مقابلۀ غیرکیفری با مخاطرات زیست‌محیطی در صنعت نفت و گاز

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی پردیس بین‌المللی کیش دانشگاه تهران

3 استادیار، دانشگاه تهران

چکیده

در پی تخریب‌های جبران‌ناپذیر ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت و گاز در جهان و همچنین استفادۀ روزافزون از سوخت‌های فسیلی که مخاطرات گسترده‌ای را در حوزۀ محیط ‌زیست و سلامت انسان‌ها سبب شده است، دولت‌ها و جامعۀ جهانی به‌دنبال راهکارهایی برای مقابله با این چالش زیست‌محیطی برآمده‌اند. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای مهم استخراج و استحصال منابع هیدروکربنی است، امکان‌سنجی این‌گونه تدابیر غیرکیفری، مطالعۀ پیشگیرانه را واجد جایگاه ویژه‌ای می‌سازد. مراعات نکردن قواعد علمی در زمینۀ استحصال و استخراج و پالایش این منابع می‌تواند محیط زیست خاکی، آبی و هوایی را آلوده کرده و محیط زیست و همچنین موجودات مختلف در این محیط را با چالش‌های عظیم جبران‌ناپذیری مواجه کند. وقوع برخی آثار مخرب از قبیل آلودگی هوا، مشکلات تنفسی، تخریب و آلودگی محیط زیست و غیره در برخی از جاها به‌ویژه مناطق نفت‌خیز و دارای منابع گازی جنوب کشور، معضل انکارناپذیری است. دلایل اصلی وقوع این‌گونه مخاطرات ناشی از آلوده‌سازی نفتی و گازی را می‌توان در رعایت نکردن قواعد علمی نسبت به تولید و پالایش و استفاده از منابع هیدروکربنی نفت و گاز و همچنین سوء تدبیر و نبود راهبردهای کاهنده و کنترل‌کنندۀ این فعالیت‌ها دانست که راهکار آن در مقابلۀ غیرکیفری قابلیت طرح دارند. از این‌رو سؤال اساسی این مقاله آن است که چه راهکارهای غیرکیفری برای پیشگیری و مقابله با مخاطرات زیست‌محیطی در صنعت نفت و گاز وجود دارد و تأثیر این راهکارها بر پیشگیری از تخریب محیط زیست چیست؟ به نظر می‌رسد که موظف ساختن فعالیت‌های استحصال منابع نفتی و گازی به رعایت استانداردها و همچنین نظارت مکرر بر سلامت فعالیت‌ها و لغو مجوزها در صورت عدول از دستورالعمل‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش مخاطرات داشته باشد. به‌علاوه با توجه به آنکه اساس تدابیر غیرکیفری تأثیر بر کنترل و نظارت قبل از وقوع است، می‌توان با تقویت فعالیت مشارکتی سازمان‌های مردم‌نهاد در راستای اثربخشی دوچندان راهکارهای غیرکیفری اقدام کرد. بر این مبنا دانش مخاطرات در عین تلفیق مطالعۀ اثرات گذشته زیانبار و همچنین توجه به آیندۀ مملو از مخاطرات ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت و گاز به تدابیر غیرکیفری جنبۀ  کاربردی‌تری می‌بخشد. از این دیدگاه به نظر می‌رسد که تقویت عملکرد دادستان‌های شهرهای نفت‌خیز و همچنین شهرهای محل فعالیت پالایشگاه‌ها با محوریت نظارت‌های مستمر و استفاده از نظر کارشناسان متخصص در حوزۀ دانش مخاطرات محیطی تأثیر زیادی در کاهش اثرهای مخرب صنعت استحصال نفت و گاز خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


