پتانسیل‌سنجی خطر سیلاب شهری با رویکرد توسعۀ شهری ایمن (مطالعۀ موردی: شهر گنبد‌کاووس)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه جغرافیاو برنامه ریزی شهری ، دانشگاه اصفهان،

3 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

چکیده

تغییرات آب‌وهوایی سیلاب را به‌همراه دارد. سیل می‌تواند نتیجۀ ریزش باران‌های شدید، ذوب سریع برف و یخ یا تخریب سدها باشد. این فرایند هر علتی که داشته باشد، وقتی که وارد مناطق شهری می‌شود موجب خسارات و گاهی کشته شدن افراد می‌شود؛ زیرا شهر در جریان رشد و توسعۀ خود، به فضاهای هیدرولوژیکی طبیعی تجاوز می‌کند. شهر گنبد در طی سنوات گذشته به‌ویژه در سیل‌ سال‌های 1371، 1380 و 1381 با تهدید سیلاب شهری مواجه بوده و نوع سیلاب، تلفیقی از رودخانه‌ای و ناگهانی بوده است. بی‌توجهی به تهدید شهر گنبد در اثر ریسک‌های سیلاب شهری سبب شده است که در این پژوهش، پتانسیل مخاطرات سیلاب شهری و سیل‌خیزی شهر گنبد بررسی شود. براساس ویژگی‌های سیل‌خیزی طبیعی و انسانی گنبدکاووس و با در نظر گرفتن تمامی جوانب دخیل در پتانسیل خطر سیل و ریسک در توسعۀ شهری به بررسی کاهش مخاطرات سیل برای شهر گنبد‌کاووس در قالب 54 عامل به‌روش تحلیل سلسله‌مراتبی AHP در یک جامعۀ متخصص 35 نفری متشکل از مقامات ارشد، مدیران کل و کارشناسان همۀ سازمان‌های مرتبط پرداخته شد. از میان سه معیار اصلی، معیار مطالعات و برنامه‌ریزی دستگاه‌های اجرایی با بیشترین وزن (75/0) مهم‌ترین تأثیر را در موضوع کاهش مخاطرۀ سیل شهری دارد. همچنین نقشۀ حاصل از خطرپذیری شهرستان گنبدکاووس که با استفاده از 9 پارامتر تعیین شد، بیانگر قرارگیری این شهر در پهنۀ با پتانسیل خطر زیاد است. نتایج حاصل و اتفاقات سیل اخیر حاکی از آسیب‌پذیری شهر گنبد ناشی از ریسک بیرونی سیلاب است. در سال‌های گذشته به ارتقای ایمنی شهر و پایین‌دست توجه نشده است و بر این اساس، باید مطالعات و برنامه‌ریزی جامع توسط دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در نظر گرفته شود.


کلیدواژه‌ها


 [1] امامی دهخوارقانی، ابوالفضل (1391). «‌تشخیص آسیب‌پذیری و بهسازی اماکن تحت پوشش سیل با استفاده از نقشۀ پهنه‌بندی سیل»، دومین کنفرانس مدیریت بحران (وزارت کشور ایران).
[2] ایزدبخش، حمیدرضا (1388). آموزش کاربردی نرم‌افزارهای مهندسی صنایع و مدیریت، چ دوم، ج اول، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیر‌کبیر
[3] حسین‌زاده، سید رضا؛ و جهادی طرفی، مهناز (1386). «اثرات گسترش شهر مشهد بر الگوی زهکشی طبیعی و تشدید سیلاب‌های شهری»، پژوهش‌های جغرافیایی، ش 61، ص 159-145.
[4] عبداللهی، مجید (1394). مدیریت بحران در نواحی شهری، چ پنجم، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور ایران.
[5] قدیری، محمود (1391). «بررسی تحولات نظری آسیب‌پذیری نسبت به مخاطرات طبیعی»، دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران، نوع رسانه[on line: https://www.civilica.com/Paper-NCEVSLL02-NCEVSLL02_279.html ]
[6] محمودزاده، حسن؛ و یاری، واحدی (1396). «کاربرد تکنیک‌های دورسنجی و GIS برای پهنه‌بندی خطر سیلاب در شهر ارومیه با رویکرد تحلیل چندمعیاره»، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دورۀ 49، ش 4، ص 730-719.
[7] مقیمی، ابراهیم (1391). ژئومورفولوژی شهری، چ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[8] وطن فدا، جبار  (1389). مدیریت ریسک سیلاب شهری، انتشارات وزارت نیرو (1).
[9] هادیزاده بزاز، مریم (1391). «تحلیلی بر اهمیت انسجام مدیریت بحران در فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران»، دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران، وزارت کشور ایران.
 [10] Bhattacharya, N. (2010). Flood risk assessment in Barcelona, France. The Netherlands: International institute for geo-information science and earth observation Enscheda (ITC).
[11] Chin, A.; O’dowd, A. P.; & Gregory, K. J. (2013). 39/9 Urbanization and river channels.
[12] Chung-Hung, T.; Chen Cheng, W. (2010). “An earthquake disaster management mechanism based on risk assessment information for the tourism industry-a case study from the island of Taiwan”, Tourism Management. - Taiwan, ROC: Elsevier Ltd., 31.
[13] Gurnell, A.; Lee, M.; & Souch, C. (2007). “Urban rivers: hydrology, geomorphology, ecology and opportunities for change”,  Geography Compass, 1(5), pp: 1118–1137.
[14] Haifing, J.; Yuwen, L.; Shaw, L.; & Yu. Yorung, ch. (2012). “Planning of LID-BMPs for urban runoff control. The case of BeijingOlympic village”, Technology for Sustainable Water Environment Separation and Purification Technology, 140, pp: 112-119.
[15] http://nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english- online/Opinions/Columns/15-nov-2011/Flood- risk-management.
 [16] Kusky, T. (2008). “Floods: Hazards of Surface and Groundwater Systems”, Facts on File publishing, New YorkEkstrom, M.; Fowler, H.J.; Kilsby, G.G.; Jones, P.D; (2003). “New estimates of future changes in extreme rainfall across the UK using regional climate model integrations2. Future estimates and use in impact studies”. Journal of Hydrology, Vol 300, pp: 234-251.
[17] Morelli, S.; Segoni, S.; Manzo, G.; Ermini, L.; & Catani, F, (2012), “Urban planning, flood risk and public policy: the case of the Arno River, Firenze”, Italy, Applied Geography, 34, pp: 205-218.
[18] Nazmfar, h. (2012). “an analysis of urban system with emphasis on entropy model (cose study: the cities of east azerbaijan province)”,  indian joumal of scince and technology, 5(9), pp: 3340-3344.
[19] O’Donnell, E. C.; Lamond, J. E.; & Thorne, C. R. (2018). “Learning and Action Alliance framework to facilitate stakeholder collaboration and social learning in urban flood risk management”, Environmental Science & Policy, 80, pp: 1-8.
[20] Paquier, A.; Mignot, E.; & Bazin, P. H. (2015). “From hydraulic modelling to urban flood risk”,  Procedia Engineering, 115, pp: 37-44.
[21] Plummer, R.; Renzetti, S.; Bullock, R.; Melo Zurita, M. D. L.; Baird, J.; Dupont, D. ... & Thomsen, D. (2018). “The Roles of Capitals in Building Capacity to Address Urban Flooding in the shift to a new water management approach”, Environment and Planning C: Politics and Space, 36(6), pp: 1068-1087.
 [22] Sarmah, T.; & Das, S. (2018). “Urban flood mitigation planning for Guwahati: a case of Bharalu basin”,  Journal of Environmental Management, 206, pp: 1155–1165.
 [23] Singh, V.P. (1996), Hydrology of disasters, water science and technology library. Kluwer Academic Publishers, 24, pp: 395-425.The International Disaster Database (EM-DAT). (2016). http://www.emdat.be/about.
[24] Vachaud, G.; Quertamp, F.; Phan, T. S. H.; Ngoc, T. D. T.; Nguyen, T.; Luu, X. L. … Gratiot, N. (2018). “Flood-related risks in Ho Chi Minh City and ways of mitigation”, Journal of Hydrology.
[25] Weerasinghe, K. M.; Gehrels, H.; Arambepola, N. M. S. I.; Vajja, H. P.; Herath, J. M. K.; & Atapattu, K. B. (2018). “Qualitative flood risk assessment for the Western province of Sri Lanka”, Procedia engineering, 212, pp: 503-510.