مکان‌یابی مراکز امداد و نجات در شهرستان نهاوند با استفاده از مدل فازی- ای اچ پی FAHP

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان.

2 استادیار دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی دانشگاه کردستان.

چکیده

 زندگی انسان همواره با مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی همراه بوده است. استقرار فلات ایران روی پهنۀ پرحادثۀ کرۀ زمین، کمربند زلزلۀ آلپ – هیمالیا، شرایطی را به وجود آورده که وقوع انواع مخاطرات طبیعی را اجتناب‌ناپذیر کرده است. شهرستان نهاوند در یکی از حساس‌ترین نقاط این فلات قرار گرفته، به‌طوری ‌که ﻭﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺭﻓﻮﻟﻮﮊﻳﻚ شهرستان نهاوند ﻭ ﻗﺮﺍﺭﮔﻴﺮﻱ ﺁﻥ در یکی ﺍﺯ ﻧﻘﺎﻁ زلزله‌خیز، ﺑﻪ ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﻣﺪﺍﻭﻡ ﺍﻳﻦ شهرستان ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪۀ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺯﻟﺰﻟﻪ منجر ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ؛ از این‌رو برای ﺩﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ روش‌ها ﻭ ﺭﺍهکارهایی ﻣﻨﺴﺠﻢ به‌منظور مدیریت بحران ﻭ ﺑﻪ ﺣـﺪﺍﻗﻞ ﺭﺳـﺎﻧﺪﻥ ﺍﺑﻌﺎﺩ فاجعه‌آمیز ﭼﻨﻴﻦ ﺭﺧﺪﺍﺩﻱ، مطالعه در این زمینه ضرورت دارد. یکی از مهم‌ترین اقدامات قبل از مدیریت بحران که مستلزم مطالعۀ دقیق است، انتخاب بهینۀ مراکز امداد و نجات برای دسترسی و پوشش حداکثری مناطق آسیب‌دیده در کمترین زمان به‌دلیل اهمیت نجات جان افراد در معرض خطر است. پژوهش پیش رو بر آن است که به مکان‌یابی بهینۀ مراکز امداد و نجات در زلزلۀ احتمالی نهاوند بپردازد تا در صورت وقوع حادثه، امدادرسانی در کمترین زمان میسر شود. بدین منظور مکان‌یابی این مراکز با توجه به معیارهایی چون راه ارتباطی، تمرکز جمعیتی، تراکم روستایی، فاصله از گسل و ... با بهره جستن از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و مدل FAHP انجام‌ گرفته است. نتیجۀ این تحقیق نشان داد که مکان‌های مناسبی برای این مراکز به‌دلیل شرایط مساعد طبیعی در منطقه وجود دارد که این ویژگی امتیازی بالقوه را برای مدیریت بحران در این شهرستان فراهم آورده است که باید از آن بهره جست. در نهایت سه محدوده در منطقه به‌عنوان اولویت‌های ایجاد مراکز امداد و نجات پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها


[1]. اسمیت کیت (1390). مخاطرات محیطی، ترجمۀ ابراهیم مقیمی و شاپورگودرزی نژاد، تهران: سمت.
[2]. بافنده زنده، علیرضا؛ و محمودزاده، مرتضی (1386). «تدوین روشی جامع برای تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (با تأکید بر اصلاح ماتریس مقایسه‌های زوجی ناسازگار فازی)»، نشریۀ علوممدیریت، ش 2.
[3]. خان‌احمدی، مرضیه؛ مهدی عربی، وفایی‌نژاد، علیرضا؛ و رضاییان، هانی (1397). «مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از تلفیق منطق Fuzzy و AHP در محیط GIS (مطالعۀ موردی ناحیۀ 1 منطقۀ 10 تهران)»، فصلنامۀ اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دورۀ 23، ش 89، ص 98-88.
[4]. رضاپور، رفعت (1385). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، در مدیریت بحران سومین کنگره بین‌المللی بهداشت، درمان و مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران، سازمان بسیج جامعه پزشکی
[5]. رضایی، محمدرضا؛ قائدرحمتی، صفر؛ و حسینی، سید مصطفی (1393). «مکان‌یابی مراکز امدادرسانی در شهر یزد با استفاده از فرایند تحلیل شبکه‌ای FUZZY و GIS»، مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 46، ش 1، ص 29-18.
[6]. زند کریمی، سامان؛ و نیری، هادی (1394). «ارزیابی ملاحظات زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی مؤثر در مکان‌یابی اماکن انتظامی»، دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان کردستان، ص 2.
[7]. سعیدیان، بهرام؛ مسگری، محمدسعید؛ و قدوسی، مصطفی (1393). «بهینه‌سازی تخصیص مراکز امداد و موقت پس از وقوع زلزله و تخصیص بلوک‌های شهری به این مراکز با استفاده از الگوریتم فراابتکاری ژنتیک»، ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران، مشهد، ایران، ص 88-62.
[8]. شیرمرد، حجت؛ بحرودی؛ عباس‌؛ و عادلی، امیر (1394). «روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی در سامانۀ اطلاعات مکانی به‌منظور تعیین نقاط بهینۀ حفاری در کانسار مس پرفیری نیسیان)»، فصلنامۀعلمی-پژوهشیاطلاعاتجغرافیایی(سپهر)، دورۀ 24، ش 93.
[9]. طالقانی، محمد؛ شاهرودی، کامبیز؛ و صانعی، فرزانه (1391). مقایسۀ تطبیقی AHP  و AHP فازی در رتبه‌بندی ترجیحات خرید (مورد مطالعه: صنعت لوازم ‌خانگی)، مجلۀ تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، سال نهم، شمارۀ اول (پیاپی 32)، ص 91-81.
[10]. عابدینی، موسی؛ و فتحی، محمدحسین (1393). پهنه‌بندی حساسیت خطر وقوع زمین‌لغزش در حوضۀ آبخیز خلخال‌چای با استفاده از مدل‌های چندمعیاره، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، سال دوم، ش 4، ص 85-71.
[11]. عبدالهی مجید (1383). مدیریت بحران در نواحی شهری (سیل و زلزله)، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
[12]. عزیزی، محمدمهدی (1382). ﺗﺮﺍﻛﻢ ﺩﺭ ﺷﻬﺮﺳﺎﺯﻱ، ﺍﺻـﻮﻝ ﻭ ﻣﻌﻴﺎﺭﻫـﺎﻱ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺗـﺮﺍﻛﻢ ﺷـﻬﺮﻱ. تهران: دانشگاه تهران.
[13]. عسگری، علی؛ رخشانی، پدرام؛ و اسمعیلی اکبر (1391). کاربرد GIS در مدیریت بحران، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور (راهدان).
[14]. عیسوی، وحید؛ کرمی، جلال؛ علی‌محمدی، عباس و نیک‌نژاد، سید علی (1391). «مقایسۀ دو روش تصمیم‌گیری AHP و AHP-Fuzzy در مکان‌یابی اولیۀ سدهای زیرزمینی در منطقۀ طالقان»، مجلۀ علمی پژوهشی علوم زمین، سال 22، ش 85، ص 34-27.
[15]. کیانی، سجاد؛ و فتوحی، صمد (1395). «بررسی توان لرزه‌خیزی گسل‌های نهاوند»، فصلنامۀ بین‌المللی پژوهشی تحلیلی زمین پویا، ش14، ص 127- 124.
[16]. محمدی سلیمانی، محمدرضا؛ دلاور، علی؛ درتاج، فریبرز؛ صالح صدق‌پور، بهرام؛ و سنجری، شهرزاد (1393). «ارائۀ مدلی برای انتخاب مدیران بخش صنعت سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت با استفاده از ای اچ پی فازی»، فصلنامۀاندازه‌گیریتربیتی، سال 5، ش81.
[17]. محمدی، عسل؛ و زبردست، اسفندیار (1384). «مکان‌یابی مراکز امداد و نجات (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و ارزیابی چندمعیاره AHP»، نشریۀ هنرهای زیبا، ش 21، ص 16-5.
[18]. مقیمی، ابراهیم (1389). ژئومورفولوژی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[19]. مهندسان مشاور تدبیر شهر (1390). طرح بازنگری توسعه و عمران (جامع) شهر نهاوند، ادارۀ کل راه و شهرسازی استان همدان، ج اول.
[20]. ناطق الهی، فریبرز (1379). مدیریت بحران زمین‌لرزۀ ابرشهرها با رویکرد به برنامۀ مدیریت بحران شهر تهران، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
[21]. هاشمی‌نیا، سودابه؛ رضایی کلانتری، پروین؛ و منانی، سیده فائزه (1394). «مکان‌یابی ایستگاه‌های امدادرسانی شهر ساری، اولین کنگرۀ علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزۀ مهندسی عمران معماری»، فرهنگ و مدیریت شهری ایران، ص 92-74.
 
 
[22] Berberian, M. (1995). Master blind thrust fault hidden under the zagros folds: active basement tectonics andsurface morphotectonics, Tectonophysics, p 241.
[23] Taibi, Aissa, & Atmani, Baghdad(2017). Combining Fuzzy AHP with GIS and Decision Rules for Industrial Site Selection, International Journal of Interactive Multimedia and Artificial Intelligence, Vol. 4, No. 6.
[24] Tchalenko, J.S. & Braud, J. (1974). Seismicity and structure of Zagros (Iran)- the main recent fault between 33 and 35º N. Philosophical transactions of the Royal Society of London,p 277,pp: 1-25.