سنجش و تحلیل ظرفیت سازگاری جوامع محلی به مخاطرات اقلیمی (منطقۀ تحقیق: روستاهای سفیدبرگ و بیوندسفلی، شهرستان جوانرود)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

2 دانشیار دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

چکیده

کشورهای در حال توسعه به‌شدت در برابر مخاطرات اقلیمی آسیب‌پذیرند. تغییرات جهانی الگوها و رویدادهای اقلیمی، کیفیت و دسترسی به منابع طبیعی را تغییر می‌دهد. این وضعیت تأثیر گسترده‌ای بر نظام‌های اجتماعی و اقتصادی آنها دارد که تهدیدی برای جوامع امروز و نسل‌های آینده قلمداد می‌شود. جوامع روستایی از جمله بخش‌هایی است که بسیار تحت تأثیر نوسان‌ها و مخاطرات اقلیمی است، که برای حفاظت از معیشت خود در مقابل تأثیرات نوسان‌ها و مخاطرات اقلیمی نیازمند اعمال سازگارانه اند که برای مقابله و سازگاری با آنها، به فهم و شناخت علمی نیاز است. در این زمینه این پژوهش با هدف بررسی ظرفیت سازگاری و مؤلفه‌های آن به مخاطرات اقلیمی در دو روستای سفیدبرگ و بیوندسفلی با استفاده از رویکرد شاخص ترکیبی با روش توصیفی- تحلیلی مبنی بر داده‌های پرسشنامه انجام گرفت. متغیرهای واردشده در این تحقیق شامل ویژگی‌های فردی و شاخص‌های ظرفیت سازگاری به مخاطرات اقلیمی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیرساخت، دانش فردی و دولت است. میزان تأثیرگذاری هر یک از مؤلفه‌ها و تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از روش‌های آماری پردازش شد. نتایج پژوهش نشان داد که اجتماعات محلی روستای بیوندسفلی با میانگین 33/2 و روستای سفیدبرگ با میانگین 88/2 کمتر از میانگین متوسط ظرفیت سازگاری (3) است و ظرفیت‌ سازگاری اندکی در مواجهه با مخاطرات اقلیمی دارند. ظرفیت سازگاری کم دو روستای مذکور به‌طور مستقیم با مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، زیرساخت، دانش فردی و دولت ارتباط دارد. مؤلفۀ زیرساخت بیشترین ظرفیت سازگاری را داراست و مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، دانش فردی و دولت ظرفیت سازگاری کمی دارند. بنابراین برای ارتقا و بهبود وضعیت ظرفیت سازگاری جوامع در مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، دانش فردی و دولت باید توجه ویژه‌ای شود. آگاهی قبلی سازمان‌های مرتبط از عوامل مؤثر بر ظرفیت سازگاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی می‌تواند افزایش ظرفیت سازگاری در برنامه‌ریزی راهبردهای تغییر مدیریت را امکان‌پذیر کند.

