ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و واکاوی قوت‌ها و ضعف‌های آنها با به‌کارگیری مدل‌های GAM و M- GAM مطالعۀ موردی: شهرستان سردشت

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسنده

استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

چکیده

  در سال‌های اخیر ژئوتوریسم جایگاه مهمی در مباحث مرتبط با توسعۀ پایدار پیدا کرده و به‌عنوان یک محور به‌ویژه برای جوامع محلی کمترتوسعه‌یافته مطرح شده است. تجربه‌های موجود در این حوزه در جهان نشان‌ می‌دهد که مدیریت مؤثر و واقعی در این مسیر بسیار اهمیت دارد. بر این اساس، شناسایی ژئومورفوسایت‌ها و پایش واقعی آنها با رویکرد قوت‌ها و ضعف‌ها، از مسیرهای درست در این حوزه است. در این پژوهش این مسئله در شهرستان سردشت با روش GAM (برمبنای نظر کارشناسان) و نیز روش M-GAM (برمبنای نظر بازدیدکنندگان)، برای اولین بار در یک چارچوب سیستمی- مقایسه‌ای بررسی شد. نتایج بررسی، شناسایی 14 ژئومورفوسایت شاخص بود که با نظر کارشناسی تعیین شد. واکاوی آنها با روش GAM، نشان داد که ژئومورفوسایت‌های آبشار شلماش و جنگلی میرآباد بیشترین ارزش امتیازی و ژئومورفوسایت غار که‌چه‌که و تودۀ کارستیک سرپردان کمترین ارزش امتیازی را دارند. با این‌حال، تحلیل جایگاه ژئومورفوسایت‌ها براساس ماتریس  GAM و نیز نگرش مدیریتی نشان داد که ارزش اصلی در سطح آنها نسبت به ارزش افزوده عیار بیشتری دارد، ولی بررسی‌های دقیق‌تر نشان داد که در ارزش اصلی نیز عیار حفاظتی نسبت به عیار علمی و زیبایی‌شناختی در سطح پایین‌تری قرار دارد. بررسی ژئومورفوسایت‌ها با روش M-GAM نیز نشان داد که ژئومورفوسایت‌های شلماش، گراوان، بیوران بالاترین جایگاه را دارند. دلیل اصلی آن نیز در ارتباط با پارامترهای زیبایی‌شناختی و علمی است که بیشتر مدنظر بازدیدکنندگان است. تحلیل نمودار GAM نشان داد که ژئوسایت‌های مطالعاتی اغلب در سه زون Z21، Z22 و Z32 قرار گرفته‌اند و برمبنای نمودار M-GAM نیز اغلب در دو زون Z21 و Z22قرار گرفته‌اند. تفاوت زون‌ها مربوط به اعمال ضریب Im توسط بازدیدکنندگان است که در نوع مدیریت آنها مهم است. از طرفی بررسی‌های دقیق‌تر نشان داد که عیار توریستی نیز نسبت به عیار کارکردی در سطح ژئومورفوسایت‌های با ارزش امتیازی کم، جایگاه مهمی ندارد. بنابراین وجود راهبرد ژئوکانزرویشن بسته به فعال یا غیرفعال بودن آنها و نیز ایجاد و توسعۀ زیرساخت‌ها به‌ترتیب در سطح ژئومورفوسایت‌های کمتر فعال و فعال ضروری است. بررسی پارامترها در دو مدل موجود پژوهش نشان داد که افزایش سطح دسترسی از طریق توسعۀ راه‌های ارتباطی اصلی و نیز افزایش سطح امکانات رفاهی در سطح ژئومورفوسایت‌ها و به‌ویژه توسعۀ اقامتگاه‌های بوم‌گردشگری که زمینۀ اشتغال نیز هستند بسیار کاراست. نتایج پارامترها نشان داد که برندسازی نیز یکی از حوزه‌های مناسب است، ولی ضرورت جایگاه آموزش و آگاهی‌سازی جوامع محلی در پایداری ژئومورفوسایت‌ها بسیار مهم است. با تمام این موارد می‌توان گفت که حرکت درست در این مسیر در سطح شهرستان سردشت، زمینه‌ساز بهبود فضای کسب‌و‌کار، افزایش اشتغال پایدار، تحقق راهبرد ژئوکانزرویشن، توسعۀ امنیت مرزی و نیز ایجاد جایگزین مناسب برای مفاهیم شغلی کاذب همچون کولبری و در نهایت توسعۀ پایدار است.
 

کلیدواژه‌ها


[1] خضری، سعید (1379). جغرافیای طبیعی کردستان موکریان، ناقوس.
[2] درویش‌زاده، علی (1382). زمین‌شناسی ایران، امیرکبیر.
[3] زنگنه اسدی، محمدعلی؛ امیراحمدی؛ ابوالقاسم؛ و شایان یگانه، علی‌اکبر (1395). نگرشی نوین در ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و ژئوسایت‌ها در ایران، مطالعات مدیریت گردشگری، ش 34، ص 64-41.
[4] سالاری، ممند (1385). تحلیل ویژگی‌های هیدروژئومورفولوژیکی و برآورد فرسایش و رسوب در حوضه آبخیز وزنه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران.
[5] سالاری، ممند؛ شهابی، هیمن؛ و سالاری، سامرند (1395). «مدیریت (شناسایی و اولویت‌بندی) ژئومورفوسایت‌ها با استفاده از مدل‌های Entropy و Saw مطالعۀ موردی: ژئومورفوسایت‌های شهرستان سردشت»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، دورۀ 4، ش 4، ص 180-166.
[6] سلمانی، محمد؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ ناظمی، محمد؛ و اروجی، حسن (1394). «ارزیابی توانمندی‌ها و کاربری‌های ژئومورفوسایت‌ها (مطالعۀ موردی: ژئومورفوسایت‌های شهرستان طبس)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 47، ش 1، ص 192-177.
[7] عباس‌نژاد، احمد؛ و عباس‌نژاد، بهنام (1391). «بررسی تأثیر تنوع کانی‌شناختی زمین بر تنوع زمینی و ریستی آن»، نخستین همایش میراث زمین‌شناختی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
[8] قنواتی، عزت‌الله؛ کرم، امیر؛ و فخاری، سعیده (1393). «ارزیابی ژئوکانزرویشن با تأکید بر زمین‌گردشگری (مطالعۀ موردی: منطقۀ دماوند)»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، سال سوم، ش 2، ص 89-77.
[9] مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[10] یزدی، عبدالله (1392). «ژئودایورسیتی ایران، عامل ارتقای ژئوتوریسم و توسعۀ پایدار»، دومین همایش ملی گردشگری و طبیعت‌گردی ایران‌زمین، ص 11-1.
[11] یزدی، عبدالله؛ و دبیری، رحیم (1394). «درآمدی بر ژئودایورسیتی به‌عنوان پایه‌ای برای توسعۀ ژئوتوریسم»، یافته‌های نوین زمین‌شناسی کاربردی، دورۀ 9، ش 18، ص 82-74.
[12] Alexandrowicz Zofia; & Kozlowski S. (1999). “From selected geosites to geodiversity conservation—Polish example of modern framework”, In: Barettino D, Vallejo M, Gallego E (eds) Towards the balanced management and conservation of the geological heritage in the new millenium. Sociedad Geológica de España, Madrid, Spain, pp: 40–44
[13] Brilha; Jose. (2016). “Inventory and Quantitive Assessment of Geosites and Geodiversity Sites: a Review”, Geoheritage, 8, pp: 119-134.
[14] Comanescu, Laura; Nedelea, Alexandru; Dobre, Robert (2011). “Evaluation of geomorphosites in Vistea Valley (Fagaras Mountains- Carpathians, Romania)”, International Journal of the Physical Sciences, 6(5), pp:1161-1168.
[15] El Hadi, Hasan; Taheri, Abdelfatah; Brilha, Jose; El Madiani, Ayoub; Baghdad, Bouamar; & Zaidi, Abdelkrim (2015), “Geodiversity Examples of Moroco: From Inventory to Regional Geotourism Development”, open Journal of Ecology, 5, pp: 409-419.
[16] Garcia- Cortes, Angel; Rabano, I; Locutura, Juan Francisco; Bellido, F; Fernandez- Gianotti, J; Martin- Serrano, A; Quesada, Cecillio; Barnolas, Antonio; Duran Valsero, Juan Jose (2001). “First Spanish contribution to the Geosites Project list of the Geological frameworks established by consensus”, Episodes, 24(2), pp: 79-92.
