بازساخت، اعتباریابی و پایاسازی مقیاس سنجش پریشانی ناشی از تغییرات ناگهانی محیط در پی مخاطرات، مورد مطالعاتی زلزلۀ 1382 بم

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار، روان‌شناسی علوم تربیتی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران

2 دانشیار، دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، لویزان، تهران

3 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، لویزان، تهران

چکیده

رخداد زلزلۀ 1382 موجب جراحات، مرگ‌ومیر، آسیب کالبدی و تخریب گستردۀ بافت باغ‌شهر و در نتیجه تغییرات ناگهانی محیط اجتماعی-کالبدی شهر بم شد. تا به امروز ابزار سنجش کمّی به‌منظور ارزیابی تأثیر تغییرات ناگهانی محیط در پی زلزله در ایران وجود نداشته است. هدف پژوهش حاضر بازساخت، اعتباریابی و پایاسازی مقیاس سنجش پریشانی محیطی در پی رخداد زلزله است. این مقیاس شامل 79 گویه در قالب شش عامل دلبستگی مکانی، تواتر مشکلات محیطی، مشاهدات مشکلات محیطی، تهدیدها، تأثیرات احساس‌شده و سولاستالژیا است که ترجمۀ موازی به فارسی، ارزیابی قضاوتی گروه‌مبنا، ترجمۀ برگشتی، تعدیل، پایلوت و پیمایش میدانی شد. روش تحقیق توصیفی-پیمایشی با رویکرد تحلیل عامل اکتشافی است. در مرحلۀ پایلوت 44 نفر از ساکنان بم پرسشنامه را تکمیل کردند و ضرایب تمییز، هماهنگی و مقبولیت محاسبه شد. جامعۀ آماری پیمایش میدانی 295 نفر از ساکنان شهر بم بودند که به روش غیرتصادفی در دسترس پرسشنامۀ آنلاین را تکمیل کردند. یافته‌ها حاکی از آن است که در مقیاس سنجش پریشانی محیطی در زلزلۀ بم، محتوای مقیاس اصلی با سازگاری و تعدیل مناسب برای تفاوت‌های زمینه‌ای، حفظ شده است. طبق تحلیل‌ها نُه عامل دلبستگی مکانی، سولاستالژیا، شدت و میزان آلودگی‌ها و مشکلات محیطی ناشی از زلزله و عملیات بازسازی، تغییر عوارض و شکل زمین پس از زلزله، آلودگی یا اختلال در منابع آب، مشکلات محیطی ناشی از آوار و ساخت‌و‌ساز مجدد، تغییر چشم‌اندازهای طبیعی شهر، ارزیابی و تأثیرات ادراک‌شده ناشی از بازسازی، توسعه و منافع آن و پیامدهای زلزله بر سلامت بازماندگان، شناسایی شدند. این مقیاس ابزاری پایا و تعمیم‌پذیر برای ارزیابی تأثیرات روانی ناشی از تغییرات ناگهانی محیط در پی زلزله در ایران است.