[1].              ابراهیمی، شهرام (1395). جرم‌شناسی پیشگیری، چ 3، تهران: میزان.
[2].              بیگی، جمال محمدمهدی داداشی چکان (1396). پیشگیری وضعی از جرائم زیست‌محیطی در ایران و اسناد بین‌المللی، انتشارات خرسندی.
[3].              پایدار، حبیب‌الله (‌1354). چرا انسان متعهد و مسئول است؟، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلام.
[4].              دستورالعمل جامع صدور پروانه‌های کار، شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، ش ۲۱۷۰۰۱۳.
[5].              دارابی، شهرداد (1394). پیشگیری از جرم در مدل مردم‌سالار سیاست جنایی، تهران: میزان.
[6].       دوبرادران، سینا و فردیس محمدزاده (1393)، بررسی تأثیر آلاینده‌های صنایع نفت و گاز و تأثیر آن بر انسان و محیط زیست، دوماهنامۀ طب جنوب، سال هفدهم، ش 1.
[7].              راب، وایت (۱۳۹۵). جرائم زیست‌محیطی فراملی به سوی جرم‌شناسی جهان بوم، برگردان حمیدرضا دانش ناری، تهران: میزان، ص 262-261.
[8].       رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (۱۳۹۰). پیشگیری و سرکوب جرائم زیست‌محیطی در پرتو اقدامات سازمان‌های غیردولتی در نظام حقوقی ایران، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش ۷۵، ص200.
[9].              زارع مهدوی، قادر؛ و دانش ناری حمیدرضا (1395). امنیت بین‌المللی و جرائم زیست محیط، بنیاد حقوقی میزان، ص 10 ، 78، 147.
[10].     صفاری، علی (۱۳۸۰). مبانی نظری پیشگیری وضعی از جرم، مجلۀ تحقیقات حقوقی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، ش ۳۳ و ۳۴، ص290.
[11].     کاتوزیان، ناصر؛ و انصاری، مهدی (1387). «مسئولیت ناشی از خسارت‌های زیست‌محیطی»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ ۴۸، ص 286.
[12].     فروغی، فضل‌الله؛ و ایرانی، امیر (1397). «بازشناسی معیارمدار از تحولات ارکان رفتارهای مجرمانۀ مخاطره‌آمیز»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 5، ش 2.
[13].          مرادی، حسن (۱۳۹۲)، حقوق محیط زیست بین‌الملل، تهران: میزان، ج اول و دوم، ص 19 و 136.
[14].          مشهدی، علی (1393). مجموعه قوانین و مقررت محیط زیست در صنعت نفت، خرسندی.
[15].          مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر)، چ 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[16].          مقیمی، ابراهیم (1396). «چرا دانش مخاطرات (دانش مخاطرات امری فطری است؟)»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 4، ش 1.
[17].          مقیمی، ابراهیم (1393). «چرا مخاطرات (1)، (تعریف و ضرورت)»، فصلنامۀ مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 1. ش 1.
[18].          ملک جعفریان، روح‌الله (۱۳۸۸). مدیریت تغییر، راهکاری در بهبود مستمر HSE، ماهنامۀ کار و جامعه، ش ۱۰۹، تیر، ص 88.
[19].          یزدانیان، علیرضا (1379). حقوق مدنی، قلمرو مسئولیت مدنی، تهران: ادبستان، ص 23.
[20].            Agenda 21, Chapter 8, Integrating Environment and Development in Decision Making, para 18
[21].            Barbara k. Pryor (2004). “the role of environmental NGO in the Land mark”, heliographica, p. 12.
[22].            Guidline for the development and application of health, safety and Environment management system, petroleum, ministry HSE General office.
[23].            Shelton, D;  & kiss, A. (2005). Judicial Handbook on Environmental Law, United Nations Environment program, UK.
[24].            Srinivasan, Chandrasekaran (2016). Healt, Safety and Environmental Management in Offshore and Petroleum Engineering, wiley & sons.
[25].            Thomas T.Shen (1995). Industrial Pollution Prevention, Springer , 2.3.3.
[26].            Tarma Jo Green (1992).  Analysis of pollution Prevention as an Environmental Policy, p: 5,6.
[27].            http://www.isaforesty.ir
[28].            http://www.iran-gma.com/images/ws/afile/60_ppt.polf