تحلیل اثر پویایی جمعیت بر مخاطرات محیطی و مسائل محیط زیستی: رویکرد محیط پیرامونی

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 گروه جمعیت‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران و استاد مدعو، مؤسسۀ مطالعات جمعیتی، دانشگاه ملی استرالیا، کانبرا، استرالیا

2 گروه جمعیت‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2023.354442.763

چکیده

پویایی جمعیت‌های انسانی مسئله‌ای اساسی در زمینۀ علل و پیامدهای تغییرات محیط زیستی شناخته می‌شود. بنابراین بدون در نظر گرفتن تغییرات اجتماعی و جمعیتی، امکان ارزیابی یکپارچه و اطمینان‌بخش از تغییرات محیط زیستی آینده به‌منظور مدیریت مخاطرات طبیعی وجود ندارد. تحقیق حاضر با استفاده از رویکرد محیط پیرامونی و تحلیل پژوهش‌های زمانی طی سال‌های 2000 تا 2022، به بررسی و سنجش مفهوم «محیط زیست» در پژوهش‌های موجود در رشتۀ جمعیت‌شناسی می‌پردازد. نتایج نشان داد که سهم پژوهش‌ها به نسبت کل از نیم درصد در سال  2000 به 4 درصد در سال 2022 رسیده است. افزون‌بر این، متغیرهایی مانند پویایی خانوار، ساختار جنسی، توزیع جمعیت شهری، اثرگذاری مهاجرت بر محیط زیست، ساختار سنی، ترکیب تحصیلی، اثرگذاری محیط زیست بر مهاجرت و توزیع جمعیت روستایی از 28 تا 4 درصد (به‌ترتیب) پژوهش‌ها را به‌منزلۀ مهم‌ترین مؤلفه‌های جمعیتی اثرگذار پوشش داده است. در زمینۀ مسائل محیط زیستی مؤلفه‌های مصرف انرژی، انتشار آلودگی، تغییرات اقلیمی، منابع طبیعی، جنگل‌زدایی، مخاطرات طبیعی، تولید زباله، کاهش منابع آبی، فرسایش خاک، پایداری و حفاظت و تنوع زیستی به‌ترتیب از 21 تا 2 درصد، مهم‌ترین مؤلفه‌ها بوده‌اند. بیشتر پژوهش‌ها در این حوزه دچار ضعف چارچوب نظری گسترده و انعطاف‌پذیر بوده‌اند. بنابراین با شناخت عمیق‌تر سازوکار اثرگذاری پویایی جمعیت در ابعاد مختلف بر مسائل محیط زیستی می‌توان سیاست‌های مدیریت مخاطرات محیطی، مصرف انرژی، کاهش انتشار آلودگی، کاهش تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست را به شیوه‌ای جدید بازنویسی کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ترابی، فاطمه و صادقی، حبیب‌الله (1401). تعیین‌کننده‌های اقتصادی و جمعیتی پایداری شاخص عملکرد محیط‌زیست مطالعۀ موردی: کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، پژوهش‌های محیط زیست، 13(25)، 281-299. doi: 10.22034/eiap.2022.158592
  2. سلطانی، زهرا؛ عباسی شوازی، محمدجلال؛ باقری، علی و کوششی، مجید (1398). تأثیر متغیر‌های جمعیتی بر برآورد مصارف آب کشاورزی در ایران (بازه زمانی 1386 تا 1393). نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 14(28)، 171-204. doi: 10.22034/jpai.2019.239442
  3. صادقی، حبیب‌الله؛ عزیزی، علی؛ و صادقی، رسول (1401). ارزیابی تأثیر شکاف جنسیتی بر عملکرد محیط‏ زیستی در کشورهای منتخب جهان، زن در توسعه و سیاست، 20(3)، 389-413. doi: 10.22059/jwdp.2022.339832.1008173
  4. عزمی، آئیژ؛ و مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1390). مروری بر مشکلات زیست‌محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات، مسکن و محیط روستا، 30(133)، 101-118. URL: http://jhre.ir/article-1-20-fa.html
  5. کرمشاهی، سکینه؛ و صیدایی، سید اسکندر (1400). تحلیل پایداری اقتصادی - اجتماعی مناطق روستایی در استان ایلام، پژوهش‌های روستایی، 12(4)، 848-865. doi: 10.22059/jrur.2021.323624.1636
  6. میرزایی، محمد؛ صادقی، رسول؛ جعفرزاده حقیقی فرد، نعمت‌الله؛ و صادقی، حبیب‌الله (1399). تأثیر آلودگی هوا بر اختلال در سلامتی شهر اهواز در سال 1395، نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 15(29)، 61-94. doi: 10.22034/jpai.2020.243918
  7. Abbasi-Shavazi, M. J., & Kraly, E. P. (2021). A demographic perspective on the role of environmental and climate change on forced migration and population displacement. Population-Environment Research Network (PERN) Cyberseminar on Refugee and internally displaced populations, environmental impacts and climate risks. 1-8.
  8. Ampaire, E. L., Acosta, M., Huyer, S., Kigonya, R., Muchunguzi, P., Muna, R., & Jassogne, L. (2020). Gender in climate change, agriculture, and natural resource policies: insights from East Africa. Climatic Change, 158(1), 43-60.
  9. Andrews, G. J., Cutchin, M., McCracken, K., Phillips, D. R., & Wiles, J. (2007). Geographical gerontology: The constitution of a discipline. Social Science & Medicine, 65(1), 151-168.