کلیدواژه‌ها


[1].       اسدی، سعیده؛ و شرقی، علی (1398). «واکاوی فرایند بازیابی ابعاد هویت و دلبستگی مکانی پس از سوانح، از منظر نظریۀ تاب‌آوری»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 2، شمارۀ 23، ص 64-43.http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-29043-fa.html
[2].              لطیفی محمدفرید؛ و فلاحی ‌قمی، محمد (1395). کتاب مرجع مخاطرات طبیعی ایران، تهران: وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران کشور.
[3].              مقیمی، ابراهیم (1394). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
[4]. Albrecht, Glenn (2005). “"Solastalgia"”: A New Concept in Health and Identity, Philosophy Activism Nature, Vol 3, pp: 41-55. https://search.informit.com.au/documentSummary;dn=897723015186456;res=IELHSS
[5]. Albrecht, Glenn; Sartore, Gina-Maree; Connor, Linda; Higginbotham, Nick; Freeman, Sonia; Kelly, Brian; Stain, Helen; Tonna, Anne; & Pollard, Georgia (2007). “Solastalgia: the distress caused by environmental change”, Australasian Psychiatry, Vol 15, pp: S95- S98. https://doi.org/10.1080/10398560701701288
[6]. Albrecht, Glenn (2009). Soliphilia: the antidote to solastalgia. Healthearth. blogspot.com, http://healthearth.blogspot.com/search?updated-min=2009-01-01T00:00:00-08:00&updated-max=2010- 01-01T00:00:00-08:00&max-results=3
[7]. Albrecht, Glenn (2019). EARTH EMOTIONS New Words for a New World, Cornell University Press Ithaca and London.
[8]. Anacio, D. B.; Hilvano, N. F.; Burias, I. C.; Pine, C.; Nelson, G.L.M.; & Ancog R. C. (2016). “Dwelling structures in a flood‐prone area in the Philippines: Sense of place and its function for mitigating flood experiences”, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol 15, pp: 108–115. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.01.005
[9]. Asadi, Saeedeh; & Motawef, Sharif (2010). “migration after natural disaster, case study: the 2003 Bam earthquake”, In: management of natural resources, sustainable development and ecological hazards, 3, Brebbia C.A & Zubir S.S(Eds), WIT press.pp: 625-632.
[10].            Asklanda, Hedda Haugen; & Bunn, Matthew (2018). “Lived experiences of environmental change: Solastalgia, power and place”, Emotion, Space and Society, vol 27, pp: 16–22, https://doi.org/10.1016/j.emospa.2018.02.003
[11].            Askland, Hedda Haugen, (2009). East Timorese in Melbourne: Community and Identity at a Time of Political Unrest in Timor-leste. PhD Thesis. School of Humanities and Social Science: The University of Newcastle, NSW.
[12].            B. Brown, Barbara; & D. Perkins, Douglas (1992). “Disruption in place attachment”, In: Altman I., Low S.M. (EDS) Place Attachment. Human Behavior and Environment (Advances in Theory and Research), vol 12. Springer, Boston.
[13].            Behr, Dorothée; & Shishido, Kuniaki (2016). “The Translation of Measurement Instruments for Cross-Cultural Surveys”, In: Wolf Christof, Joye Dominique, W. Smith Tom, Fu Yang-chih (EDS), The SAGE Handbook of Survey Methodology, Sage.
[14].            Bylander, Maryann (2015). “Depending on the Sky: Environmental Distress”, Migration, and Coping in Rural Cambodia, International Migration, Vol. 53, Issue 5,pp: 135-147, https://doi.org/10.1111/imig.12087
[15].            Carballo, Manuel; Heal, Bryan; & Horbaty, Gabriela (2006). “Impact of the tsunami on psychosocial health and well-being”, International Review of Psychiatry, Vol 18, Issue 3, pp: 217–223. https://doi.org/10.1080/09540260600655870
[16].            Cox, R. S.; & Perry, K. M. E. (2011). “Like a fish out of water: Reconsidering disaster recovery and the role of place and social capital in community disaster resilience”, American Journal of Community Psychology, Vol 48(3–4), pp: 395–411. DOI: 10.1007/s10464-011-9427-0
[17].            Fallahi, Alireza (2007). “Lessons learned from the housing reconstruction following the Bam earthquake in Iran”, The Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22 No. 1, pp: 26-35.
[18].            Fayazi, Mahmood; & Lizarralde, Gonzalo (2018). “Conflicts Between Recovery Objectives: The Case of Housing Reconstruction after the 2003 Earthquake in Bam, Iran”, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol 27, pp: 317-328. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.10.017
