مقایسۀ برداشت ایران و ترکمنستان از آبخوان کارستی هزارمسجد و مخاطرات آن

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی

3 استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشگاه اصفهان

4 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

کاهش منابع آب در دسترس تحت تأثیر عوامل انسانی و طبیعی و توسعۀ کشورها و افزایش نیاز به آب، تخصیص عادلانۀ منابع آب را به مسئله‌ای پراهمیت تبدیل کرده است. این مسئله در حوضه‌های آبریز مرزی مشترک بین دو یا چند کشور ممکن است مناقشات سیاسی را نیز در پی داشته باشد. منابع آب کارستی مشترک با ترکمنستان در شمال شرق کشور در سازند هزارمسجد از جمله مسائل مدیریت هیدروپلیتیک بین این دو کشور است. در دهه‌های اخیر نیاز روزافزون به آب و کاهش ذخایر آبرفتی موجب توجه بیشتر کارشناسان به بهره‌برداری از منابع آب موجود در سازندهای آهکی شده است. شناسایی منابع آب کارستی در حوضۀ تحت بررسی و ارزیابی بیلان منابع آب زیرزمینی موضوع این پژوهش بوده است. بدین منظور داده‌های بارندگی، دما و تبخیر که در مجموع مقدار آب ورودی منطقه است و نیز داده‌های برداشت منابع آب به‌صورت رودخانه‌های جاری، چشمه، چاه و قنات با استفاده از نرم‌افزارهای GIS و نرم‌افزارهای اقلیمی و افزونۀ کریستال‌بال در نرم‌افزار اکسل 2016 کدنویسی و با روش مونت‌کارلو شبیه‌سازی شد. نتایج حاکی از آن است که مقدار تغذیه از بارندگی در کل سازندهای کارستی محدودۀ مطالعاتی کلات 1015 میلیون متر مکعب است. حجم کلی آب تخلیه‌شده در محدودۀ مطالعاتی هزارمسجد از طریق تخلیه به آبرفت و رودخانه، چشمه، چاه و قنات به‌ترتیب 113 ، 91/152، 96/14 و 08/26 میلیون متر مکعب و در مجموع 95/306 میلیون متر مکعب است. شاخص برداشت آب در ترکمنستان نیز در پنجاه سال گذشته از 4/14 به 60 میلیون متر مکعب رسیده است. نبود مدیریت و بی‌توجهی به پایداری آبخوان در آینده چالش‌های محیطی را در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


