آسیب‌پذیری زیرساخت‌های نواحی جنوبی استان خوزستان در شرایط تغییر اقلیم

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی آبوهواشناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین مباحث و چالش‌های پیش روی بشر، پدیدۀ تغییر اقلیم و اثرهای آن بر تأسیسات، صنایع و زیرساخت‌های یک مکان است. استان خوزستان و به‌‌خصوص بخش جنوبی آن از قطب‌های مهم صنعتی، تجاری و بندرگاهی کشور است. در دهۀ اخیر پدیده‌های جوی همچون ریزگردها، امواج گرمایی و بارش‌های سیل‌آسا سبب اختلال در فعالیت این زیرساخت‌ها و صنایع شده است. یکی از آثار تغییرات اقلیمی، نا‌هنجاری در شدت و تکرار وقوع فرین‌های اقلیمی است. هدف این پژوهش، آشکارسازی پهنه‌بندی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های نواحی جنوبی استان خوزستان در شرایط تغییر اقلیم است. به این منظور ابتدا ایستگاه‌ها براساس دورۀ آماری مرتب شدند. هشت ایستگاه انتخاب شد و با استفاده از دو آزمون تحلیل روند یعنی آزمون تحلیل روند تخمینگر شیب سنس و آزمون تحلیل روند من-کندال روند سری زمانی 29 سالۀ این عناصر در طی دورۀ آماری پایه (2017-1989)، بررسی شد. دوره تغییر اقلیم تحت دو سناریوی RCP4.5 و RCP8.5 گزارش پنجم CMIP5 استخراج شد. با استفاده از الگوریتم AHP ماتریس مقایسۀ زوجی مخاطرات اقلیمی خسارت‌زا تشکیل شد. بعد از مشخص شدن وزن هر کدام از فاکتورها، در نرم‌افزار ArcGIS این وزن‌ها روی لایه‌های هر کدام از فاکتورهای اقلیمی اجرا شده و چهار پهنۀ خسارت‌زایی اقلیمی مشخص شد. براساس وزن نهایی به‌دست‌آمده از ماتریس مقایسۀ زوجی، سیلاب، گردوغبار و سپس امواج گرم به‌ترتیب با وزن نهایی 17/0، 16/0 و 15/0 بیشترین تأثیر را در شدت خسارت‌زایی اقلیمی برای زیرساخت‌های مختلف منطقه داشته‌اند. پهنۀ با قابلیت مخاطره‌زایی بسیار زیاد در بخش‌های شمالی و مرکزی منطقۀ تحقیق دیده می‌شود. طبقۀ دارای خسارت‌زایی اقلیمی کم منطبق بر غربی‌ترین بخش از منطقۀ تحت مطالعه است. تنش‌های حرارتی ناشی از موج گرم و شرجی در این منطقه کم‌رنگ‌تر است، اما گردوغبار و بارش‌های رگباری منجر به سیل در این پهنه از مخاطرات اقلیمی مهم به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها


[1].              اسکندری، محمد؛ امیدوار، بابک؛ توکلی ثانی، محمدصادق (1393). «تحلیل خسارت شریان‌های حیاتی با در نظر گرفتن اثرات وابستگی در اثر حملات هدفمند»، دوفصلنامۀ مدیریت بحران، شمارۀ ویژه‌نامۀ هفتۀ پدافند غیرعامل، ص 30-19.
[2].              امیدوار، بابک؛ و التج، سهیلا (۱۳۹۴). «اثرات تغییر اقلیم بر حمل‌و‌نقل ریلی و روش‌های محاسبۀ ریسک عواقب آن»، پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، تهران، سازمان هواشناسی.
[3].              امینی ورکی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی زفرقندی، فتح‌الله؛ و قنبری‌نسب، علی (۱۳۹۳). «شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو»، دوفصلنامۀ مدیریت بحران، شمارۀ ویژه‌نامۀ هفتۀ پدافند غیرعامل، ص ۱۸-۵.
[4].              برون، اشرف؛ ظهوریان پردل، منیژه؛ لشکری، حسن؛ شکیبا، علیرضا؛ و محمدی، زینب (1398). تحلیل همدیدی نقش پرفشار عربستان در امواج گرم تابستانه استان خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی اهواز، رسالۀ دکتری.
[5].              بهرامی، یوسف؛ مرصوصی، نفیسه؛ قادری مطلق، ایرج؛ و احمدی، کریم (۱۳۹۳). «تأثیر اقلیم بر پایداری سیستم‌های شهری»، کنفرانس بین‌المللی توسعۀ پایدار، راهکارها و چالش‌ها با محوریت کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری، تبریز، دبیرخانۀ دائمی کنفرانس بین‌المللی توسعۀ پایدار، راهکارها و چالش‌ها.
[6].              جمالی، سعید (۱۳۹۳). «آسیب‌شناسی نیروگاه‌های برقابی در مواجهه با اثرات تغییر اقلیم؛ مطالعۀ موردی: حوضۀ آبریز کرخه»، فصلنامۀ سد و نیروگاه برقابی ایران.
[7].              جمالی‌زاده، ناهید؛ ظهوریان پردل، منیژه؛ لشکری، حسن؛ شکیبا، علیرضا؛ و محمدی، زینب (1398‌). «تحلیل همدیدی و ساختار دینامیکی الگوهای تابستانه استان خوزستان»، فصلنامۀ جغرافیای طبیعی، سال دوازدهم، ش 44.