[19].            Fuentes, Laura; Asselin, Hugo; Claude, Bélisle Annie; & Labra, Oscar (2020).  “Impacts of Environmental Changes on Well-Being in Indigenous Communities in Eastern Canada”, Int. J. Environ. Res. Public Health, 17, 637; doi:10.3390/ijerph17020637
[20].            J.Wood, Victoria; Gesler, Wil; E. Curtis, Sarah; H.Spencer, Ian; J. Close, Helen; Mason, James; & G. Reilly, Joe (2015). “Therapeutic landscapes’ and the importance of nostalgia, solastalgia, Salvage and abandonment for psychiatric hospital design”, Health & Place, Vol 33, pp: 83–89. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2015.02.010
[21].            Jorgensen, B. S.; & Stedman, R. C. (2001). “Sense of place as an attitude: Lakeshore owners attitudes toward their properties”, Journal of Environmental Psychology, Vol 21, Issue 3, pp: 233–248. DOI:10.1006/JEVP.2001.0226
[22].            Harkness, J. (2003). “Questionnaire translation”, In: J. Harkness, F. J. R. van de Vijver, P. Ph. Mohler (eds), Cross-Cultural Survey Methods, Hoboken, NJ: Wiley.pp: 35–56.
[23].            Higginbotham, Nick; Connor, Linda; Albrecht, Glenn; Freeman, Sonia; & Agho, Kingsley, (2006).  Validation of an Environmental Distress Scale, EcoHealth, Vol 3,pp: 245–254. https://doi.org/10.1007/s10393-006-0069-x
[24].            Kaltenborn, B. P. (1998). “Effects of sense of place on responses to environmental impacts: A study among residents in Svalbard in the Norwegian high Arctic”, Applied Geography, Vol 18, Issue2, pp: 169–189, https://doi.org/10.1016/S0143-6228(98)00002-2
[25].            Lewicka, M (2011). “Place attachment: How far have we come in the last 40 years?”, Journal of Environmental Psychology, Vol 31, Issue 3, pp: 207–230. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2010.10.001
[26].            M. Cruz, Shannon; & Manata, Brian (2020). “Measurement of Environmental Concern: A Review and Analysis”, Frontiers in Psychology, Volume 11, Article 363.
[27].            Milligan, Melinda J. (1998). “Interactional Past and Potential: The Social Construction of Place Attachment”, Symbolic Interaction, Vol 21, Issue 1, pp: 1-33. https://doi.org/10.1525/si.1998.21.1.1
[28].            M. Zavar,  Elyse; & L. Schumann, Ronald (2018). “Patterns of disaster commemoration in long‐term recovery”, Geographical review, Vol 109, Issue 2, pp:157-179. https://doi.org/10.1111/gere.12316
[29].            P. Galway, Lindsay; Beery, Thomas; Jones-Casey, Kelsey; & Tasala, Kirsti; (2019). Mapping the Solastalgia Literature: A Scoping Review Study, international Journal of Environmental Research and Public Health, 16, 2662. DOI: 10.3390/ijerph16152662
[30].            P. Gillingham, Michael; R. Halseth, Greg; Johnson, Chris Jack; & W. Parkes, Margot, (2016). “Exploring Cumulative Effects and Impacts Through Examples”, In: The Integration Imperative Cumulative Environmental, Community, and Health Effects of Multiple Natural Resource Developments, Springer.
[31].            S. Jones, Patricia; W. Lee, Jerry; R. Phillips, Linda; E. Zhang, Xinwei; & B. Jaceldo, Karen (2001). “An Adaptation of Brislin’s Translation Model for Cross-cultural Research”, Nursing Research, Vol 50, No 5. DOI: 10.1097/00006199-200109000-00008
[32].            UNESCO. (2004). Bam and its Cultural Landscape World Heritage List, http://whc.unesco.org/en/list/1208
[33].            Warsini, Sri’ Mills, Jane; & Usher, Kim; (2013). “Solastalgia: Living with the Environmental Damage Caused By Natural Disasters”, Prehospital and Disaster Medicine, Vol. 29, No. 1, pp: 87-90. DOI: 10.1017/S1049023X13009266
[34].            Warsini, Sri; Buettner, Petra; Mills, Jane; West, Caryn; & Usher Kim, (2014).  “Translation, Cultural Adaptation, and Psychometric Testing of the Environmental Distress Scale With Indonesian Survivors of a Volcanic Eruption”, Disaster Medicine and Public Health Preparedness, VOL. 8, NO. 3, pp: 229-238. DOI: 10.1017/dmp.2014.45
[35].            W. Chapman, David; & F. Carter, John (1979). “Translation Procedures for the Cross Cultural Use of Measurement Instruments”, Educational Evaluation and Policy Analysis ,Vol. 1 No. 3, https://doi.org/10.3102/01623737001003071