  • بهنیافر، ابوالفضل؛ و قنبرزاده، هادی (1395). ژئومورفولوژی کارست، مشهد: نگاران سبز.
  • بهنیافر، ابوالفضل؛ سپهر، عادل؛ و منصوری، محمدرضا (1391). «ژئومورفوتوریستم کوهستان کلات: بررسی همبستگی میان چشمه‌ها و سازندهای زمین شناسی»، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شمارۀ 4، ص 90-79.
  • جعفرزاده، احمد؛ خاشعی سیوکی، عباس؛ و شهیدی، علی (1398). «بررسی اثرات تغییر اقلیم بر سطح آب زیرزمینی با استفاده از مدل مفهومی بیلان (مطالعۀ موردی: دشت بیرجند)»، مهندسی منابع آب، سال 11، ص 16-1.
  • داده‌های مصرف آب منطقه‌ای خراسان شمالی، وزارت نیرو، 1399.
  • داده‌های سازمان زمین‌شناسی کشور (1395) نقشه زمین شناسی کلات..
  • داده‌های سازمان هواشناسی کشور (1400-1340) داده­های اقلیمی خراسان و خراسان شمالی.
  • رضائی عارفی، محسن؛ زنگنه اسدی، محمدعلی؛ بهنیافر، ابوالفضل؛ و جوانبخت، محمد (1398). «محاسبۀ میزان نرخ فرسایش کارستی با استفاده از تکنیک‌های تجربی و آزمایشگاهی در حوضۀ آبریز کلات در شمال شرق ایران»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شمارۀ 3، ص 79-64.
  • صفاری، امیر؛ کیانی، طیبه؛ و زنگنه‌تبار، ساسان (1398). «بررسی عوامل مؤثر در توسعه‌یافتگی و پهنه‌بندی کارست کوهستان خورین با استفاده از منطق فازی»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 19، شمارۀ 55، ص 36-23.
  • طاهری، کمال (1384). گزارش عملکرد سالیانۀ دفتر مطالعه و تحقیقات کارست غرب کشور، شرکت آب منطقۀ کرمانشاه، معاونت مطالعۀ پایۀ منابع آب، ص 45-30.
  • کاویانی‌راد، مراد؛ متقی، افشین؛ زرقانی، سیدهادی؛ و صدرانیا، حسن (1398). «شناسایی و تحلیل متغیرها و شاخص‌های مؤثر در اهمیت راهبردی هریرود برای ایران با رویکرد تحلیل تأثیرات متقابل». تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 19، شمارۀ 55، ص 22-1.
  • کیانی، طیبه؛ و فتح‌الله‌زاده، محمد (1397). «پهنه‌بندی و شناسایی آبخوان‌های کارستی در منطقۀ اشتران‌کوه»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارۀ 19، شمارۀ 52، ص 55-22.
  • کیانی، طیبه؛ احمد‌آبادی، علی؛ و غفورپور عنبران، پرستو (1395). «تحلیل اثرات عملیات آبخیزداری بر خصوصیات هیدروژئومورفولوژی حوضۀ آبریز عنبران‌چای با استفاده از مدل نیمه‌توزیعی SWAT»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 21، شمارۀ 2. ص 55-35.
  • کیانی، واحد، اسماعیلی، عباس، علیجانی، فرشاد؛ و کیانی، سارا (1400). هیدروژئوشیمی و ایزوتوپی چشمه­های ملوسان و باروداب (شهرستان نهاوند) خروجی ازآهک­های کربونیفر- پرمین (معرف قدیمی­ترین مخازن کارسنی ناحیۀ سنندج- سیرجان در ایران)، تحقیقات منابع آب در ایران، سال 17، شمارۀ 2، ص 99-82.
  • گزارش زمین‌شناسی مهندسی مکان‌یابی مناطق مستعد کارستی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، (1397).
  • گزارش هیدروژئولوژی مناطق مستعد کارستی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (1397).
  • گزارش ایزوتوپی مناطق مستعد کارستی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (1397).
  • De Waele, J.; Plan, L.; & Audra, P. (2009). “Recent developments in surface and subsurface karst geomorphology: an introduction”, Geomorphology, 106.
  • Documentation - Version (2009). “Multi-variable sensitivity and identifiability analysis for a complex environmental model in view of integrated water quantity and water quality modeling”, Water Sci. Technol., 65(3), pp: 539–
  • O. B.; & Elgheriani. M. Y. (2013). “Dissolution Cavities of Karren type in the Algal Limestone Member of Al Bayda Formation, Sector (3), Wadi Az Zad, Al Jabal Al Akhdar, NE Libya”. Jordan Journal of Earth and Environmental Sciences, p: 45- 52.
  • Fatemeh, B.; Gholam Hossein, K.; Rahim, B.; Jasper, G.; Hans, E.; & Hadi, J. (2021). “Geochemical and multi-isotopes (δ18O, δ2H, δ13C, 3H and δ37Cl) evidences to karst development and flow directions in transboundary aquifer”, Northeast of Iran, 56, 72074, Tubingen, Germany.
  • Ford, D.; & Williams, P.D. (2013). Karst hydrogeology and geomorphology 348: 452-463.
  • John Wiley & Sons, (2007). Douglas Hubbard “How to Measure Anything: Finding the Value of Intangibles in Business”, p 46.
  • Hartmann, A.; & Baker, A. (2017). “Modelling karst vadose zone hydrology and its relevance for paleoclimate reconstruction”, Earth-Sciences Rev., 172, 178–192,doi:10.1016/j.earscirev.2017.08.001, 2017.
  • Milanovic´, P.T. (2002). “The environmental impacts of human activities and engineering constructions in karst regions”, Episodes, 25(1).
  • Perrin, J. (2003). A conceptual model of flow and transport in a karst aquifer based on spatial and temporal variations of natural tracers, PhD thesis presented to the Faculty of Sciences of the University of Neuchâtel to satisfy the requirements of the Degree of Doctor of Philosophy in
  • Waele, J. D.; Plan, L.; & Audra, P. (2009) Recent Developments in Surface and Subsurface Karst Geomorphology: An Introduction, Geomorphology, 106 (1-2), pp. 1-8.
  • Williams, P. W. (2008). “The role of the epikarst in karst and cave hydrogeology: a review”, J. Speleol.,37, pp: 1–10, doi:10.5038/1827-806X.37.1.1,.