مخاطرات هیدرومورفوتکتونیک و لرزه‌خیزی منطقۀ بدخشان افغانستان

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولوژی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه تهران

2 استاد، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه تهران، دانشگاه تهران

3 استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی

4 دکتری مهندسی اکتشاف دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، شرکت بنیان زمین پایدار

چکیده

فعالیت‌های تکتونیکی (زمین‌لرزه) از مهم‌ترین علل تغییرات لندفرمی محسوب می‌شود. هدف این پژوهش، بررسی شواهد هیدرومورفولوژیک، هیدرومورفوتکتونیک، لرزه‌خیزی و مخاطرات مربوط به آنها در منطقۀ بدخشان در شمال شرق افغانستان است. زون بدخشان یکی از ساختارهای مهم لرزه‌خیز  افغانستان است‌. زلزله‌های بزرگ و کوچک در مقیاس تاریخی و دستگاهی در پهنۀ زمین‌شناسی در این منطقه رخ داده و به‌صورت پیچیده زمین بدخشان را قطعه‌قطعه کرده  است. در این پژوهش با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی و کاتالوگ لرزه‌خیزی با هدف مخاطره‌شناسی و تکتونیک فعال بررسی شد. در ابتدا از تصاویر ماهوارۀ لندست 8 و کوئیک‌برد و نرم‌افزارهای گلوبال مپر، GIS و تصاویر SRTM  با قدرت تفکیک 5/12 متر استفاده شد. برای محاسبۀ مورفوتکتونیک از شاخص‌های ژئومورفیک T و  Hiاستفاده شد. سپس کاتالوگ لرزه‌خیزی با به‌روزرسانی سال‌های 2021-2011 و آمار EMME تهیه شد. در نهایت نقشۀ مخاطرات لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که براساس شواهد بصری، شبکۀ زهکشی مستطیلی و هم‌راستا با جهت گسل‌هاست. روندهای 040/140 و 180 درجه فراوان‌ترین روند آبراهه‌ها هستند. از نظر مورفوتکتونیک، نواحی شرق، جنوب و شمال منطقه با توجه به لندفرم‌های کوهستانی تا ارتفاع 7400 متر و شواهد اشکال مثلثی در خط مبنا‌، موازی با خطوط گسل است. بیشترین فعالیت تکتونیکی و کج‌شدگی نیز به‌سمت غرب است. 48/54 درصد مساحت منطقه در طبقۀ 6000-4000 متر قرار دارد. بیشترین فراوانی گسل‌های فرعی و گسل‌های اصلی (اندرآب، بدخشان، چمن، دروازه) نیز در این طبقه جای گرفته است. روند اصلی تنش (s1) با سازوکار شیب‌لغز  از نوع نرمال و دارای امتداد جنوب به شمال است. دو روند ساختاری 060 و 070 درجه، دارای سازوکار امتدادلغز چپ‌گرد و راست‌گرد است و نیروی واردشده از سوی جنوب را به مناطق شرقی و غربی منتقل می‌کند. روندهای شرقی- غربی دارای سازوکار شیب‌لغز محض از نوع معکوس است. نقشۀ فراوانی آبراهه‌ها یک زون خردشده در شرق بدخشان را نشان می‌دهد که مورفولوژی و سیستم هیدرولیکی منطقه را به‌شدت تحت کنترل خود دارد و نشان‌دهندۀ ارتباط مستقیم لرزه‌خیزی، مورفولوژی و هیدرولوژی است. براساس این داده‌ها، نوآوری پژوهش این است که کج‌شدگی و نامتقارن بودن حوضه‌های آبریز و تراکم کانون زلزله‌ها‌ی با بزرگای چهار و بیشتر، دو روند شرقی- غربی و شمال شرقی- جنوب غربی خلاف جهت سه گسل اصلی را نشان می‌دهد و احتمال وجود دو گسل جدید یا ناشناخته را تأیید می‌کند. از نتایج دیگر این پژوهش می‌توان به تعیین نقاط مستعد پرخطر و وجود گسل‌های جدید برای راهبرد‌سازی توسعۀ شهری و عمرانی  از نظر لرزه‌خیزی و مورفوتکتونیک در آینده استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • احمدآبادی، علی؛ کرم، امیر؛ و پوربشیر، محسن. (2015). «تحلیل هیدروژئومورفولوژی واحدهای پاسخ هیدرولوژی (HRU) در حوضۀ آبخیز قره‌سو اردبیل»،ژئوموروفولوژی کاربردی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 5، ص 73-59..‌
  • اسدی، زارع (1394). «برآورد توان لرزه‌زایی گسل‌ها و ارزیابی بزرگای زمین‌لرزه‌های پیش از تاریخ از داده‌های زمین‌لغزش: مطالعۀ موردی در دره نور (البرز مرکزی)»،علوم زمین، دورۀ 24، شمارۀ 95، ص 78-67.‌
