تأثیر کیفیت محیطی محلات شهری در حفظ سلامت روان شهروندان در دورۀ همه‌گیری کرونا (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

چکیده

در پی همه‌گیری بیماری کرونا از اواخر سال 2019 میلادی و در پیش گرفتن سیاست­های قرنطینۀ خانگی، کاهش حضور در مراکز پرازدحام، دورکاری مشاغل، تحصیل از درون منزل و اقدامات مشابه، نگرانی­هایی در خصوص آثار منفی این اقدامات بر سلامت روان مردم مطرح شد. پژوهش حاضر با درک این نگرانی­ها در پی تحلیل نقش کیفیت محیطی محلات شهری در حفظ سلامت روان شهروندان در دورۀ همه‌گیری کرونا برآمده است. روش پژوهش، تحلیلی- تفسیری و مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایش میدانی است. در گام نخست برای تدوین پرسشنامه، اصلی‌ترین متغیرهای محیطی در مقیاس محله از مقالات معتبر استخراج شد. به‌منظور ارزیابی سلامت روان افراد از پرسشنامۀ استاندارد Dass-21 استفاده شد. جامعۀ آماری شامل شهروندان کرمانشاهی بود که از میان آنها 200 نفر به‌طور تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. روایی پرسشنامۀ کیفیت محیطی با دریافت نظر خبرگان شهرسازی و پایایی آن نیز به کمک آلفای کرونباخ به تأیید رسید. در ادامه، داده‌های حاصل از پرسشنامه‌ها در نرم‌افزارSPSS  وارد شده و به کمک مدل‌های تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل همبستگی کانونی سنجیده شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کیفیت محیطی محلات در پنج عامل «ساختار عملکردی»، «آسایش محیطی»، «کیفیت فضای شهری»، «سیمای بصری» و «منظر اجتماعی» دسته‌بندی می‌شود. خروجی تحلیل همبستگی کانونی نیز وجود رابطۀ همبستگی میان عوامل محیطی و سلامت روان را تأیید می‌کند. بنابر یافته‌ها در دورۀ همه‌گیری کرونا دو عامل «ساختار عملکردی» و «سیمای بصری» محلات شهری بیشترین ارتباط را با سلامت روان اهالی داشته‌اند. این پژوهش از آن جهت که تکرار مخاطراتی مشابه همه‌گیری کرونا در آینده، دور از انتظار نیست و نیز به این دلیل که در ایران پژوهش‌های چندانی به‌ویژه با ماهیت کمّی و مبتنی بر مدل‌های آماری معتبر صورت نپذیرفته حائز اهمیت است.

کلیدواژه‌ها


[1]. آبرون، علی‌اصغر؛ قرایی، فریبا؛ و طباطبائیان، مریم (1397). «واکاوی ابعاد کیفیت محیط شهری مؤثر بر سطح سلامت روانی شهروندان»، آرمانشهر، 25، ص 263-251.
[2]. تقی‌پور، ملیحه؛ حیدری، علی­اکبر؛ و حقایق، مریم (1399). «بررسی تأثیر ابعاد سلامت بر انتخاب مسکن استیجاری در بین شهروندان شهر شیراز»، مطالعات شهری، 36، ص 68-55.
[3]. حکیمیان، پانته‌آ؛ و مظهری، مهرنوش (1399). «تدوین چارچوب مفهومی تبیین‌کنندۀ کیفیت‌های طراحی شهری مرتبط با سلامت روان ساکنان محلات شهری»، گفتمان طراحی شهری، 1(1)، ص 17-11.
[4]. حنیفه، فاطمه؛ رشید کلویر، حجت‌الله؛ ابوالقاسمی، عباس؛ اکبری، حسن؛ و کاسگر محمدی، شعیب (1398). «نقش ویژگی‌های کالبدی در پیش‌بینی شاخص‌های روانی و اجتماعی ساکنین مجتمع‌های مسکونی شهر رشت»، مطالعات شهری، 32، ص 76-65.
[5]. سعیدی قهه، عاطفه؛ شاهدی، بهرام؛ خیرآبادی، غلامرضا؛ و طراحی، محمدجواد (1399). «رابطۀ بین ویژگی‌های محیط مسکونی با افسردگی ساکنان»، تحقیقات علوم رفتاری، 18(2)، ص 287-270.
[6]. طاهری، ثریا؛ و طاهری، جعفر (1397). «ارزیابی عوامل محیطی مؤثر بر سلامت روان در مجموعه‌های مسکونی»، هویت شهر، 40(13)، ص 74-57.
[7]. عظیمی، المیرا؛ ستارزاده، داریوش؛ بلیلان، لیدا؛ عبداله‌زاده طرف، اکبر؛ و فرامرزی اصلی، مهسا (1399). ارزیابی تأثیر عوامل کالبدی- محیطی فضاهای عمومی بر سلامت روان شهروندان، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(59)، ص 319-307.
[8]. نعیمی فروتنی‌نژاد، فریسا؛ رهبری‌منش، کمال؛ البرزی، فریبا؛ و خوانساری، شیدا (1399). «تحلیل معماری مجتمع­های مسکونی براساس مؤلفه‌های کالبدی مؤثر بر سلامت روانی ساکنان»، مطالعات ناتوانی، 10(174)،  ص 9-1.
 [9]. Arafa, A.; Mohamed, A.; Saleh, L.; & Senosy, S. (2021). “Psychological Impacts of the COVID‑19 Pandemic on the Public in Egypt”, Community Mental Health Journal, 57, pp: 64-69. DOI: 10.1007/s10597-020-00701-9.
[10]. Beemer, C.J.; Stearns-Yoder, K.A.; Schuldt, S.J.; Kinney, K.A.; Lowry, C.A.; Postolache, T.T.; Brenner, L.A.; & Hoisington, A.J. (2019). “A brief review on the mental health for select elements of the built environment”, Indoor and Built Environment, 0(0), 1-14. DOI: 10.1177/1420326X19889653.
 
