزش‌های شهروندی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق.
[19].     ‌‫مهربان، فاطمه (۱۳۹۳). مدیریت بحران زلزلۀ احتمالی شهر تهران به کمک رسانه‌های اجتماعی (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت رسانه). دانشگاه علامه طباطبایی.
[20].     ‌‫میرباقری، مرتضی (۱۳۹۶، ۲۱ تیر). تلویزیون ایران ۸۷ درصد بیننده دارد/ فیلترینگ مذهبی و سیاسی نداریم. بازیابی ۱۹ مرداد ۱۳۹۷، از ‪https://www.mehrnews.com/news/4029187
[21].     ‌‫یاری، ارسطو؛ و پریشان، مجید (۱۳۹۶). «بررسی نقش آموزش در مدیریت ریسک مخاطرات طبیعی (زلزله) مورد: مناطق روستایی شهرستان قزوین»، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 13(4)، ص 62-49.
[22].            Abarquez, I; & Murshed, Zubair. (2004). "Community-Based Disaster Risk Management: Field Practitioners", Handbook’, ADPC, Klong Luang.
[23].            Alexander, David E. (2014). "Social media in disaster risk reduction and crisis management", Science and engineering ethics, 20(3), pp: 717-733.
[24].            An, Seon-Kyoung; & Gower, Karla K. (2009). "How do the news media frame crises? A content analysis of crisis news coverage", Public Relations Review, 35(2),pp: 107-112.
[25].            Anderson-Berry, Linda; & King, David. (2005). "Mitigation of the impact of tropical cyclones in northern Australia through community capacity enhancement", In Mitigation of Natural Hazards and Disasters: International Perspectives, pp: 35-60. Springer.
[26].            Becker, Julia S.; Paton, Douglas; Johnston, David M.; Ronan, Kevin R.; & McClure, John. (2017). "The role of prior experience in informing and motivating earthquake preparedness", International Journal of Disaster Risk Reduction, 22, 179-193. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.03.006
[27].            Burns, Nancy; & Grove, Susan K. (1993). "The practice of nursing research", Conduct, critique & utilization, 4(5).
[28].            Dominick, Joseph R. (2010). The dynamics of mass communication: Media in the digital age. Tata McGraw-Hill Education.
[29].            Downe-Wamboldt, Barbara. (1992). "Content analysis: method, applications, and issues", Health care for women international, 13(3), PP: 313-321.
[30].            Elo, Satu; & Kyngäs, Helvi. (2008). "The qualitative content analysis process", Journal of advanced nursing, 62(1), pp: 107-115.
[31].            Ghafory-Ashtiany, M. (1999). "Rescue operation and reconstruction of recent earthquakes in Iran", Disaster Prevention and Management: An International Journal, 8(1), pp: 5-20. https://doi.org/10.1108/09653569910258174
[32].            Ghassabi, Fateme; & Zare-Farashbandi, Firoozeh. (2015). "The role of media in crisis management: A case study of Azarbayejan earthquake", International Journal of Health System and Disaster Management, 3(2), pp: 95.
[33].            Harrison, Shirley. (2016). Disasters and the media: Managing crisis communications. Springer.
[34].            Hashemnejad, Fatemeh; & Bidaki, Mohammad Sadegh. (2018). "The Role of National Media in Crisis Management and Maintaining Peace of the Citizens (Case Study: Citizens of District 22 of Tehran)", Information and Communication Technology in Educational Sciences, 8(2(30)), pp: 41-56. Retrieved from http://ictedu.iausari.ac.ir/article_30855.html
[35].            Hilding-Hamann, Sidsel. (2012). The effects of social media on crisis communication: A case study of the response strategy performed by Research in Motion. Aarhus University.
[36].            Hsieh, Hsiu-Fang; & Shannon, Sarah E. (2005). "Three approaches to qualitative content analysis", Qualitative health research, 15(9), pp: 1277-1288.
[37].            Ismail-Zadeh, Alik; & Takeuchi, Kuniyoshi. (2007). "Preventive disaster management of extreme natural events", Natural hazards, 42(3), pp: 459-467.
[38].            Jin, Yan; Liu, Brooke Fisher; & Austin, Lucinda L. (2014). "Examining the role of social media in effective crisis management: The effects of crisis origin, information form, and source on publics’ crisis responses", Communication research, 41(1), pp: 74-94.
[39].            Kim, Yong‐Chan; & Kang, Jinae. (2010). "Communication, neighbourhood belonging and household hurricane preparedness", Disasters, 34(2), pp: 470-488.
[40].            Krippendorff, Klaus. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. London: SAGE.
[41].            Latonero, Mark; & Shklovski, Irina. (2013). "Emergency management, Twitter, and social media evangelism", In Using Social and Information Technologies for Disaster and Crisis Management, pp: 196-212. IGI Global.
[42].            Mäkinen, Maarit; & Wangu Kuira, Mary. (2008). "Social media and postelection crisis in Kenya", The International Journal of Press/Politics, 13(3), pp: 328-335.
[43].            Mcanany, Emile G. (1983). "Television and crisis: Ten years of network news coverage of Central America", 1972-1981. Media, Culture & Society, 5(2), pp: 199-212.
[44].            Pararas-Carayannis, George. (2014). "Mass media role in promotion of education, awareness and sustainable preparedness for tsunamis and other marine hazards", Science of Tsunami Hazards, 33(1).
[45].            Rattien, Stephen. (1990). "The Role of the Media in Hazard Mitigation and Disaster Management", Disasters, 14(1), pp: 36-45. https://doi.org/10.1111/j.1467-7717.1990.tb00970.x
[46].            Reis, C., Mattedi, M., & Barrios, Y. R. (2017). "Media and disasters: overview of international scientific production from 1996 to 2016", Intercom: Revista Brasileira de Ciências da Comunicação, 40(2), pp: 77-92.
[47].            Romo-Murphy, Eila; & Vos, Marita. (2014). "The role of broadcast media in disaster preparedness education: Lessons learned in the scientific literature 2002–2012", Media Asia, 41(1), pp: 71-85.
[48].            Salavatian, Siavash; Akbar Farhangi, Ali; & Jamaledin Tabibi, Seyed. (2015). The Role of Local and National Radio and TVs in Disaster Management: A case study of 2012 East Azerbaijan – Iran earthquake (Vol. 5).
[49].            Salavatian, Siavash; & Gharagozlou, Alireza. (2011). "The Butterfly Model: the role of mass media at the pre-crisis stage of crisis management", Asia Pacific Public Relations Journal, Vol. 12 No. 2, PP: 60-73.
[50].            Seid‐Aliyeva, Dinara E. (2006). "Role of mass media in the disaster preparedness and sustainable development of society", pp. 79-83. Presented at the AIP Conference Proceedings.
[51].            Shiwaku, Koichi; & Shaw, Rajib. (2008). "Proactive co-learning: a new paradigm in disaster education", Disaster Prevention and Management: An International Journal, 17(2), pp: 183-198. https://doi.org/10.1108/09653560810872497
[52].            Syvertsen, Trine. (1991). "Public television in crisis: Critiques compared in Norway and Britain", European Journal of Communication, 6(1), pp: 95-114.
[53].            White, Connie M. (2016). Social media, crisis communication, and emergency management: Leveraging Web 2.0 technologies. CRC press.
[54].            Yates, Dave; & Paquette, Scott. (2010). Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake (p. 42). Presented at the Proceedings of the 73rd ASIS&T Annual Meeting on Navigating Streams in an Information Ecosystem-Volume 47, American Society for Information Science.