کلیدواژه‌ها


[1].       اسمعیل‌نژاد، مرتضی؛ و علیجانی، بهلول (1396). «واکاوی و رتبه‌بندی استراتژی‌های سازگاری نسبت به تغییرات اقلیمی از دیدگاه مردم محلی (مورد مطالعه: دشت سیستان)»، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، ش 1، ص 72-63.
[2].       اصغری ‌لفمجانی، صادق؛ نظری، یاسر؛ و سرگزی، زهرا (1395). «نقش محدودیت‌های محیطی بر توسعۀ کالبدی فضایی شهرها و اثرات آن بر روستاهای پیرامون (مورد: شهر جوانرود)»، فصلنامۀ برنامهریزی منطقهای، سال 6، ش پیاپی 22، ص 177-190.
[3].        افراخته ، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ طهماسبی، اصغر؛ و سلیمانی، عادل (1394) «راهبردهای سازگاری روستایی در برابر مخاطرات خشکسالی (مطالعۀ موردی: روستای پشتنگ شهرستان روانسر)»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 2، ش 3، ص 354-341.
[4].       خالدی، فخرالدین؛ زرافشانی، کیومرث؛ میرک‌زاد، علی‌اصغر؛ و شرفی، لیلا (1394). «بررسی عوامل مؤثر بر توان سازگاری کشاورزان در برابر تغییرات اقلیم (مطالعۀ موردی: گندمکاران شهرستان سرپل‌ذهاب، استان کرمانشاه»، پژوهشهای روستایی، دورۀ 6، ش 3، ص 678-655.
[5].       رحیمی، آرش؛ برنا، رضا؛ مرشدی، جعفر؛ و قربانیان، جبرائیل (1398). «آسیب‌پذیری زیرساخت‌های نواحی جنوبی استان خوزستان در شرایط تغییر اقلیم»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 6، ش 4، ص 376-361.
[6].              زمانی، لیلا؛ و جواهریان، زهرا (1394). «کنکاشی بر روند تحولات شاخص‌های پایداری در نظام بین‌المللی»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ 17، ش 4، ص 200-181.
[7].       سلیمانی، عادل؛ افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ و طهماسبی، اصغر (1395). «تحلیل فضایی ظرفیت سازگاری سکونتگاه‌های روستایی شهرستان روانسر در مواجهه با خشکسالی»، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال سوم، ش 2، ص 78-65.
[8].       عزیزی خالخیلی، طاهر؛ زمانی، غلامحسین؛ و کرمی، عزت‌اله (1395). «سازگاری کشاورزان با نوسان‌های اقلیمی: مشکلات و موانع موجود و راهکارهای پیشنهادی»، اقتصاد و توسعۀ کشاورزی، ج 30، ش 3، ص 159-148.
[9].       قطبی‌زاده، مهسا؛ باقری، علی؛ و عباسی، عنایت (1397). «ارزیابی ظرفیت سازگاری نهادی سازمان‌های محلی در برابر کمبود منابع آب در حوضۀ آبریز طشک‌بختگان»، تحقیقات منابع آب ایران، دورۀ 14، ش 4، ص 31-25.
[10].          [مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[11].     ممحمدی شهرودی، حامد؛ رحیم‌نیا، فریبرز؛ ملک‌زاده، غلامرضا؛ و خوراکیان، علیرضا (1397). «تبیین ویژگی‌ها و ابعاد تاب‌آوری سازمانی در سازمان‌های تولیدیِ مواجه با مخاطرات و چالش‌ها»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 5، ش 1، ص 126-111.
[12].            Abdul-Razak, M.; & Kruse, S. )2017(. “The adaptive capacity of smallholder farmers to climate change in the Northern Region of Ghana”, Climate Risk Management, 17, pp: 104-122.‏
[13].            Adger, W. N.; Huq, S.; Brown, K.; Conway, D.; & Hulme, M. (2003). “Adaptation to climate change in the developing world”, Progress in development studies, 3(3), pp: 179-195.‏
[14].            Araya-Muñoz, D.; Metzger, M. J.; Stuart, N.; Wilson, A. M. W.; & Alvarez, L. (2016). “Assessing urban adaptive capacity to climate change”, Journal of environmental management, 183, pp: 314-324.‏
[15].            Biesbroek, G. R.; & Wals, A. E. (2017). “The interplay between social learning and adaptive capacity in climate change adaptation: A systematic review”, NJAS-Wageningen Journal of Life Sciences, 82, pp: 1-9.‏
[16].            Choden. K.; Keenan. R. J.; & Nitschke. C. R. (2020). “An approach for assessing adaptive capacity to climate change in resource dependent communities in the Nikachu watershed, Bhutan”, Ecological Indicators, 114, 106293.‏
[17].            Deressa, T. T.; Hassan, R. M.; Ringler, C.; Alemu, T.; & Yesuf, M. (2009). “Determinants of farmers’ choice of adaptation methods to climate change in the Nile Basin of Ethiopia”, Global environmental change, 19(2), pp: 248-255.‏
[18].            Grothmann, T.; & Patt, A. (2005). “Adaptive capacity and human cognition: the process of individual adaptation to climate change”, Global Environmental Change, 15(3), pp: 199-213.
[19].            Hallegatte, S. (2009). “Strategies to adapt to an uncertain climate change”, Global environmental change, 19(2), pp: 240-247.‏
[20].            IPCC, Climate Change. (2001): The Scientific Basis. Intergovernmental Panel on Climate Change, J.T. Houghton, Y. Ding, D.J. Griggs, M. Noguer, P.J. van der Linden, X. Dai, C.A. Johnson, and K. Maskell (eds.), 2001: Cambridge University Press. Cambridge, United Kingdom.Wedsait.
[21].            Kelkar, U.; Narula, K. K.; Sharma, V. P.; & Chandna, U. (2008). “Vulnerability and adaptation to climate variability and water stress in Uttarakhand State, India”, Global Environmental Change, 18(4), pp: 564-574.
[22].            Li, L.; Cao, R.; Wei, K.; Wang, W.; & Chen, L. (2019). “Adapting climate change challenge: A new vulnerability assessment framework from the global perspective”, Journal of cleaner production, 217, pp: 216-224.‏
[23].            Lindner, M.; Maroschek, M.; Netherer, S.; Kremer, A.; Barbati, A.; Garcia-Gonzalo, J.; ... & Lexer, M. J. (2010). “Climate change impacts, adaptive capacity, and vulnerability of European forest ecosystems”, Forest ecology and management, 259(4), pp: 698-709.‏
[24].            Lohmann, H. (2016). “Comparing vulnerability and adaptive capacity to climate change in individuals of coastal Dominican Republic”, Ocean & Coastal Management, 132, pp: 111-119.‏
[25].            Mach, K.; & Mastrandrea, M. (2014). Climate change 2014: impacts, adaptation, and vulnerability (Vol. 1). C. B. Field, & V. R. Barros (Eds.). Cambridge and New York: Cambridge University Press.‏
[26].            Marshall, N. A.; Park, S.; Howden, S. M.; Dowd, A. B.; & Jakku, E. S. (2013). “Climate change awareness is associated with enhanced adaptive capacity”, Agricultural Systems, 117, pp: 30-34.‏
[27].            Mirza, M. M. Q. (2003). “Climate change and extreme weather events: can developing countries adapt?”, Climate policy, 3(3), pp: 233-248.‏
[28].            Moloney, S.; & Fünfgeld, H. (2015). “Emergent processes of adaptive capacity building: Local government climate change alliances and networks in Melbourne”, Urban Climate, 14,  pp: 30-40.‏
[29].            Strand, L. B.; Tong, S.; Aird, R.; & McRae, D. (2010). “Vulnerability of eco-environmental health to climate change: the views of government stakeholders and other specialists in Queensland, Australia”, BMC Public Health, 10(1), p: 441.‏
[30].            Thathsarani, U. S.; & Gunaratne, L. H. P. (2018). “Constructing and Index to Measure the Adaptive Capacity to Climate Change in Sri Lanka”, Procedia engineering, 212, pp: 278-285.‏
[31].            Williams, P. A.; Crespo, O.; & Abu, M. (2018). “Adapting to changing climate through improving adaptive capacity at the local level–The case of smallholder horticultural producers in Ghana”, Climate Risk Management.‏