تحلیل مخاطره یخبندان و سرمازدگی محصولات باغی آذربایجان غربی

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

2 استاد و عضو هیأت علمی گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

4 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

در این مطالعه با توجه به اهمیت خسارت یخبندان و سرمازدگی در کاهش سالانۀ محصولات باغی استان آذربایجان غربی، دماهای میانگین و کمینۀ روزانۀ هوا و احتمال رخداد اولین یخبندان پاییزه و آخرین یخبندان بهاره و شدت و تداوم یخبندان در یک دورۀ ده‌ساله (2012-2003) بررسی شد. هدف اصلی این مطالعه، تشخیص انواع یخبندان (تابشی، فرارفتی و ترکیبی) به‌منظور ارائۀ راهکارهایی برای کاهش خسارت ناشی از آن به درختان باغی بوده است. به‌دلیل محدودیت پیوستگی آمار خسارت یخبندان از صندوق بیمۀ کشاورزی، بررسی‌های لازم تنها برای سه شهرستان ارومیه، میاندوآب و سلماس به‌عنوان مهم‌ترین مراکز تولید سیب، انگور و گردو انجام گرفت. برای این منظور یخبندان‌ها به دو دستۀ اولین یخبندان پاییزه و آخرین یخبندان بهاره تقسیم شدند. پس از مشخص شدن تاریخ رخداد اولین یخبندان‌های پاییزه و آخرین یخبندان‌های بهاره، آنها به روزهای ژولیسی تبدیل شد و سپس در محیط نرم‌افزاری SMADA بهترین تابع توزیع احتمال به داده‌ها برازش و احتمالات  25، 50،  75 و 95 درصد محاسبه شد. نتایج حاصل در خصوص خسارت سرمازدگی به محصولات کشاورزی (دماهای بیشتر از صفر تا 4 درجۀ سلسیوس)، نشان داد که این محدودۀ دمایی در آبان، اسفند و فروردین، تأثیری در خسارت به محصولات مذکور نداشته است. بیشترین خسارت برای مجموع هر سه محصول در شهرستان‌های ارومیه (7/2403 هکتار)، سلماس (501 هکتار) و میاندوآب (3/1363 هکتار) در سال 91-1390 به‌دلیل تداوم یخبندان در ماه‌های آبان، اسفند و فروردین (به‌ترتیب با 42، 40 و 38 روز) مشاهده شد. با توجه به مرحلۀ رشد محصولات مطالعه‌شده، آستانۀ دمایی خسارت‌زای یخبندان در دمای کمینۀ 6- درجۀ سلسیوس و کمتر برای انگور در زمان برداشت محصول (شهریور و مهر) و دمای کمینۀ 5- و کمتر برای درختان سیب و گردو در زمان جوانه‌های گل و برگ (فروردین و اردیبهشت) است. پیشنهاد می‌شود برای تشخیص دقیق‌تر انواع یخبندان، در کنار تحلیل‌های آماری، بررسی فرارفت هوای سرد به‌کمک نقشه‌های ژئوپتانسیل (به‌خصوص تراز850 میلی‌بار) نیز انجام گیرد.
 
 