[17] Hose, Thomas A. (1997). “Geotourism- selling the earth of Europe”, Engineering geology and the environment, Amsterdam.
[18] Hose, Thomas A. (2000). “European Geotourism- geological interpretation and geoconservation promotion for tourist”, Geological geritage: its conservation and management, Madrid.
[19] Hose, Thomas A. (2003). “Geotourism in England: a two- region case study analysis”, Ph.D. thesis, University of Birmingham, Birmingham.
[20] Pereira, Paulo; Pereira, Diamantino & Alves, M. Isabel Caetano (2007). “Geomorphosite Assessment in Monteshino Natural Park (Portugal)”, Geogr Helv, 62, pp: 159-168.
[21] Pontes, Henrique; Massuqueto, Lais Luana; Fernandes, Luiz Alberto; Carlos, Antonio; De Melo, Mario Sergio; & Moreira, Jasmine  Cardozo (2018). “Caves Geodiversity Evaluation as an Instrument to the Management of the Campos Gerais National Park, Southern Brazil”, Geoheritage, DOI: 1007/s12371-018-0317-09.
[22] Pralong; Jean Pierre (2005). “A method for assessing tourist potential and use of geomorphological sites”, Geomorphologie: Relief Processus Environ, 3, pp: 189-196.
[23] Reynard, Emmanuel; & Coratza, Paola (2016). “The importance of mountain geomorphosites for environmental education: examples from the Italian Dolomites and the Swiss Alps”, Acta Geographia Slovenica, 56(2), pp: 291-303.
[24] Reynard, Emmanuel (2008). “Scientific research and tourist promotion of geomorphological heritage”, Geographia fisicae dinamica quaternaria, 31(2), Turin.
[25] Sallam, Emad S.; Fathy, Esraa E.; Ruban, Dmitry A.; Ponedelnik, Alena A.; & Yashalova, Natalia N. (2018). “Geological heritage diversity in the Faiyum Oasis (Egypt): A comprehensive assessment”, Journal of African Earth Sciences, 140, pp: 212-224.  
[26] Tomic, Nemanja (2011). “The Potential of Lazar Canyon(Serbia) as a Geotourism Destination: Inventory and Evaluation”, Geographica Pannonica, 15(3), pp: 103-112.
[27] Tomic; Nemanja; & Bozic; Sanja (2014). “A modified Geosite Assessment Model( M- GAM)  and its Application on the Lazar Canyon area (Serbia)”, Int. J. Environ. Res, 8(4), pp: 1041- 1502.
[28] Vujicic; Miroslav D.; Vasiljevic, Djordjije. A; Markovic, Slobodan B; Hose; Thomas A; Lukic, Tin; Hadzic, Olga; Janicevic, Sava (2011). “Prelimentary Geosite Assessment Model (GAM) And Its Application On Frusak Gora Mountain”, Potential Geotourism Destenation Of Serbia, Acta geographica Slovenica, 51(2), pp: 361-377.
[29] Wimbledon, William; Benton, Michael J; Bevins, Richard; Black, G.P.; Bridgland, D.R.; Cleal, Christopher J.; Cooper; R.G.; May; V. J. (1995). “The development of a methodology for the selection of British Geological sites for geoconservation: part 1”, Mod Geol, 20, pp:159-202.
[30] Zouros, Nikolas C. (2007). “Geomorphosite Assessment and management in potential areas of Greece, The case of the Lesvos island geomorphosites”, Geographica Helvetica, 62, pp: 169-180.