بررسی مخاطرات توفان‌های ماسه‌ای و جابه‌جایی بارخان‌ها بر مسیر ارتباطی نصرت‌آباد-فهرج

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی و مدیریت محیط، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار ژئومورفولوژی، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استاد ژئومورفولوژی، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

4 استاد گروه سنجش از دور و GIS دانشگاه آزاد اسلامی یزد، یزد، ایران

10.22059/jhsci.2023.364639.793

چکیده

بارخان و دیگر اشکال ناهمواری ماسه‌ای به‌عنوان لندفرم‌های فعال در مناطق بیابانی همواره تحث تأثیر شرایط اقلیمی حاکم قرار دارند و با جابه‌جایی، مخاطرات زیادی در مسیرهای ارتباطی ایجاد می‌کنند. مسیر ارتباطی نصرت‌آباد- فهرج در استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان قرار دارد. با توجه به شرایط اقلیمی خشک و بیابانی، هدف اصلی تحقیق، بررسی مخاطرات توفان‌های ماسه‌ای و جابه‌جایی بارخان‌ها در این مسیر بوده است. ابتدا از تصاویر ماهواره‌ای سنتینل 2 (2023-2016) و روش‌های سنجش از دور، اطلاعاتی در زمینۀ پراکنش جغرافیایی و گوناگونی ژئومورفولوژیکی تپه‌ها در مقیاس محلی به‌دست آمد. بدین منظور چهار محدوده از تپه‌های ماسه‌ای (بارخان، سیف، سیلک) در مسیر ارتباطی مشخص و تغییرات مورفولوژیکی آنها بررسی شد. نتایج آنالیز تصاویر نشان‌دهندۀ میزان جابه‌جایی در دورۀ زمانی هشت‌ساله در این چهار محدوده به این صورت است: بارخان در محدودۀ 1، حدود 98 تا 100 متر و با جهت جنوب و جنوب غرب به شمال و شمال شرق، ناهمواری‌های ماسه‌ای سیلک در محدودۀ 2، سالانه شاخه‌ها حدود 25 تا 30 متر از جنوب غرب به شمال شرق، تپه‌های سیف در محدودۀ 3 (شمال جاده)، در حدود 244 متر از غرب و جنوب غرب به سمت شرق و شمال شرق جابه‌جا شده است و به‌سمت مسیر ارتباطی در حال پیشروی است. در محدودۀ 4 که در قسمت جنوبی ریگ یلان قرار دارد، میزان جابه‌جایی در کل دوره حدود 210 متر است، ولی با توجه به جهت جابه‌جایی که به‌سمت شمال و شمال شرق است، برای مسیر خطری ایجاد نمی‌کند. برای تأیید مطالب از داده‌های باد منطقه در سطح ده‌متری زمین و ایستگاه‌های سینوپتیک استفاده شد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • پاریزی، اسماعیل؛ یمانی، مجتبی؛ مهرنیا، سیدرضا؛ مقصودی، مهران؛ و موسوی، سید موسی (1397). تأثیر ویژگی‌های‌هیدروژئولوژی بر میزان جابه‌جایی تپه‌های ماسه‌ای مطالعة موردی: چالة دراَنجیر، فصلنامۀ کواترنری ایران 4(2)، 151-163.
  • جهانی، مجید؛ حسینی بهشتی، سید محمدرضا؛ طالب‌زاده، سید حمید؛ و قوام‌صفری، مهدی (1394). تحلیل اسطوره‌ای مخاطرات. مدیریت مخاطرات محیطی، 2(2)، 191-206.
  • حیدری‌نسب، مهدی؛ کرم، امیر؛ نگارش، حسین؛ و پهلوانروی، احمد (1397). تحلیل مخاطرات ناشی از جابه‌جایی تپه‌های ماسه‌ای در دشت سیستان. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 9(34)، 59-75.
  • رامشت، محمدحسین؛ سیف، عبدالله؛ و محمودی، شبنم (1391). بررسی میزان گسترش تپه‌های ماسه‌ای شرق جاسک در بازۀ زمانی (1383-1369) با استفاده از GIS و RS. جغرافیا و توسعه، 31، 121-136.
  • صیدائی، سیداسکندر؛ نظری، حمید؛ جمینی، داود؛ و قنبری، یوسف (1402). تأثیر مخاطرات محیطی بر سرمایۀ تصویری مقاصد گردشگری (مطالعۀ موردی: بخش میانکوه شهرستان اردل). مدیریت مخاطرات محیطی، 10(2)، 121-135DOI: http//doi.org/10.22059/jhsci.2023.361711.785
  • محمودی، فرج‌الله (1388)، ژئومورفولوژی دینامیک، چاپ 9، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
  • مفیدی، عباس؛ حمیدیان‌پور، محسن؛ سلیقه، محمد؛ و علیجانی، بهلول (1392). تعیین زمان آغاز, خاتمه و طول مدت وزش باد سیستان با بهره‌گیری از روش‌های تخمین نقطۀ تغییر. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 2(8)، 87-112.
  • مقصودی، مهران؛ نگهبان، سعید؛ و باقری، سجاد (1391)، تحلیل مخاطرات ناشی از ماسه‌های روان بر سکونتگاه‌های غرب دشت لوت (مطالعۀ موردی: روستای حجت‌آباد -شرق شهداد). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 1، 83-96.