کلیدواژه‌ها


منابع
]1[. آریان­پور، جمشید (1385). جغرافیای استان آذربایجان غربی، وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی. تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
]2[. امیدوار، کمال؛ دهقان بنادکی، زهرا (1391). «بررسی و تحلیل پدیدۀ سرمازدگی شدید بهره باغ‌‌های پسته در استان یزد»، مجلۀ جغرافیاوتوسعۀناحیهای. ش 19: 254-237.
]3[. پژوهشکدۀ هواشناسی (1383). کاهش ضایعات سرمازدگی بر محصولات کشاورزی در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی. طرح پژوهشی سازمان هواشناسی کشور تهیه‌شده در پژوهشکدۀ هواشناسی.
]4[. تهک کشاورزی (1394). گزارش توسعۀ هواشناسی کشور (تهک). بخش هواشناسی کشاورزی، محصولات باغی: 17-16.
]5[. جهانبخش، سعید؛ رضایی، سمیه؛ قاسمی، احمدرضا؛ تدینی، معصومه (1390). «تحلیل سینوپتیکی یخبندان‌های بهارۀ تبریز (مطالعۀ موردی: سرمای بهار 1382 و 1383)». فصلنامۀتحقیقاتجغرافیایی، ش 3: 24-1.
]6[. رستم‌نژاد نهانی، رقیه (1392). «اثر تنش غیرزیستی سرمازدگی بر باغات و راه‌های مقابله با آن (مطالعۀ موردی: درختان سیب استان آذربایجان غربی، شهرستان نقده)». مجموعه مقالات اولین همایش ملی علوم کشاورزی با تأکید بر تنش‌های غیرزیستی. دانشگاه پیام نور نقده: 158-152.
]7[. رحیمی، محمد؛ فرج‌زاده، منوچهر؛ کمالی، غلامعلی (1389). «مدلسازی خطر خسارت یخبندان بهارۀ درختان میوه: مطالعۀ موردی: محصول سیب، مکان دشت مشهد». نشریهپژوهش‌‌‌‌‌هایزراعیایران. ش 2: 284-273.
]8[. سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی (1392). گزارش خسارت یخبندان به محصولات کشاورزی. معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی.
]9[. فرج‌زاده، منوچهر؛ حسینی، سید امید (1389). «تحلیل و پهنه‌بندی زمانی-مکانی یخبندان در ایران». مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، ش 15: 90-65.
]10[. محمدی، حسین (1387). مخاطرات جوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
]11[. محمودزاده، حسن (1392). «خسارت سرمازدگی در تاکستان‌های ایران و راهکارهای مقابله با آن». اولین همایش ملی علوم کشاورزی با تأکید بر تنش‌های غیرزیستی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی علوم کشاورزی با تأکید بر تنش‌های غیرزیستی، 1053-1044.
]12[. محمودی، پیمان؛ خسروی، محمود؛ مسعودیان، سید ابوالفضل؛ علیجانی، بهلول (1391). «نابهنجاری همدیدی منجر به یخبندان‌های فراگیر ایران». مجلۀ جغرافیا و مخاطرات محیطی. ش 1: 34-17.
]13[. مرکز تحقیقات هواشناسی کشاورزی کهریز (1390). «گزارش نیازها و محدودیت‌های محصولات باغی استان آذربایجان غربی»، مرکز تحقیقات هواشناسی کشاورزی کهریز، ادارۀ کل هواشناسی استان آذربایجان غربی: 60-50.
]14[. مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
]15[. میرموسوی، سیدحسن؛ حسین‌بابایی، مصطفی (1390). «مطالعۀ توزیع زمانی-مکانی احتمال وقوع یخبندان در استان زنجان». مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. ش 3: 184-167.
]16[. نصرالهی، خدیجه؛ نصرالهی، زهرا؛ شجری، هوشنگ؛ فروتن، محمدرضا (1388). «ارزیابی موقعیت رقابتی تولید و صادرات سیب درختی ایران در ارتباط با کشورهایOECD، مطالعۀ موردی شهرهای منتخب استان آذربایجان غربی (1383-1382)». نشریۀ اقتصاد کشاورزی و توسعه، ش 66: 97-65.
 [17]. Berry, P.M.; Rounsevell, M.D.A.; Harrison, P. A.; Audsley. E.         (2006). “Assessing the vulnerability of agricultural land use and species to climate change and the role of policies in facilitating adaptation”. Envirinmental Science and Policy. 9: 189-2
[18]. Gupta, R.; Deswal, R., (2014). “Antifreeze proteins enable plants to          survive in freezing conditions”. Journal of Bioscience, 39: 931–944.
[19]. Estern, N. (2006). Stern review on the economics of climate change. Cambridge: Cambridge University Press.
[20]. Henseler, M.; Wirsig, A.; Herrmann, S.; Krimly, T.; Hope, S.D.        (2009). “Modeling the impact of global change on regional agricultural land use through an activity-based non-linear programming approach”. Agricultural Systems. 100: 31-42.
[21]. Hope, c. (2005). Integrated assessment models. In: Helm, D.; (Eds), Climate Change Policy. Oxford: Oxford University Press.
[22]. Kemfert, C. (2009). “Climate protection requirements- the economic impact of climate change”. In: Bausch, A.; and Schwenker, B. (Eds), Handbook Utility Management, Springer-Verlag Berlin: 725-739.
[23]. Rahimi, M.; Eccel, E. (2013). “Modelling the effects of meteorological and geographical drivers on damage from late radiation frost on apple trees in Northeast Iran”.  Italian Journal of Agrometeorology. 3: 13-22.
[24]. Reidsma, P.; Lansink, A. O.; Ewert, F. (2009). “Economic impacts of climatic variability and subsidies on European agriculture and observed adaptation strategies”. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 14: 35-59.
[25]. Tol, R.; Downing, T.; Kuik, O.; Smith, J. (2004). “Distributional aspects of climate change impacts. Global Environmental Change”. (special edition on the benefits of climate policy part A): 259-272.