[11]. Blanco, C., M. Wall, M., & Olfson, M. (2020). “Psychological Aspects of the COVID-19 Pandemic”, Journal of General Internal Medicine, 35(9), pp: 2757–2759. DOI: 10.1007/s11606-020-05955-3.
[12]. Browning, M.; Larson, L. R.; Sharaievska, I.; Rigolon, A.; McAnirlin, O.; Mullenbach, L.; et al. (2021). “Psychological impacts from COVID-19 among university students: Risk factors across seven states in the United States”, Plos One, 16(1), 1-27. DOI: 10.1371/journal.pone.0245327.
[13]. Collins, R.M.; Spake, R.; Brown, K. A.; Ogutu, B.O.; Smith,D.; & Eigenbrod, F. (2020). “A systematic map of research exploring the effect of greenspace on mental health”, Landscape and Urban Planning, 201, 103823, pp.1-13. DOI: 10.1016/j.landurbplan.2020.103823.
[14]. Honey-Rosés, J.; Anguelovski, I.; Chireh, V.K.; Daher, C.; Konijnendijk van den Bosch, C.;Litt, J.S.; et al. (2020). “The impact of COVID-19 on public space: an early review of the emerging questions – design, perceptions and inequities”, Cities & Health. DOI:10.1080/23748834.2020.1780074.
 [15]. Koohsari, M. J., Badland, H., & Giles-Corti, B. (2013). “(Re)Designing the built environment to support physical activity: Bringing public health back into urban design and planning”, Cities, 35, 294-298. DOI: 10.1016/j.cities.2013.07.001.
 [16]. Minihan, E., Gavin, B., Kelly, B. D., & McNicholas, F. (2020). “COVID-19, mental health and psychological first aid”, Irish Journal of Psychological Medicine, 37, 259-263. DOI: 10.1017/ipm.2020.41.
[17]. Moore, T.H.M., Kesten, J.M., López-López, J.A., Ijaz, S., McAleenan, A., Richards, A., Gray, S., Savovic, J., & Audrey, S. (2018). “The effects of changes to the built environment on the mental health and well-being of adults: Systematic review”, Health and Place, 53, 237- 257. DOI: 10.1016/j.healthplace.2018.07.012.
[18]. Morgul, E., Bener, A., Atak, M., Akyel, S., Aktaş, S., Bhugra, D., Ventriglio, A., & R Jordan, T. (2021). “COVID-19 pandemic and psychological fatigue in Turkey”, International Journal of Social Psychiatry, 67(2), 128-135. DOI: 10.1177/0020764020941889.
[19]. Moughtin, C., Moughtin, K. M., & Signoretta, P. (2009). Urban design: Health and the therapeutic environment, Architectural Press, Elsevier.
[20]. Nunez-Gonzalez, S., Delgado-Ron, J. A., Gault, C., Lara-Vinueza, A., Calle-Celi, D., Porreca, R., & Simancas-Racines, D. (2020). “Overview of "Systematic Reviews" of the Built Environment’s Effects on Mental Health”, Hindawi: Journal of Environmental and Public Health, Article ID 9523127, 1-10. DOI: 10.1155/2020/9523127.
[21]. Parlapani, E., Holeva, V., Voitsidis, P., Blekas, A., Gliatas, I., Porfyri, G., Golemis, A., Papadopoulou, K., Dimitriadou, A., Chatzigeorgiou, A., Bairachtari, V., Patsiala, S., Skoupra, M., Papigkioti, K., Kafetzopoulou, C., & Diakogiannis, I. (2020). “Psychological and Behavioral Responses to the COVID-19 Pandemic in Greece”, Frontiers in Psychiatry, 11, 1-17. DOI: 10.3389/fpsyt.2020.00821.
[22]. Peleg, K., Bodas, M., J. Hertelendy, A., D. Kirsch, T. (2021). “The COVID-19 pandemic challenge to the All-Hazards Approach for disaster planning”, International Journal of Disaster Risk Reduction, 55, 102103, 1-5. DOI: 10.1016/j.ijdrr.2021.102103.
[23]. Pelgrims, I., Devleesschauwer, B., Guyot, M., Keune, H., S. Nawrot, T., Remmen, R., D. Saenen, N., Trabelsi, S., Thomas, I., Aerts, R., M. De Clercq, E. (2021). “Association between urban environment and mental health in Brussels, Belgium”, BMC Public Health, 21:635, 1-18. DOI: 10.1186/s12889-021-10557-7.
[24]. Pineo, H. (2020). “Towards healthy urbanism: inclusive, equitable and sustainable (THRIVES) – an urban design and planning framework from theory to praxis”, Cities & Health. DOI: 10.1080/23748834.2020.1769527.
[25]. Pineo, H., Zimmermann, N., Cosgrave, E., W. Aldridge, R., Acuto, M., & Rutter, H. (2018). “Promoting a healthy cities agenda through indicators: development of a global urban environment and health index”, Cities & Health, 2(1), 1-19. DOI: 10.1080/23748834.2018.1429180.
[26]. Ram, B., S Limb, E., Shankar, A., M Nightingale, C., R Rudnicka, A., Cummins, S., Clary, C., Lewis, D., R Cooper, A., S Page, A., Ellaway, A., Giles-Corti, B., H Whincup, P., G Cook, D., & G Owen, C. (2020). “Evaluating the effect of change in the built environment on mental health and subjective well-being: a natural experiment”, J Epidemiol Community Health, 74, 631-638. DOI: 10.1136/jech-2019-213591.
[27]. Rollings, K.A.; & Bollo, C.S. (2021). “Permanent Supportive Housing Design Characteristics Associated with the Mental Health of Formerly Homeless Adults in the U.S. and Canada: An Integrative Review”, International Journal of Environmental Research and Public Health, 18, 9588, pp:1-37. DOI: 10.3390/ijerph18189588.
[28]. Sheek-Hussein, M., M. Abu-Zidan, F., Stip, E. (2021) “Disaster management of the psychological impact of the COVID-19 pandemic”, International Journal of Emergency Medicine, 14:19, 1-10, DOI: 10.1186/s12245-021-00342-z.
[29]. Walsh, S., & Lajoie, A. S. (2018). “Influence of Built Environment Quality and Social Capital on Mental Health of Residents of Assisted Living Communities in Louisville, Kentucky”, Gerontology & Geriatric Medicine, 4, 1-9. DOI: 10.1177/2333721418795900.
[30]. Wang, L., Zhou, Y., Wang, F., Ding, L., E.D. Love, P., & Li, S. (2021). “The Influence of the Built Environment on People’s Mental Health: An Empirical Classification of Causal Factors”, Sustainable Cities and Society, 74, pp: 1-15. DOI: 10.1016/j.scs.2021.103185.
[31]. Wankmüller, C. (2021). “European disaster management in response to the COVID‑19 pandemic”, Mind & Society, 20, 165-170. DOI: 10.1007/s11299-020-00252-2.
[32]. Zhu, W., Wang, J., Qin, B. (2021). “Quantity or quality? Exploring the association between public open space and mental health in urban China”, Landscape and Urban Planning, 213, pp: 1-12. DOI: 10.1016/j.landurbplan.2021.104128.