  • اعظم مابقی، سعیده؛ و حسن‌زاده، سیدرضا (2017). «تجزیه‌و‌تحلیل تکتونیک-ژئومورفولوژی حوضۀ رودخانۀ درونگر»، جغرافیا و توسعه،دورۀ 15، شمارۀ 49، ص 188-163.‌
  • تقوی مقدم، ابراهیم؛ بهرامی، شهرام؛ و زنگنه اسدی، محمدعلی (2017). «کارایی شاخص‌های ژئومورفومتری شبکۀ زهکشی جهت ارزیابی تکتونیک فعال در حوضه‌های باغرود، بوژان، زاوین و سررود در شمال شرق کشور»،آمایش جغرافیایی فضا، دورۀ 7، شمارۀ 25، ص 120-103.
  • ده‌بزرگی، مریم؛ و مؤمنی طارمسری، محمد (1395). فعالیت زمین‌ساخت جوان در پهنۀ گسلی قم- زفره، ایران مرکزی، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، دورۀ 5، شمارۀ 2 (پیاپی 18)، ص 129-110.‌
  • محمدی، خدیجه (1395)، «پهنه‌بندی مخاطرات طبیعی شهر کابل»، رسالۀ کارشناسی ارشد دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران.
  • مقیمی، ابراهیم؛ جعفربیگلو، منصور؛ یمانی، مجتبی، زمان‌زاده، سیدمحمد؛ و کامرانی دلیر، حمید (2019). «تطبیق لندفرمی و ارزیابی پتانسیل فعالیت‌های تکتونیکی و لرزه‌خیزی بخش شمالی زون گسلی قم-زفره»،پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دورۀ 51، شمارۀ 2، ص 243-223.‌
  • یمانی، علیزاده (2016). «بررسی فعالیت‌های نوزمین‌ساخت حوضۀ آبخیز کرج از طریق شاخص‌های ژئومورفیک»،جغرافیای طبیعی،  دورۀ 9، شمارۀ 31، ص 18-1.‌
  • Ahmad, Shabir; Alam, Akhtar; Ahmad, Bashir; Afzal, Ahmad; Bhat, M.I.; Bhat, M. Sultan; Farooq, Ahmad Hakim; & ectonics and Natural Hazards Research Group (2018). “Tectono-geomorphic indices of the Erin basin”, NE Kashmir valley, India." Journal of Asian Earth Sciences, 151: pp: 16-30.
  • Ambraseys, Nicholas; & Bilham, Roger (2003). “Earthquakes in Afghanistan”, Seismological Research Letters, 74(2), pp: 107-123.
  • Chirico, Peter; Stamm, Robert; Moran, Thomas; & Chairhorsky, Alexander (2011). “Summary of the north Takhar placer gold area of interest”, Summaries of Important Areas in Mineral Investment and Production Opportunities of Nonfuel Minerals in Afghanistan.
  • Donadio, Carlo; Brescia, Massimo; Riccardo, Alessia; Angora, Giuseppe;  Delli Veneri, Michele; & Giuseppe Riccio (2021). “A novel approach to the classification of terrestrial drainage networks based on deep learning and preliminary results on solar system bodies”, Scientific Reports, 11(1), pp: 1-13.
  • Efe, Recep; Ekinci, Deniz; & Cürebal, İsa (2008). “Erosion analysis of Findikli Creek catchment (NW of Turkey) using GIS based on RUSLE (3d) method”, Fresenius Environmental Bulletin, 17(5), pp:568-576
  • El Hamdouni, Rachid.; Irigaray, C.; Fernández, Tomas.; Chacón, Jose.; & Keller, Edward (2008). Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology, 96(1-2) ,pp: 150-173.
  • Field, John Jacob (1994). Surficial processes, channel change, and geological methods of flood-hazard assessment on fluvially dominated alluvial fans in Arizona. Diss. The University of Arizona.
  • Gourabi, Abolghasem.; & Yamani, Mojtaba (2011). “Active faulting and quaternary landforms deformation related to the nain fault”, American Journal of Environmental Sciences, 7(5), 441.
  • Gutenberg, Beno, & Charles Francis Richter (1942). “Earthquake magnitude, intensity, energy, and acceleration”,  Bulletin of the Seismological society of America32(3), pp: 163-191.
  • https://www.academia.edu/33283514/Institutional_Deliveries_in_Badakhshan_Province_of_Afghanistan