  10. Arksey, H. and L. O'Malley, Scoping studies: towards a methodological framework. International journal of social research methodology, 2005. 8(1): p. 19-32.
  11. Black, R. (2001). Fifty years of refugee studies: From theory to policy. International migration review, 35(1), 57-78.
  12. Call, M. A., Gray, C., Yunus, M., & Emch, M. (2017). Disruption, not displacement: environmental variability and temporary migration in Bangladesh. Global environmental change, 46, 157-165.
  13. Castles, S. (2006). Global perspectives on forced migration. Asian and Pacific Migration Journal, 15(1), 7-28.
  14. De Sherbinin, A., VanWey, L. K., McSweeney, K., Aggarwal, R., Barbieri, A., Henry, S., ... & Walker, R. (2008). Rural household demographics, livelihoods and the environment. Global environmental change, 18(1), 38-53.
  15. Ehrhardt‐Martinez, K., Crenshaw, E. M., & Jenkins, J. C. (2002). Deforestation and the environmental Kuznets curve: A cross‐national investigation of intervening mechanisms. Social Science Quarterly, 83(1), 226-243.
  16. Entwisle, B. (2021). Population responses to environmental change: looking back, looking forward. Population and environment, 42(4), 431-444.
  17. Guzmán, J. M., & de México, C. (2013). The demography of adaptation to climate change. G. Martine, & D. Schensul (Eds.). New York, London and Mexico City: UNFPA, IIED, and El Colegio de México.
  18. Hayes, A. C. (2015). Population dynamics and climate change: A challenging frontier for the intrepid demographer. Vienna Yearbook of Population Research, 13, 33-36.
  19. Hoffmann, R., & Muttarak, R. (2017). Learn from the past, prepare for the future: Impacts of education and experience on disaster preparedness in the Philippines and Thailand. World Development, 96, 32-51.
  20. Hugo, G. (2008). Migration, development and environment (Vol. 35). Geneva: International Organization for Migration.
  21. Hunter, L. M. (2000). The environmental implications of population dynamics. Rand Corporation.
  22. Hunter, L. M., & Menken, J. (2015). Will climate change shift demography's' normal science'?. Vienna Yearbook of Population Research, 13, 23-28.
  23. Hunter, L. M., & Simon, D. H. (2021). Environmental Demography. Handbook of Environmental Sociology, 405-423.
  24. Intergovernmental Oceanographic Commission. (2009). An Assessment of Assessments: Findings of the Group of Experts Pursuant to UNGA Resolution 60/30 (Vol. 1). UNEP/Earthprint.
  25. Intergovernmental Panel on Climate Change. Working Group II. (2014). Climate change 2014: Impacts, adaptation, and vulnerability. IPCC Working Group II.
  26. Jorgenson, A. K. (2006). Unequal ecological exchange and environmental degradation: A theoretical proposition and cross‐national study of deforestation, 1990–2000. Rural Sociology, 71(4), 685-712.
  27. Kaviani Rad, M. (2010). The spatial analysis of the environmental risks and ecological crises in Iran. Strategic Studies Quarterly, 13(48), 33-58.
  28. Knight, K. W., & Rosa, E. A. (2012). Household dynamics and fuelwood consumption in developing countries: a cross-national analysis. Population and Environment, 33, 365-378.
  29. Koubi, V., Stoll, S., & Spilker, G. (2016). Perceptions of environmental change and migration decisions. Climatic change, 138(3), 439-451.
  30. Lawton, S. J. (2011). Demographic Change and the Environment Twenty-ninth Report. British Royal Commission 1-138.
  31. Lee, C. T., & Tuljapurkar, S. (2008). Population and prehistory I: Food-dependent population growth in constant environments. Theoretical population biology, 73(4), 473-482.
  32. Liddle, B., & Lung, S. (2010). Age-structure, urbanization, and climate change in developed countries: revisiting STIRPAT for disaggregated population and consumption-related environmental impacts. Population and Environment, 31, 317-343.
  33. Liu, J., Daily, G. C., Ehrlich, P. R., & Luck, G. W. (2003). Effects of household dynamics on resource consumption and biodiversity. Nature, 421(6922), 530-533.
  34. Lohrmann, R. (1996). Environmentally-induced population displacements and environmental impacts from mass migrations. Conference report. International Migration (Geneva, Switzerland), 34(2), 335-339.
  35. Lutz, W., & Muttarak, R. (2017). Forecasting societies' adaptive capacities through a demographic metabolism model. Nature Climate Change, 7(3), 177-184.
  36. Lutz, W., & Striessnig, E. (2015). Demographic aspects of climate change mitigation and adaptation. Population Studies, 69(sup1), S69-S76.
  37. Lutz, W., Muttarak, R., & Striessnig, E. (2014). Universal education is key to enhanced climate adaptation. Science, 346(6213), 1061-1062.
  38. Lutz, W., Prieto, L., & Sanderson, W. C. (2000). Population, development, and environment on the Yucatan peninsula: From ancient Maya to 2030.
  39. Malthus, T. R. (1872). An Essay on the Principle of Population..
  40. McDonald, P. (2015). Engagement of demographers in environmental issues from a historical perspective. Vienna Yearbook of Population Research, 13, 15-17.
  41. Muttarak, R. (2021). Demographic perspectives in research on global environmental change. Population Studies, 75(sup1), 77-104.
  42. Muttarak, R., Lutz, W., & Jiang, L. (2015). What can demographers contribute to the study of vulnerability?. Vienna Yearbook of Population Research, 13, 1-13.
  43. Naik, A., Stigter, E., & Laczko, F. (2007). Migration, development and natural disasters: insights from the Indian Ocean tsunami. United Nations.
  44. Nations, U. (2015). World Population Prospects: The 2015 Revision, Key Findings and Advance Tables (Working Paper No. ESA/P/WP.241). New York: Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
  45. Naylor, R. L., Bonine, K. M., Ewel, K. C., & Waguk, E. (2002). Migration, markets, and mangrove resource use on Kosrae, Federated States of Micronesia. Ambio: A Journal of the Human Environment, 31(4), 340-350.
  46. O'neill, B. C., & Chen, B. S. (2002). Demographic determinants of household energy use in the United States. Population and development review, 28, 53-88.
  47. Peng, X., & Zhu, Q. (2015). Barriers to involvement of Chinese demographers in climate change research. Vienna Yearbook of Population Research, 13, 29-31.
  48. RAND. (2021). Energy and Environment. Available from: https://www.rand.org/topics/energy-and-environment.html. 2021.
  49. Rosa, E. A., York, R., & Dietz, T. (2004). Tracking the anthropogenic drivers of ecological impacts. AMBIO: A Journal of the Human Environment, 33(8), 509-512.
  50. Schroll, H., Andersen, J., & Kjærgård, B. (2012). Carrying Capacity: An Approach to Local Spatial Planning in Indonesia. Journal of Transdisciplinary Environmental Studies, 11(1): p. 27-39
  51. Sherbinin, A. D., Carr, D., Cassels, S., & Jiang, L. (2007). Population and environment. Annu. Rev. Environ. Resour., 32, 345-373.
  52. Sobczak-Szelc, K., & Fekih, N. (2020). Migration as one of several adaptation strategies for environmental limitations in Tunisia: evidence from El Faouar. Comparative Migration Studies, 8(1), 1-20.
  53. Stockholm, Survey & Report. (2018). Available from: https://www.su.se/english/staff-old-do-not-use/it/it-support-systems/survey-report.
  54. Westerman, K. (2021). Unpacking the perceived benefits and costs of integrating gender into conservation projects: voices of conservation field practitioners. Oryx, 55(6), 853-859.
  55. Wu, S., Zhou, S., Chen, D., Wei, Z., Dai, L., & Li, X. (2014). Determining the contributions of urbanisation and climate change to NPP variations over the last decade in the Yangtze River Delta, China. Science of the Total Environment, 472, 397-406.
  56. Zagheni, E. (2011). The leverage of demographic dynamics on carbon dioxide emissions: does age structure matter?. Demography, 48(1), 371-399.
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 9، شماره 4
دی 1401
صفحه 325-339

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار