محاکمۀ مرتکبان نقض حق بر سلامت در دادگاه افکار عمومیِ مونسانتو

نوع مقاله : پژوهشی بنیادی

نویسندگان

1 استادیار بخش حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شیراز

2 استادیار بخش حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

 
حق بر سلامت از مصادیق حقوق بنیادین بشر به‌شمار می‌رود. بزه‌دیدگان نقض این حق، در فرضی که مرتکب از اشخاص حقوقی نوعاً غیرپاسخگو و مصون از تعقیب در محاکم داخلی و بین‌المللی باشد، تلاش می‌کنند تا از طریق محاکمۀ نمادین در دادگاه جامعوی، دیگر شهروندان را از ابعاد بزه‌دیدگی خود مطلع کنند و از طریق آگاه‌سازی، در پیشگیری از بزه‌دیدگی مؤثر واقع شوند. از این‌رو یکی از دلایل وجودی این محاکم، گسترش روزافزون مخاطرات علیه بشریت، محیط زیست و سلامت انسان‌هاست که به‌دلیل دشواری مقابله با چنین مخاطرات گسترده‌ای، محاکمی با بُعد جهانی و به‌شکل نمادین، به حساس‌سازی افکار عمومی و کنشگران سیاسی اقدام می‌کنند. ایدۀ تشکیل دادگاه نمادین افکار عمومی برای مقابله با آثار سوء جنایات جنگی، نخستین بار در حدود پنجاه سال پیش، از سوی فلاسفه مطرح شد و طی سالیان متمادی چنان توسعه و تکامل یافت که در نهایت در خدمت اهداف سلامت عمومی نیز قرار گرفت. مقالة حاضر با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای سعی در تبیین مخاطرات انسانی مرتبط با تولیدات یک شرکت چندملیتی دارد. بر اساس یافته‌های تحقیق، در تازه‌ترین رویداد، نمونه‌ای از تهدید حق بر سلامت ابتدا در قالب یک دادگاه نمادین بررسی شد و متعاقباً به محکومیت واقعی عامل زیانبار در دادگاه کالیفرنیا انجامید. در ایران نیز تبلیغات و معرفی محصولات و خدمات غیرمجاز و آسیب‌رسان به سلامت در رسانه‌های ارتباط جمعی داخلی و بین‌المللی و فضاهای مجازی ممنوع است و برای آن، حبس یا جزای نقدی درجه شش و محرومیت از فعالیت شغلی و اجتماعی به‌عنوان مجازات پیش‌بینی شده است. از جمله محورهای ارتباط میان دانش مخاطرات با جهت‌گیری این مقاله را می‌توان در مخاطره‌شناسی مبتنی بر رفتار مشاهده کرد. از جمله سؤال‌های اساسی در این حوزه این است که برای کاهش مخاطرات محیطی چه باید کرد؟ یکی از ابزارهای کارامد به یاری طلبیدن افکار عمومی برای حساس‌سازی به سطح مخاطرات است؛ توسل به کارکردهای گستردۀ دادگاه‌های افکار عمومی می‌تواند جهت‌گیری نوینی بر کاربست دانش مخاطرات و شناساندن مخاطرات محیطی و مخاطرات زیستی به مردم، کنشگران سیاسی و تصمیم گیران تلقی شود و در راستای تحقق اهداف مهم حمایتی خود و تضمین زندگی بدون مخاطرۀ انسان‌ها و محیط همچون ابزار حقوقیِ اثربخش عمل کند. ملاحظۀ سابقۀ تاریخی و سیر تطور ایدۀ دادگاه افکار عمومی به‌خوبی نشان می‌دهد که استفاده از ظرفیت این‌گونه محاکم می‌تواند ابزاری کارامد و مؤثر در حفظ و تضمین سلامت برای همگان باشد.

کلیدواژه‌ها


[1]-آل کجباف، حسین (1392). «مفهوم و جایگاه حق بر سلامت در اسناد بین‌المللی حقوق بشر»، فصلنامۀ حقوق پزشکی، دورۀ ۷، ش ۲۴، ص 140.
[2]-ابراهیمی، شهرام؛ و صادق‌نژاد نائینی، مجید (1392). «تحلیل جرم‌شناختیِ جرائم اقتصادی»، پژوهش حقوق کیفری، دورۀ 2، ش 5، ص 174-147.
[3]-ابراهیمی، شهرام (1396). جرم‌های شرکتی، در: نیاز‌پور، امیر‌حسن (به کوشش)، دانشنامۀ علوم جنایی اقتصادی، تهران: میزان.
[4]-حیاتی، عباس (1393). «اصل احتیاط و جایگاه آن در مسئولیت مدنی»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی. ش 40. ص 206-185.
[5]-حیدری‌فرد، محمد‌رئوف؛ و رضایی، ناصر (1396). ضرورت توجه به مخاطرات محیطی از رهیافت امنیت ملی (با تأکید بر امنیت زیست‌محیطی)، الهیات و حقوق اسلامی (حقوق و محیط زیست)، دورۀ دوم، ش 1، ص 38.
[6]- دلماس مارتی، میری (1393). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی. چ دوم. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
[7]-رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ قدیری، محمود؛ پرهیزکار، اکبر؛ و شایان، سیاوش (1388). تحلیلی بر دیدگاه‌های نظری آسیب‌پذیری جامعه نسبت به مخاطرات طبیعی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، دورۀ سیزدهم، شمارۀ پیاپی 60، ص 29.
[8]- صادق‌نژاد نائینی، مجید (1396). «تحلیل جرائم شرکتی در پرتو نظام‌های اقتصادی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 81، ش 99، ص 227-201.
[9]-عباسی، محمود؛ رضایی، راحله؛ و دهقانی، غزاله (1393). مفهوم و جایگاه حق بر سلامت در نظام حقوقی ایران، فصلنامۀ حقوق پزشکی، دورۀ ۸، ش ۳۰، ص 183.
[10]-                       فروغی، فضل‌الله و ایرانی، امیر (1397). «بازشناسی معیارمدار از تحولات ارکان رفتارهای مجرمانۀ مخاطره‌آمیز»، فصلنامۀ مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ پنجم، ش 2.
[11]-                       کدخدایی، عباس (1397). «احتیاط در حقوق بین‌الملل: اصل عرفی یا اصل کلی حقوق»، فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، ش 59، ص 63-33.
[12]-                       گواهی، عبدالرحیم (1393). «چرا دانش مخاطرات (2) (مخاطره‌شناسی و آینده‌پژوهی)». فصلنامۀ دانش مخاطرات، دورۀ 1، ش 2.
[13]-                       متقی، سمیرا؛ سیفی، آناهیتا؛ و درودیان، مجید (1396). «ماهیت حق بر سلامت و جایگاه دولت در تحقق آن»، پژوهش‌نامۀ حقوق اسلامی، سال هجدهم، ش 2 (پیاپی 46)، ص 123.
[14]-                       مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر)، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[15]-                       مقیمی، ابراهیم (1396). «چرا دانش مخاطرات (دانش مخاطرات امری فطری است)؟»، فصلنامۀ مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 4، ش 1، ص 1.
[16]-                        مقیمی، ابراهیم (1393). «چرا مخاطرات (1)، (تعریف و ضرورت)»، فصلنامۀ دانش مخاطرات، دورۀ 1. شمارۀ 1.
[17]-                       نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ و زارع مهرجردی، علی (1391). «خصوصی‌سازی عدالت کیفری: چرایی و چالش‌ها»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ویژه‌نامۀ ش 11، ص 209.
[18]-                       نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1397). سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی، در: نیازپور، امیر حسن (به کوشش)، مجموعه مقالات همایش ملی جرائم اقتصادی، تهران: میزان، ص 452.
[19]-                       نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1396). جهانی شدن قاچاق کالای سلامت محور-جهانی شدن سیاست جنایی، در: رحمانیان، احمد و القاصی مهر، علی (به اهتمام)، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های نخستین همایش ملی پیشگیری از قاچاق کالای سلامت‌محور، شیراز: انتشارات فرهنگ پارس.
[20]-                       نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1396). جنایات بین‌المللی و جرم‌شناسی، دیباچه در: نیکوکار، حمیدرضا (به کوشش)، جرم‌شناسی فراملی؛ به‌سوی جرم‌شناسی جنایات بین‌المللی، تهران: میزان، ص 20.
[21]-                       نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1395). جرم‌شناسی در آغاز هزارۀ سوم، دیباچه در نجفی ابرندآبادی و هاشم‌بیکی، دانشنامۀ جرم‌شناسی، چ چهارم، تهران: گنج دانش.
 
[22]-                        Blaser, Arthur W. (1992). “How To Advance Human Rights Without Really Trying: An Analysis of Nongovernmental Tribunals”, Human Rights Quarterly.;14(3).
[23]-                        Carpentier, Franck (2017). “Du tribunal Russel-Sartre au tribunal Monsanto: une justice fictionnelle pour penser le droit au-delà des États”,. Revue française de droit constitutionnel, 112(4).
[24]-                        Deepika, Kubsad; Nilsson, Eric E.; King, Stephanie E,; Sadler-Riggleman, Ingrid; Beck, Daniel & Skinner, Michael K. (2019). “Assessment of Glyphosate Induced epigenetic transgenerational Inheritance of pathologies and sperm epimutations: Generational toxicology”, Scientific Reports, 9:6372
[25]-                        Gaillard, Emilie (2011). Générations futures et droit privé-Vers un droit des générations futures. Coll. Bib. de droit privé, T. 527, LGDJ.
[26]-                        Higgins, Polly (2015). Eradicating Ecocide: Laws and Governance to Stop the Destruction of the Planet. 2nd Edition. Shepheard-Walwyn.
[27]-                        Higgins, Polly; Short, Damien & South, Nigel (2013). “Protecting the planet: A proposal for a law of ecocide”. Crime, Law and Social Change. 59(3).
[28]-                        Mercier, Marie (2019). RAPPORT, Au nom de la commission des lois constitutionnelles, de législation, du suffrage universel, du Règlement et d’administration générale (1) sur la proposition de loi portant reconnaissance du crime d’écocide, N° 446, SESSION ORDINAIRE DE 2018-2019.
[29]-                        Neyret, Laurent (2015). Des écocrimes a l’écocide: Le droit pénal au secours de l'environnement. Paris: Bruylant.
[30]-                        Roets, Damien (2007). “Réflexions sur les possibles implications du principe de précaution en droit pénal de l'imprudence”, Revue de Science Criminelle et de Droit Pénal Comparé, Dalloz.
[31]-                        Unicef. (2018) Tribunal d’opinion. Dossier pédagogique: La détention des enfants étrangers en centresfermés. http://www.dei-belgique.be/IMG/pdf/dossier_pedagogique_unicef_-_la_detention_des_enfants_etrangers_en_centres_fermes.pdf. Accessed October 5,.