  • https://www.academia.edu/35118452/Badakhshan_A_Socio_Economic_and_Demographic_Profile_With_the_financial_and_technical_assistance_of_UNFPAahim. 2009. Comparative Study of changing Drainage Basins System with Tectonic Forms, Case Study: Lut Block, Iran. American Journal of Applied Science 6(6), pp:1270-
  • Mahmood, Syed Amer; & Gloaguen, Richard (2012). “Appraisal of active tectonics in Hindu Kush: Insights from DEM derived geomorphic indices and drainage analysis”, Geoscience Frontiers3(4), pp: 407-428.
  • Mahmood, Syed Amer; Shahazd, Faisal; & Gloaguen; Richard (2008). “Monitoring landscape response to tectonic forcings in Central Badakhshan-Hindukush-Pamir region using remote sensing data, Second Workshop on Use of Remote Sensing Techniques for Monitoring Volcanoes and Seismogenic Areas. IEEE.
  • Moghimi, Ebrahim (2009). “Comparative Study of changing Drainage Basins System with Tectonic Forms, Case Study: Lut Block, Iran”, American Journal of Applied Science, 6(6), pp:1270-
  • Montanari, A.; Young, G.; Savenije, H.H.G.; Hughes, D.; Wagener, T.; Ren, L.L.; Koutsoyiannis, D.; Cudennec, C.; Toth, E.; Grimaldi, S.; Blöschl, G.; Sivapalan, M.; Beven, K.; Gupta, H.; Hipsey, M.; Schaefli, B.; Arheimer, B.; Boegh, E.; Schymanski, S.J.; Di Baldassarre, G.; Yu, B.; Hubert, P.; Huang, Y.; Schumann, A.; Post, D.A.; Srinivasan, V.; Harman, C.; Thompson,S.; Rogger, M.; Viglione, A.; McMillan, H.; Characklis,G.; Pang, Z.; & Belyaev, V. (2013). “Panta Rhei—everything flows: change in hydrology and society—the IAHS scientific decade 2013–2022”, Hydrological Sciences Journal, 58(6), pp: 1256-1275.
  • Nawaz, Mudassar; Rustam Khan, Muhammad; Farooq, Muhammad, Nazir, Jabir; Khan, Sarfraz; & Bin Nisar; Umair (2019). “Fault seal evaluation of lower sands of Lower Goru Formation by using seismic and well data: A case study of Jherruck block, Lower Indus Basin, Pakistan”, Journal of Himalayan Earth Sciences, 52(2), p: 14.
  • Schurr, Bernd; Ratschbacher, Lothar; Sippl, Christian; Gloaguen, Richard; Yuan, Xiaohui; & Mechie, James (2014). “Seismotectonics of the Pamir”, Tectonics, 33(8), pp: 1501-1518.
  • Sharma, Mahak; Divyadarshini, Ananya, & Singh, Vimal (2019). “Morphotectonic evolution of the Siwalik hills between the Yamuna and the markanda river exits, NW Himalaya”, Journal of the Geological Society of India, 94(5), pp: 453-463.
  • Shroder, John.; & Weihs, Brandon; (2010). “Geomorphology of the Lake Shewa landslide dam”, Badakhshan, Afghanistan, using remote sensing data. Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography, 92(4), pp: 469-483.
  • Tapponnier, Paul; Mattauer, Maurice; Proust, François; & Cassaigneau, Christian (1981). “Mesozoic ophiolites, sutures, and arge-scale tectonic movements in Afghanistan”, Earth and Planetary Science Letters 52(2), pp: 355-371.
  • USGS, 2 - Hindu Kush region, Afghanistan, United States Geological Survey,  Catalog (1900-2011), 2011.
  • “M5.6 - central Afghanistan”, United States Geological Survey.
  • Vita-Finzi, Claudio (1986). Recent earth movements: an introduction to neotectonics, Academic Press.
  • Wheeler, Russell L.; Bufe, Charles G.; Johnson, Margo L.; & Dart, Richard L. (2005). Seismotectonic map of Afghanistan, with annotated bibliography”, Reston, VA, USA: US Department of the Interior, US Geological Survey.
مدیریت مخاطرات محیطی
دوره 8، شماره 4
دی 1400
صفحه 355-370

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار