الگوی کاهش مخاطرات کم‌آبی حوضۀ هیدرولوژیک دریاچۀ ارومیه از طریق سازگاری و مدیریت راهبردی

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت حوضه‌های آبخیز، دانشکدگان منابع طبیعی و کشاورزی دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکدگان منابع طبیعی و کشاورزی دانشگاه تهران

3 استاد دانشکدگان منابع طبیعی و کشاورزی، دانشگاه تهران

4 استاد دانشگاه امام حسین

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، تدوین راهبرد و اولویت‌بندی راهبردهای مربوط به الگوهای سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی در حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه با استفاده از روش SWOT و تکنیک QSPM است. این تحقیق از نظر ماهیت کاربردی و از نظر روش مطالعه، توصیفی- تحلیلی محسوب می‌شود. بدین منظور با استفاده از داده‌های به‌دست‌آمده، ابعاد چهارگانۀ مدل SWOT مشخص شده و برپایۀ نتایج به‌دست‌آمده، راهبردهایی برای وضعیت‌های مختلف تعیین شد و در نهایت با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی کمّی QSPM هر یک از راهبردها با استفاده از مؤلفه‌های چندگانه ارزیابی و سنجش شد. نتایج نمرۀ به‌دست‌آمده از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی به‌ترتیب 394/0 و 776/2 است. تحلیل همزمان ماتریس‌های عوامل داخلی و خارجی، وضعیت کلی راهبردهای در نظر گرفته‌شده برای الگوی سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی را در حالت راهبرد‌های WO یعنی راهبردهای محافظه‌کارانه نشان داد. همچنین سنجش کمّی راهبردها نشان داد که از بین راهبردهای تدوین‌شده، اعمال مدیریت یکپارچه با اصلاح ساختار تقسیمات کشوری براساس طراحی و استقرار سامانۀ تصمیم‌یار مدیریت جامع حوضۀ آبخیز (WO1) و اعمال مدیریت اکوسیستم‌محور با استفاده از مطالعه و اجرای برنامۀ حفاظت اکولوژیک پارک ملی (WO2) با داشتن بیشترین نمره به‌ترتیب 36/6 و 59/5 دارای بیشترین جذابیت و راهبرد مناسب برای تدوین الگوی سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی در حوزۀ مدیریت دریاچۀ ارومیه است. همچنین استقرار بازار آب از طریق ساماندهی چاه‌ها و نصب کنتورهای هوشمند حجمی، کمترین جذابیت را از نظر خبرگان داراست.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • اسماعیل‌زاده، سعید؛ پرورش‌ریزی، عاطفه؛ و میان‌آبادی، حجت (1400). «مسئله‌شناسی و ارزیابی خط مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، دورۀ 11 شمارۀ 38، ص 58-38.
  • احمدی، احمد؛ عصری، یونس؛ طاطیان، محمدرضا؛ تمرتاش، رضا؛ و یگانه، حسن (1397). «اثر خشک شدن دریاچۀ ارومیه بر تغییرات جامعه‌های گیاهی اراضی شور اطراف آن». مرتع، دورۀ 12،  شمارۀ 2،  ص 153-138.
  • احمدی، سیروس؛ و اکبرزاده، محمد (1397) «پیامدهای سیاسی- امنیتی خشک شدن دریاچۀ ارومیه»، ژئوپلیتیک، سال 14، شمارۀ 3، ص 127-95.
  • آذرنیوند، علی؛ بنی‌حبیب، محمدابراهیم؛ و عرب، داودرضا (1392). «برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی منابع آب حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه مطابق با الگوی توسعۀ پایدار»، دومین همایش ملی توسعۀ پایدار کشاورزی و محیط زیست سالم، همدان.
  • بهره‌مند، عبدالرضا؛ همدمی، قاسم؛ و صنیعی، ابراهیم (1392). «تحلیل روند تغییرات بلندمدت بارندگی و دبی در غرب دریاچۀ ارومیه»، پژوهش‌نامۀ مدیریت حوضۀ آبخیز، دورۀ 4، شمارۀ 8، ص 57-43.
  • بیاتی. محمد (‌1398). «برآورد تغییرات الگوی کشت دشت میاندوآب با تمرکز بر کشت چغندرقند طی سال‌های 97-1393»، گزارش فنی مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف.
  • جامعۀ مهندسان مشاور (1390). «مطالعات تفضیلی و هیدرولیک دریاچۀ ارومیه»، گزارش مرحلۀ دوم، جلد دوم: مطالعات پایه.
  • خواجوی، پیمان (1395). «بررسی مسائل و مشکلات سیاستگذاری آب، خاک و امنیت غذایی در ایران». مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دورۀ 6، شمارۀ 20، ص 180 –
  • رضایی، فرزین؛ بیات، سمانه؛ و حدادیان، مهدیه (‌1386). «تعیین آستانۀ خشکسالی و محاسبۀ میزان بارش قابل اعتماد ایستگاه‌های حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، پژوهش‌های جغرافیایی، دورۀ 39، شمارۀ 59، ص 34-21.
  • سازمان هواشناسی کشور (1399). بولتن مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، «گزارش شمارۀ 52».
  • سیما، سمیه؛ و تجریشی، مسعود (‌1394). «برآورد تبخیر از سطح دریاچۀ ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای سنجندۀ MODIS »، تحقیقات منابع آب ایران، دورۀ 11، شمارۀ 1، ص 48-32.
  • ضرابی، اصغر؛ و محبوب‌فر، محمدرضا (1392). «کاربرد مدل SWOT-GSPM در تدوین راهبرد توسعۀ گردشگری شهر کاشان»، برنامه‌ریزی فضایی، دورۀ 3، شمارۀ 4 (پیاپی 11)، ص 58-37.
  • عبدلی، محمد؛ عرب‌زاده، علیرضا؛ و ذاکری، فاطمه (1398). «برآورد تبخیر از سطح دریاچۀ ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای برای سال‌های 2000 تا 2017 میلادی»، گزارش فنی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه و دانشگاه صنعتی شریف.
  • عصری، یونس؛ و احمدی، احمد (1398). «تغییرات معنی‌دار دو دهۀ اخیر در پوشش گیاهی شوره‌زارهای دریاچۀ ارومیه، طبیعت ایران»، جلد 4، شمارۀ 4، (پیاپی 17)، ص 11-7.
  • فاتحی مرجع، احمد؛ برهانی داریان، علیرضا؛ و مهدیان، محمدحسین (1385). «پیش‌بینی بارش فصلی با استفاده از پیوند از دور: مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، دورۀ 10، شمارۀ 3(الف)، ص 57-45.
  • فاضلی، محمد (1394). «جامعه‌شناسی سیاسی بحران آب در ایران کم‌آبی یا بحران ویژه‌نامۀ بحران آب»، روزنامۀ شرق، ص 56-52.
  • فتحیان، فرشاد؛ و مرید، سعید (1391). «بررسی روند متغیرهای هواشناسی و هیدرولوژیکی حوضۀ دریاچۀ ارومیه با استفاده از روش‌های غیرپارامتری»، تحقیقات منابع آب و خاک ایران (علوم کشاورزی ایران)، دورۀ 43، شمارۀ 3، ص 269-259.
  • فرج‌زاده، میثم (1398). «نگاشت تحلیلی مناقشه در سیستم درهم‌تنیدۀ آبی آبخیز دریاچۀ ارومیه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد.
  • فرجی، امین؛ علیان، مهدی؛ و فتحی، امیر (1396). «آینده‌نگری اثرات منطقه‌ای خشک شدن دریاچۀ ارومیه با رویکرد سیاسی»، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، دورۀ 8، شمارۀ 27، ص 54-37.
  • قالیباف، محمدباقر؛ اطاعت، جواد؛ محمدی، حسین؛ و موسوی، زهرا (‌1396). «برنامه‌های توسعه در ایران و مشکلات زیست‌محیطی دریاچۀ ارومیه». پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، دورۀ 2، شمارۀ 1 (پیاپی 5)، ص 29-1.
  • قلیزاده، محسن؛ طاهری، مرسده؛ و تجریشی، مسعود (1397). «ارزیابی اثر احداث سدهای واقع در حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه بر توسعۀ کشاورزی در مناطق پایین‌دست آنها»، هفتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه یزد.
  • مقیمی، ابراهیم (1401). «راهبرد علم مخاطره‌شناسی: آیا علم مخاطره‌شناسی راهبرد دارد؟»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دورة 9، شمارة 1، ص 54-45.
  • مهدوی دامغانی، عبدالمجید (‌1399). «گزارش نهایی پهنه‌بندی اگرواکولوژیک حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، دانشگاه شهید بهشتی (پژوهشکده علوم محیطی).
  • مهندسین مشاور یکم (1383). «مطالعۀ پیامدهای زیست‌محیطی دریاچۀ ارومیه، ج 2، بیلان آبی، شرکت سهامی آب منطقه‌ای آذربایجان غربی».
  • مهندسین مشاور صدرا (1383) «مطالعات هیدرولیک و زیست‌محیطی طرح آزادراه شهید کلانتری»، جلدهای اول و دوم.
  • نادر، پروین (1390). «الگوهای سینوپتیکی شدیدترین خشکسالی حوضۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، تحقیقات جغرافیایی، دورۀ 26، شمارۀ 1، ص 107-89.
  • Abdi, P.; & Amini, A. (2002). Arid and semi-arid areas, groundwater resources management using geophysical data and GIS. Conference on Application of Remote Sensing and Geographical Information Syste, Tehran, Iran, pp: 44-51 (In Persian).
  • Bazrafkan, A.S.A.; Mohammadifar, A.A.; & Ekhtesasi, M.R. (2015). Book of Application of Group Decision-Making Models in Natural Resources Management, Shiraz. Waiting Room.
  • Chang, H.; & Huang. W. (2006). “Application of a quantification SWOT analytical method”, Mathematical and Computer Modeling, 43, pp: 158-169.
  • Davari, D. Strategic management of nongovernmental organizations2005. Big Olive Spreadsheets. Tehran. First Edition. pp (In Persian) Zynali, B., S. asghari saraskanroud and V. saffarian zangir. 2017.
  • David, Fred R. (2011). Strategic management: concepts and cases, Prentice Hall, 13th ed, pp: 172- 352.
  • Ghasemzadeh, H. (2008). Fostering universal creativity and creativity, Niloufar Publications. First Edition.
  • Johnson,G.; shcoles, K.; & sexty, R.W. (1989). exploring strategic management, Ontario: prentice-Hall
  • Shadkam, S. (2017) Preserving Urmia Lake in a changing world:reconciling anthropogenic and climate drivers by hydrological modelling and policy assessment. (PhD. Dissertation(Wageningen: Wageningen University.
  • Zangi Abadi, A.S.; & Mosavi, Y. (2012). “Investigating urban regeneration approach using SWOT model”, Quarterly journal of the Iranian Geographic Society, 9(30),pp: 57-67 (In Persian).
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 9، شماره 2
تیر 1401
صفحه 189-204

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار