نقش حکمرانی خوب در مدیریت و کاهش مخاطرات حوضۀ رودخانه‌ای قرّانقوچای

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسنده

گروه جغرافیا، دانشگاه پیام ‌نور، تهران، ایران

10.22059/jhsci.2023.369555.805

چکیده

مخاطرات با منشأ انسانی مهم‌ترین عامل تنش بین ذی‌نفعان است. از دورۀ پهلوی دوم، معتمدان محلی که ذی‌نفع و ناظر بر آب بودند از چرخۀ نظارت و حکمرانی خارج شدند و در پی آن مخاطرات با منشأ مدیریتی رو به افزایش گذاشت. از این‌رو شناسایی آنها برای اعمال حکمرانی در حوضه‌های رودخانه‌ای از اهمیت زیادی برخوردار است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و با هدف ارزیابی نقش نظام حکمرانی خوب در مدیریت مخاطرات و تنش‌های حوضۀ رودخانۀ قرّانقوچای براساس نظریۀ حکمرانی چندسطحی و مدیریت یکپارچۀ منابع آب انجام گرفته است. رابطۀ مؤلفه‌های تحقیق شامل مخاطرات چالش‌برانگیز حوضه در حکمرانی، تنش حوضه‌ای و حکمرانی خوب و زیرمتغیرهای آنها شامل سیزده شاخص به‌صورت میدانی و پرسشنامه‌ای از 80 نفر از ذی‌نفعان و مدیران محلی بررسی و مشخص شد. براساس نتایج در آزمون رابطۀ بین متغیر الگوی حکمرانی خوب محلی با میزان مخاطرات حوضۀ قرّانقوچای در سطح معناداری 005/0، همبستگی 29/0- به‌دست آمد؛ بدین معنا که هرچه نظام حکمرانی خوب محلی رودخانه‌ای تضعیف شود، مخاطرات حوضه افزایش می‌یابد، در آزمون بین متغیرهای تنش و مخاطرات حوضه در سطح معناداری 001/0 همبستگی 36/0 به‌دست آمد که نشان داد بین میزان تنش و مخاطرات در حوضۀ رودخانه قرّانقوچای رابطۀ معنادار و مثبت برقرار است و با افزایش مخاطرات بر تنش‌ها نیز افزوده می‌شود. در آزمون متغیر تنش با حکمرانی خوب محلی رودخانه‌ای در سطح معناداری 2/0 ضریب همبستگی 09/0 به‌دست آمد که بیانگر نبود رابطه است. همچنین مشخص شد که با توجه به همبستگی بین متغیرهای حکمرانی با میزان مخاطرات و تنش، طراحی، اجرا و به‌کارگیری الگوی حکمرانی خوب مشارکتی و مدیریت یکپارچۀ حوضه می‌تواند پایانی بر روند فزاینده و پیچیدۀ مخاطرات حوضۀ قرّانقو باشد.

کلیدواژه‌ها


  • ابوالفتحی، محمد؛ و قنبری، لقمان. (1398). بررسی موانع و راهکارهای تحقق حکمرانی خوب در ایران با تأکید بر سرمایۀ اجتماعی در سطح کلان.پژوهش‌های راهبردی سیاست، 8(29)، 9-41.
  • اسماعیلی، رضا؛ لرستانی، قاسم؛ رجب‌پور، مریم (1395). ارزیابی ژئومورفیک و بررسی تغییرات بابل‌رود در محدودۀ شهر بابل استان مازندران. مخاطرات محیط طبیعی، 5(9)، 77-88.
  • اصغری سراسکانرود، صیاد (1396). تحلیل شکل مجرای رودخانه قرّانقو در بازۀ کوهستانی (حد فاصل روستای خراسانک شهرستان هشترود تا شهرستان میانه). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(60)، 27-41.
  • امینی، امیرمظفر؛ و خیاطی، مهدی. (1385). عوامل مؤثر بر عدم موفقیت طرح تشکیل تعاونی‌های آب‌بران (استفاده از رگرسیون فازی). اقتصاد کشاورزی و توسعه، 14(1)، 69-91.
  • جمالی، صادق (1400). حکمرانی آب در ایران: بررسی حقوقی و ساختاری، تهران: انتشارات استاد شهریار.
  • دلاور، مجید؛ مرید، سعید؛ و گلی رئیسی، لیلا (1399). پیاده‌سازی سیستم حسابداری آب +WA در سطح حوضۀ آبریز و چالش‌های پیش روی آن (درس‌آموخته‌ها از مطالعۀ موردی حوضۀ آبریز طشک- بختگان). تحقیقات منابع آب ایران، 16(2)، 346-362.
  • زارع، مهدی؛ و مقیمی، ابراهیم (1401). گونه‌شناسی مخاطرات در علم مخاطره‌شناسی (آیا علم مخاطره‌شناسی گونه‌های خاصی دارد؟). مدیریت مخاطرات محیطی، 9(4)، 383-390.
  • سامانی، جمال محمدولی (1395)، بررسی تطبیقی و ارائۀ پیشنهادهایی برای بهبود ساختار حاکمیتی مدیریت آب در ایران، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس.
  • سامتی، مرتضی؛ رنجبر، همایون؛ و محسنی، فضیلت (1390). تحلیل تأثیر شاخص‌های حکمرانی خوب بر شاخص توسعۀ انسانی مطالعه موردی: کشورهای جنوب شرقی آسیا‌(ASEAN) . پژوهش‌های رشد و توسعۀ اقتصادی، 1(4)، 183-223.
  • سایت سازمان برنامه و بودجه (https://www.mporg.ir/home)
  • شیلا، کهریزی (1393). بررسیحکمرانی خوب در بهبود مدیریت آب، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکدۀ مدیریت و حسابداری.
  • عالی، ابوالحسن (1398). مبانی حکمرانی آب (چارچوبی برای مدیریت جامع آب)، آوای قلم.
  • فتحی، محمد؛ و کوهی اصفهانی؛ کاظم (1397). قانون اساسی جمهوری اسلامی، انتشارات پژوهشکدۀ شورای نگهبان،
  • فراستی، علی (1395). بازگشت به حکمرانی آب.
  • فصیحی هرندی، مهدی (1402). یادداشت تحلیلی: هفده سؤال حکمرانی آب. آب و توسعۀ پایدار، 10(1)، 117-119.
  • فهمی، هدایت؛ و ابراهیمی خوسفی، محسن (1399). مطالعات سند ملی آمایش سرزمین بخش آب، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری، مجموعه گزارش 142.
  • قهرودی تالی، منیژه؛ مجیدی هرودی، آنیتا؛ و عبدلی، اسماعیل (1395). «آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب شهری (مطالعۀ موردی: تهران، درکه تا کن)». جغرافیا و مخاطرات محیطی، 5(1)، 21-36.
  • قوچانیان، مرجان؛ و فشائی، محمد (1401). شاخص‌های مدیریت منابع آب با تمرکز بر حکمرانی. آب و توسعۀ پایدار، 9(1)، 1-10.
  • ماقبل، روح اله؛ نادری مهدیی، کریم؛ پاک‌نیا، فرهاد؛ و نصیری، مجید (1393). بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی‌های آب بران (مطالعۀ موردی: حوضۀ رود ارس) کاربرد روشاقتصاد و توسعۀ کشاورزی، 28(1)، 55-63.
  • میرشجاعیان حسینی، حسین؛ و رهبر، فرهاد (1390). شناخت روابط علّی میان مؤلفه‌های حکمرانی خوب در کشورهای در مخاطرۀ نفرین منابع طبیعی، مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 0(20)، 67-86.
  • نبوی، سید سعید؛ مصطفی‌زاده، رئوف؛ و آسیابی‌هیر، رقیه (1400). تحلیل شاخص‌های کمبود آب و شبکۀ حکمرانی آب در برنامۀ پنج‌سالۀ ششم توسعۀ ایران. مهندسی آبیاری و آب ایران، 12(2)، 394-413.
  • نجفلو، پریسا؛ یعقوبی، جعفر؛ و نیکبخت، جعفر (1398). مدیریت بهره‌برداری سنتی از منابع آب در روستاهای ایران. آب و توسعۀ پایدار، 6(2)، 27-38.
  • Chin, A., & Gregory, K.J. (2005). Managing urban river channel adjustments. Geomorphology, 69, 28–45.
  • Sørensen, E., & Triantafillou P. (2009). The Politics of Self-governance, London: Ashgate.
  • Torfing J., Peters B.G., Pierre, J., & Sørensen, E. (2012). Interactive Governance: Advancing the Paradigm, Oxford: Oxford University Press.
  • https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96613