  • مقصودی، مهران؛ گراوند، فاطمه؛ عبدی‌نژاد، بایرامعلی؛ و پیرانی، پریسا (1399). پایش تغییرات تپه‌های ماسه‌ای با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های ایستگاه بادسنجی نمونة پژوهش: محدودة ریگ زهک در شرق دشت سیستان. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 31(3)، 131-148 Doi: 10.22108/gep.2020.123597.1317
  • مقصودی، مهران؛ محبوبی، صدیقه؛ بهاروند، مهدی؛ خانبابایی، زهرا؛ و محمدی، ابوطالب (1396). تحلیل آماری قطر رسوبات برخانهای غرب بیابان لوت و بررسی نوع و منشأ آنها. پژوهش‌های فرسایش محیطی، 2(26)، 101-125.
  • مقیمی، ابراهیم (1401)، استراتژی علم مخاطره‌شناسی: آیا علم مخاطره‌شناسی استرتژی دارد؟. مدیریت مخاطرات محیطی، 9(1) 45-54 DOI: 10.22059/jhsci.2022.345598.730
  • موسوی، سید حجت؛ ولی، عباسعلی؛ و معیری، مسعود (1389). تأثیر مؤلفه‌های مورفومتری برخان بر میزان جابه‌جایی آن (مطالعۀ موردی: ریگ چاه جام). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 21(2)، 101-118.
  • Abu Seif, E. S., & El-Khashab, M. H. (2018). Desertification Risk Assessment of Sand Dunes in Middle Egypt: A Geotechnical Environmental Study. Arabian Journal for Science and Engineering, https://doi.org/10.1007/s13369-018-3343-7
  • Al-Harthi, A. A. (2002). Geohazard assessment of sand dunes between Jeddah and Al-Lith, western Saudi Arabia. Environmental Geology, 42, 360-369
  • Amin, A.,  & Abu Seif, E. (2019), Environmental Hazards of Sand Dunes, South Jeddah, Saudi Arabia: An Assessment and Mitigation Geotechnical Study, Earth Systems and Environment 3:173–188, https://doi.org/10.1007/s41748-019-00100-5
  • Bhattachan, A., Okin, G. S., Zhang, J., Vimal, S., & Lettenmaier, D. P. (2019). Characterizing the Role of Wind and Dust in Traffic Accidents in California. GeoHealth,3, https://doi.org/10.1029/2019GH000212Received
  • Bourke, M.C., Ewing, R.C., Finnegan, D.C., & Mcgowan, H.A. (2009). Sand dune movement in the Victoria Valley, Antarctica, Geomorphology, doi:10.1016/j. geomorph.2009.02.028
  • Daniell, J., & Hughes, M. (2007). The morphology of barchan-shaped sand banks from western Torres Strait, northern Australia. Journal of Sedimentary Geology, No. 202, pp. 638-652
  • Dong, P. (2004). An Assessment of Groyne Performance in the United Kingdom. Coastal Management, 32(2), 203–213. doi:10.1080/08920750490276281 
  • Hamdan, M.A., Refaat, A.A., & Abdel Wahed, M., (2016). Morphologic characteristics and migration rate assessment of barchans dunes in the Southeastern Western Desert of Egypt. Geomorphology, 257, 57- 74. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.12.026
  • Li, C., Wang, Y., Lei, J., Xu, X., Wang, S., & Li, S. (2020). Damage by wind-blown sand and its control measures along the Taklimakan Desert Highway in China. Journal of Arid Land, https://doi.org/10.1007/s40333-020-0071-0
  • Opp, C., Groll, M., Abbasi, H., & Ahmadi Foroushani, M. (2021). Causes and Effects of Sand and Dust Storms: What Has Past Research Taught Us? A Survey. Journal of Risk and Financial Management, 14: 326. https://doi.org/10.3390/jrfm14070326
  • A. Bagnold (1941). The physics of blown sand and desert dunes, London, Methuen
  • Sauermann, G., Rognon, P., Poliakov, A., & Herrmann, H. J. (2000), The shape of the barchan’s dunes of Southern Morocco. Geomorph. 36, 47–62
  • Sparavigna, A.C. (2013). A study of moving sand dunes by means of satellite images. International Journal of Sciences, 2. DOI:18483/ijSci.229
  • Xie, S., Qu, J., Zhang, K., Han, Q., &Pang, Y. (2021). The mechanism of sand damage at the Fushaliang section of the Liuyuanâ- Golmud expressway. Aeolian Research, 48, 100648– https://doi.org/10.1016/j.aeolia.2020.100648
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 10، شماره 3
مهر 1402
صفحه 183-198

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار