ارزیابی میراث ژئومورفولوژیک شهر خرم‌آباد به‌منظور توسعۀ ژئوتوریسم شهری و حفاظت در برابر مخاطرات انسانی

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران.

2 دانشیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

3 استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

4 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

در سال‌های اخیر ایده‌های میراث ژئومورفولوژیک شهری و ژئوتوریسم شهری در بین دانشمندان و متخصصان، اهمیت زیادی یافته است. این در حالی است که مخاطرات انسانی مؤثر بر محیط طبیعی شهرها، موجب آسیب، تخریب و تهدید میراث ژئومورفولوژیکی شهری شده است؛ بنابراین ارزیابی میراث ژئومورفولوژیکی شهری و ارائۀ یک برنامۀ حفاظتی، ضرورتی بنیادی و لازمۀ توسعۀ ژئوتوریسم شهری پایدار بوده و هدف اصلی این تحقیق است. پژوهش حاضر به‌صورت موردی در شهر خرم‌آباد انجام گرفت. این تحقیق با رویکردی یکپارچه و نوآورانه از طریق تلفیق مطالعات میدانی، ارزیابی کمّی میراث ژئومورفولوژیکی، بررسی عوامل آسیب و تخریب و در نهایت ارائۀ یک برنامۀ حفاظتی برای نخستین بار صورت گرفته است. داده‌های تحقیق بیشتر از طریق مطالعات میدانی، منابع تصویری و نقشه‌های موضوعی تهیه شده است. ابزارهای مورد استفاده نیز شامل نقشه‌های موضوعی، ابزارهای میدانی و نرم‌افزارARC GIS 10.6 است. برای تجزیه‌وتحلیل از مدل پیکا و همکاران (2017) برای ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و از کارهای میدانی نیز برای بررسی مخاطرات انسانی مؤثر بر آنها و ارائۀ برنامۀ حفاظتی بهره گرفته شده است. نتایج نشان داد که از میان 33 ژئومورفوسایت ارزیابی‌شده، تپۀ فلک‌الافلاک با 25، مخمل‌کوه با 24 و تنگ شبیخون با 22 امتیاز، بیشترین امتیاز را برای توسعۀ ژئوتوریسم شهری کسب کردند. در بین مخاطرات تهدیدکنندۀ میراث ژئومورفولوژیکی، بیشترین سهم به‌ترتیب مربوط به راه‌‌‌سازی، ساخت‌وساز در کوه‌پایه‌ها و رهاسازی زباله‌ها و پسماندها در محدودۀ ژئومورفوسایت­هاست؛ بنابراین در تحقیق حاضر یک چارچوب حفاظتی در پنج بخش ایجاد حمایت سازمانی، ارزیابی، شناخت مخاطرات، اقدامات حفاظتی و پایش برای حفاظت میراث ژئومورفولوژیکی و توسعۀ پایدار ژئوتوریسم شهری خرم‌آباد ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ادارۀ کل هواشناسی استان لرستان (1397). شناسنامۀ اقلیمی ادارۀ هواشناسی خرم‌آباد.
 [2]. اسمیت، کیت (1394). مخاطرات محیطی. ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، چ هفتم، تهران: سمت.
[3]. درگاه ملی آمار (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تعداد جمعیت و خانوار شهر خرم‌آباد به تفکیک تقسیمات کشوری.
[4]. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (1392). گزارش نقشۀ زمین‌شناسی 1:25000 خرم‌آباد.
[5]. مقیمی، ابراهیم (1393). «چرا دانش مخاطرات؟ (1)، (تعریف و ضرورت)»، مجلۀ مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورۀ 1، ش 1، ص 3-1.
[6]. مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات (برای زندگی باکیفیت بهتر)، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[7]. مختاری، داود (1394). ژئوتوریسم، تهران: انتشارات دانشگاه تبریز.
[8]. نکوئی صدری، بهرام (1394). مبانی زمین‌گردشگری با تأکید بر ایران، تهران: سمت.
[9]. یمانی، مجتبی؛ گورابی، ابوالقاسم؛ شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ و مرادی­پور، فاطمه (1393). «ارزیابی ژئواقلیم بافت کوهستانی در راستای شناسایی مناطق ژئوتوریسم زمستانی (مطالعۀ موردی: استان لرستان)»، برنامه­ریزی منطقه­ای (دانشگاه آزاد مرودشت)، سال چهارم، ش 16، ص 94-81.
 