[8].              دالایی، حمیده؛ فرج‌زاده، منوچهر؛ گندم‌کار، امید؛ و نامی، محمدحسن (۱۳۹۵). «تحلیل آسیب‌پذیری ایران از شاخص‌های حدی بارشی در دورۀ 2010-1981»، سومین کنفرانس ملی مدیریت بحران وHSE در شریان‌های حیاتی، صنایع و مدیریت شهری، تهران، دبیرخانۀ دائمی کنفرانس.
[9].              دهقانی، طیبه؛ سلیقه، محمد؛ و علیجانی، بهلول (1397). «تأثیر تغییر اقلیم بر پراکنش رطوبت ویژه در سواحل شمالی خلیج فارس»، فصلنامۀ جغرافیای طبیعی، سال یازدهم، ش 93.
[10].          رحم‌خدا، میثم (1398‌). تحلیل آماری- همدیدی نقش بیابان‌های جنوبی عراق در ریزگردهای استان خوزستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
[11].           زرقانی، سیدهادی؛ مفیدی، عباس؛ و شفیعی‌نیا، مهدی (۱۳۹۷). «تحلیل تغییر اقلیم و پیامدهای آن؛ مطالعۀ موردی: افزایش سطح آب دریا»، دومین کنفرانس ملی آب‌و‌هواشناسی ایران، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
[12].           زهرایی، بنفشه؛ روزبهانی، عباس؛ و توتچی، اردلان (۱۳۸۸). «سازگاری با تغییر اقلیم: یک ضرورت در توسعۀ برنامۀ آموزش مهندسی زیرساخت‌ها در بخش توسعۀ منابع آب»، اولین کنفرانس ملی مهندسی و مدیریت زیرساخت‌ها، تهران: دانشگاه تهران.
[13].           صارمی، حمیدرضا؛ و حسینی امینی، حسن (1390). «حفاظت از تأسیسات و تجهیزات شهری با استفادة بهینه از محیط طبیعی درون شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی شهر بروجرد)»، فصلنامة مطالعات مدیریت شهری، ش 6، ص 67-52.
[14].           عبداله‌خانی، علی (1386). تهدیدات امنیت ملی (شناخت و روش)، تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
[15].           محمدخانی، مهسا؛ و جمالی، سعید (۱۳۹۳). «ارزیابی آسیب‌پذیری به تغییرات اقلیمی: کاربرد شاخص آسیب‌پذیری اقلیمی در ایران، ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران»، مشهد: دبیرخانۀ دائمی کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران.
[16].           مساح بوانی، علیرضا؛ ابوالقاسمی، شیرین؛ ارواحی، علی؛ و رییس‌دانا، پونه (۱۳۹۵). «برنامۀ اقدام سازگاری با اثرات تغییر اقلیم در زاگرس مرکزی»، اولین همایش ملی منابع طبیعی و توسعۀ پایدار در زاگرس مرکزی، شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
[17].            Fakhruddin, B. S.; Reinen-Hamill, R.; & Robertson, R. (2019). “Extent and evaluation of vulnerability for disaster risk reduction of urban Nuku'alofa, Tonga”, Progress in Disaster Science, 2, 100017. https://doi.org/10.1016/j.pdisas.2019.100017.
[18].            Hellström, T. (2007). “Critical  infrastracture  and  systemic vulnerability: Towards  a  planning  framework”, Juornal  of Safety  Science,  45(3), pp: 415-430. (doi:10.1016/j. ssci.2006.07. 007).
[19].            Johansson, Jonas; & Hassel, Henrik (2010). “An approach for modelling interdependent infrastructures in the context of vulnerability analysis”, Reliability Engineering & System Safety, 95(12), pp: 1335-1344.
[20].            Johansson, Jonas; Hassel, Henrik; & Zio, Enrico (2013). “Reliability and vulnerability analyses of critical infrastructures: Comparing two approaches in the context of power systems”, Reliability Engineering & System Safety, 120, pp: 27-38.
[21].            IPCC, (2014). Climate Change: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R. K. Pachauri and L. A. Meyer (eds.) ]. IPCC, Geneva, Switzerland, p: 151.
[22].            Lee, E.E.; Mitchell, J.E.; & Wallace, W.A. (2007). “Restoration of Services in Interdependent Infrastructure Systems: A Network Flow Approach”, in IEEE Transaction on Systems Magazine, 37, pp: 1303-1318.
[23].            Reder, A.; Iturbide,M.; Herrera, S.; Rianna, G.; Mercogliano, P.; &  Gutiérrez, J.M. (2018). “Assessing variations of extreme indices inducing weather-hazards on critical infrastructures over Europe the INTACT framework”, Climatic Change, https://doi.org /10.1007/s10584-018-2184-4.
[24].            Udie, Justin; Bhattacharyya, Subhes; & Ozawa-Meida, Leticia (2018). “A Conceptual Framework for Vulnerability Assessment of Climate Change Impact on Critical Oil and Gas Infrastructure in the Niger Delta”, Climate 2018, 6, 11; doi:10.3390/cli6010011. www.mdpi. com/journal/climate.