[10]. AbdelMaksoud, K. M.; Al-Metwaly, W. M.; Ruban, D. A.; & Yashalova, N. N. (2018). “Geological heritage under strong urbanization pressure: El-Mokattam and Abu Roash as examples from Cairo, Egypt”, Journal of African Earth Sciences, 141, pp: 86-93. https://doi.org/10.1016/j.jafrearsci.2018.02.008.
[11]. Brilha, J. (2016). Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: a review, Geoheritage, 8 (2),pp: 119_134.
[12]. Crofts, R. & Gordon, J.E. (2015). “Geoconservation in protected areas”, In: Worboys, G.L.; Lockwood, M; Kothari, A; Feary, S; & Pulsford, I. (Eds.), Protected Area Governance and Management, ANU Press, Canberra,pp: 531-568.
[13]. Del Monte, M.; Fredi, P.; Pica, A.; & Vergari, F. (2013). Geosites within Rome City center (Italy): A mixture of cultural and geomorphological heritage. Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria, 36 (2), 241-257. DOI: 10.4461/GFDQ.2013.36.20.
[14]. Del Lama, E. A; de La Corte Bacci, D; Martins, L.; da Glória Motta Garcia, M.; & Kazumi Dehira, L (2015). “Urban geotourism and the old Centre of Sao Paulo city, Brazil”, Geoheritage, 7 (2), pp: 147–164. Doi https://doi.org/10.1007/s12371-014-0119-7.
[15]. Da Silva, C. M. (2017). “Urban Geodiversity and Decorative Arts: The Curious Case of the: Rudist Tiles” of Lisbon (Portugal)”, Geoheritage, 9 (31),pp: 1-13.
[16]. IUCN, (2014). IUCN World Parks Congress. The Promise of Sydney. Available from: http://worldparkscon-gress.org/about/promise_of_sydney.html. (Accessed 16.08.17).
[17]. Maghsoudi, M.; Moradi, A.; Moradipour, F; & Nezammahalleh, M. A. (2018). “Geotourism Development in World Heritage of the Lut Desert”, Geoheritage, pp: 1867-2477. https://doi.org/10.1007/s12371-018-0303-2.
[18]. Pereira, P.; Pereira, D.; Caetano Alves, M. I. (2007). “Geomorphosite assessment in montesinho natural park (Portugalia)”, Geographica Helvetica, 62 (3),pp: 159-168. https://doi.org/10.5194/gh-62-159-2007.
[19]. Prosser, C.D. (2013). “Our rich and varied geoconservation portfolio: the foundation for the future”, Proceedings of the Geologists' Association, 124 (4), pp: 568-580. https://doi.org/10.1016/j.pgeola.2012.06.001.
[20]. Palacio-Prieto, J. L. (2015). Geoheritage within Cities: Urban Geosites in Mexico City, Geoheritage, 7(4),pp: 365–373.
[21]. Portal, C. & Kerguillec, R. (2017). “The Shape of a City: Geomorphological Landscapes, Abiotic Urban Environment, and Geoheritage in the Western World: The Example of Parks and Gardens”, Geoheritage, 9 (31),pp: 1-12. https://doi.org/10.1007/s12371-017-0253-0.
[22]. Pica, A.; Luberti, G, M.; Vergari, F.; Fredi, P.; & el Monte1, M. (2017). “Contribution for an Urban Geomorphoheritage Assessment Method: Proposal from Three Geomorphosites in Rome (Italy)”, Quaestiones Geographtcae, 36(3), pp: 21-36. doi: 10.1515/quageo-2017-0030.
[24]. Reynard, E. (2005). “Géomorphosites ET paysage (Geomorphosites and Landscape)”, Géomorphologie: relief, processus, environnement, 3,pp: 181–188.
[25]. Reynard, E.; Kaiser, C.; Martin, S.; Regolini, G. (2015). “An application for Geosciences communication by smartphones and tablets”, In: Lollino G. et al. (eds), Engineering geology for society and territory, Springer International Publishing, Switzerland, 8,pp: 265–268, doi:10.1007/978-3319-09408-3_46.
[26]. Sai-leung, N. G.; Jiangfeng, L, I.; Shiming, F.; & Young, C.Y. NG (2010). Geodiversityand Geoconservation in Hong Kong. Asian Geographer, 27 (1-2), pp: 1-11.
[27]. Sellier, D. (2016). A deductive method for the selection of geomorphosites. Application to Mont Ventoux, Provence, France. Geoheritage, 8 (1),pp: 15-29.
[28]. Wang, L.; Tian, M.; Wang, L. (2015). “Geodiversity, geoconservation and geotourism in Hong Kong global geopark of China”, Geologists' Assoc, 126 ,pp: 426-437.